C. X. Cübran Sükutun poeziyası / Ərəb, ingilis və rus dillərindən seçilmiş tərcümələr. Bakı. 2008, 273 səh

MUSİQİ
Sevgilimin yanında əyləşib onun söhbətinə qulaq asırdım. Onu diqqətlə dinləyir, özüm isə bir kəlmə də danışmırdım. Birdən onun səsində elə bir qüvvət duydum ki, o qüvvət qəlbimi elektrik cərəyanı vurmuş kimi ehtizaza gətirdi və məni özümdən ayırdı. Ruhum qanadlanıb ucsuz-bucaqsız səmaya uçdu, ona kainat bir yuxu, bədən dar bir zindan kimi göründü.

Qəribə bir sehr sevgilimin səsinə qarışıb duyğularımı alt-üst etdi. Məni nəsə onun sözlərini dinləməkdən yayındırdı. Sözlər mənə mənasız göründü.

Ey insanlar! Bu, musiqi idi. Mən onu hər dəfə sevgilim bəzi sözlərdən deyəndən sonra ah çəkəndə, bəzi sözləri deyəndən sonra gülümsəyəndə eşidirdim. Mən o musiqini sevgilim kəsik-kəsik sözlərlə danışanda da, bütöv cümlələr deyəndə də, sözün yarısını deyib, yarısı onun dodaqları arasında qalanda da eşidirdim.

Bunlar sevgilimin ürəyinin döyüntüləri idi. Mən onları qulağımın gözü ilə görür, onlar məni sevgilimin söhbətinin məğzindən uzaqlaşdırıb onun duyğularının musiqidə təcəssüm edən məğzinə bağlayırdı. Bu, ruhun səsi idi.

Bəli, axı musiqi ruhların dili, melodiyalar isə duyğuların simlərini ehtizaza gətirən xəfif küləkdir. Musiqi duyğuların qapısını döyən, xatirəni oyadan incə barmaqlardır. O, gecələrin sirlərini açır onlarda uzaq keçmişdə nələr baş verdiyini göstərir.

Musiqi kədərli çağlarda ümidsizlik və kədər dolu xatirələri, sevincli çağlarda zövq-səfa, sevinc anlarının xatirələrini canlandıran incə melodiyalardır.

O elə kədərləndirici səslər məcmusudur ki, sən onları eşidəndə dayanırsan, qəlbin əzab hissi ilə dolur, gözlərin qarşısına kabuslar gəlir.

O elə sevindirici melodiyalardan bəstələnmiş nəğmədir ki, sən ona qulaq kəsiləndə o sənin ürəyinə hakim kəsilir, ürəyin köksündə sevinclə, iftixarla çırpınır.

O sənin qulağına efir dalğalarında çatan sim sədasıdır, olur ki, sevgilinin həsrətinin əzabından, yaxud taleyin vurduğu yaraların ağrılarından doğan bir damla yandırıcı yaşa çevrilib sənin gözlərindən çıxır. Ola da bilsin, o sənin dodaqlarından bir təbəssüm kimi çıxıb, xoşbəxtlikdən, rifahdan xəbər versin.

O, insan üçün əziz olan şeydən yaranmış bir bədəndir, bu bədənin candan gələn ruhu, qəlbdən gələn ağlı var.



İnsan yarananda musiqi ona bir dil kimi yuxarıdan göndərildi. Bu, bir qəlbdə olanları başqa bir qəlbə sözlə deyən dillərdən deyil, qəlblərin bir-bir ilə söhbətidir. O, bütün insanlara təsir edə bilən məhəbbət kimidir. Köçərilər səhrada öz duyğularını onunla tərənnüm etmiş, o, saraylarda hökmdarların duyğularını ehtizaza gətirmişdir. Öz balasını itirmiş ana onu hönkürtüsünə qatmış, o, daşın qəlbini parçalayan göz yaşlarına çevrilmişdir. Şən adam onu öz sevincinə qatıb ətrafa səpələyir, o bir mahnı olub, bədbəxtliyə düçar olmuş adamı ruhlandırır. Bu halda o, öz şüaları ilə çəmən çiçəklərini canlandıran günəşə bənzəyir.

Musiqi çıraq kimidir: qəlbdən zülməti qovub ürəyi nurlandırır, beləliklə, onun dərinliklərində olanları aşkara çıxarır. Mənə görə, melodiyalar şəxsiyyətin həqiqi cizgiləri, yaxud duyğuların canlı xəyallarıdır. Qəlb isə həyat hadisələrinin və amillərinin qarşısına tutulan güzgü kimidir. Onda həmin görüntülərin rəsmləri, xəyalların surətləri əks olunur.

Qəlb, tale küləklərinin əsdiyi çəməndə bitən zərif bir çiçəkdir. Sübh nəsimləri onu titrədir, şeh damcıları onun boynuna dolanır. Kiçik bir quşcuğazın cikkiltisi də insanı qəflətdən beləcə ayıldır. O, quşu diqqətlə dinləyir, hiss edir, quşla birlikdə onun şirin nəğməsini və özünün incə hisslərini yaratmış hikməti alqışlayır. Bu cikkilti onun ideya qüvvələrini həyəcana gətirir, o öz-özünə onu nələrin əhatə etdiyini, o yazıq quşun nəğməsinin ona hansı sirləri açdığını, niyə duyğularının tellərini hərəkətə gətirib, qədimi kitablarda yazılanların mənalarını ona bildirdiyini soruşur. O bilmək istəyir ki, görəsən bu quşcuğaz çəmən çiçəkləri ilə nə gizli söhbət edir, ağacların budaqları ilə nə danışır, o, arxların şırıltısını yamsılayır, yoxsa öz səsini bütünlükdə təbiətin nəğməsinə qatıb onunla birlikdə nəğmə oxuyur? Lakin o, istədiyi cavabı ala bilmir.

İnsan budaqdan-budağa qonan quşun, daşlar arasından axan kiçik dağ çayının, sakitcə sahilə doğru gələn dalğaların nə dediklərini başa düşmür. O bilmir ki, yağış ara vermədən ağacların yarpaqları üstünə yağanda, yaxud öz incə barmaqları ilə pəncərənin şüşəsini döyəndə nə deyir. O, xəfif küləyin çəmən çiçəklərinə nə dediyini də başa düşmür, lakin hiss edir ki, qəlbi bütün bu səslərin mənasını anlayır və onlardan ehtizaza gələrək, gah şadlıq hissləri keçirir, gah da peşmançılıq və kədər hissləri ilə köks ötürür. Onunla gizli bir dildə xəlvətcə söhbət edən bu səsləri hikmət onun özünün yaranmasından qabaq yaratmışdır. İnsanın ruhu ilə təbiət dəfələrlə bir-birilə söhbət edərkən insan dinməz-söyləməz durub heyrətlə baxmış, elə olmuşdur ki, onun sözlərini göz yaşları əvəz etmişdir. Axı göz yaşları duyğuların ən yaxşı tərcümanıdır.



Dostum, gəl birlikdə xatirələr aləminə səyahət edib, tarix səhnəsindən silinib getmiş xalqların musiqiyə verdikləri qiyməti görək. Gəl Adəm oğlunun həyatının hər bir dövründə musiqinin təsirini diqqətlə nəzərdən keçirək.

Kəldanilər və misirlilər ona əzəmətli bir tanrıya ibadət etdikləri kimi ibadət etmiş, qarşısında səcdə edərək onu alqışlamışlar. Farslar və hindlilər onun insanlar arasındakı Allah ruhu olduğuna etiqad etmişlər. Bir fars şairinin şerində deyilir: «Musiqi tanrıların səmasında dolaşan bir huri idi, bir insana aşiq olub, yuxarıdan onun yanına endi. Tanrılar bunu biləndə qəzəbləndilər. Onun ardınca şiddətli bir külək göndərdilər, külək onu havaya sovurdu və dünyanın hər bucağına səpələdi. Onun ruhu isə heç də ölmədi, o, indi də diridir, insanların qulaqlarında yaşayır».

Bir hind müdriki demişdir: «Nəğmələrin şirinliyi mənim gözəl bir gələcəyin mövcudluğuna olan ümidimi möhkəmləndirir».

Qədim yunanlara və romalılara görə, musiqi qüdrətli bir tanrı idi. Onlar ona elə əzəmətli heykəllər ucaltmışdılar ki, biz indi də o heykəllərin əzəmətindən danışırıq. Eləcə də, onun şərəfinə dəbdəbəli qurbangahlar tikmiş, orada ən qiymətli qurbanlarını vermiş, ən gözəl ayinlərini icra etmişlər. Bu tanrının adı Apollon idi. Onlar ona heykəl qoyarkən bütün kamillikləri onda əks etdirməyə çalışır, onu axar su üzərində ucalmış budaq kimi ayaq üstdə, sol əlində lira, sağ əli liranın simləri üstündə, başını əzəmətlə dik tutmuş, gözləri sanki şeylərin dərinliklərini görürmüş kimi uzağa zillənmiş halda təsvir edirdilər.

Deyirlər ki, Apollonun lirasının simlərinin sədaları təbiətin səsinin əks-sədasıdır. O bu iniltili sədaları quşların cikkiltisindən, suların şırıltısından, xəfif küləyin ahlarından, ağac budaqlarının xışıltısından alır.

Onların əfsanələrində deyilir ki, Orfeyin lirasının simlərinin sədaları heyvanların qəlbini riqqətə gətirmiş, vəhşi heyvanlar, bitkilər ona tabe olmuş, çiçəklər boyunlarını ona tərəf uzatmış, budaqlar ona tərəf əyilmiş, daş-kəsək isə hərəkətə gələrək ovulub- tökülmüşdür.

Onların dediyinə görə, Orfey öz sevimli arvadını itirdikdə ağlayıb göz yaşı tökərək elə ağılar demişdir ki, onun kədərinin nəğməsi bütün yer üzünü doldurmuş, təbiət də ona qoşulub o qədər ağlamışdır ki, tanrılar buna dözməyib ürəkləri yumşalmış, onun qarşısında əbədiyyət qapılarını açmışlar ki, o, ruhlar aləmində öz sevgilisi ilə görüşsün.

Deyilənə görə, işrət huriləri Orfeyi öldürüb, başı ilə lirasını dənizə atmışlar. Onlar dalğalar üstündə dolaşaraq yunanların «Mahnılar adası» adlandırdıqları bir adaya gedib çıxmışlar.

Deyilənlərə görə, Orfeyin başını və lirasını aparan dalğalardan indiyədək həzin melodiyaları andıran ağlamaq səsləri ucalıb efirə yayılır, dənizçilər onları eşidir.

O xalqın həmin qüdrətli çağları keçib gedəndən sonra biz bütün bunları xəyaldan doğan xurafatlar, təsəvvürlərin yaratdığı arzular adlandırdıq. Ancaq bu sözlər ona dəlalət edir ki, musiqinin qədim yunanların qəlblərinə çox dərin və böyük təsiri olmuş, onlar öz dediklərinə ürəkdən inanmışlar. Biz bunları incə duyğulardan və gözəlliyə sevgidən doğan poetik mübaliğə adlandırsaq, səhv etmərik. Şairlərin şeir dedikləri də elə bu deyilmi?

Bizə assuriyalılarda hökmdarların rəsmi keçidini təsvir edən şəkillər gəlib çatmışdır. Bu keçidlərin önündə əllərində musiqi alətləri olan insan təsvirləri rəsm olunur. Onların tarixçiləri bizə musiqidən də söz açmış, bildirmişlər ki, o, təntənə mərasimlərində şan-şöhrət əlaməti, toy-bayramlarda səadət rəmzi olmuşdur. Bəli, musiqisiz toy-bayram lal gəlinə bənzəyər. Xülasə, musiqi yer üstündə yaşayan bütün xalqların ümumi bir dilidir. O onların məbudlarını himnlərdə alqışlamış, mahnılarda öymüşdür. Himnlər keçmişdə məbədlərdə dua kimi, ibadət olunan qüvvə yolunda verilən qurbanlar kimi olmuş, bu elə indi də belədir. Bunlar qəlblərdəki duyğuların ifadəsi olan müqəddəs qurbanlardır. Ürəkdən gələn, hisslərin etirazı ilə kamilləşən dualardır. Sözlərin ifadə edə bilmədiyi, əksinə, sayəsində daha da təsirli olduğu yandırıcı ahlardır. Onlar hökmdar Davudun peşmanlığından doğan ahlardır. Odur ki, Zəbur nəğmələri Fələstin torpağını doldurdu, onun üzüntüləri mənbəyi tövbə həyəcanları və qəlb hüznü olan təsirli, iniltili nəğmələr yaratdı. Onun Zəbur nəğmələri özü ilə Allah arasında bir vasitəçi olub, onun xətalarının bağışlanmasını dilədi. Sanki onun lirasının sədaları üzgün qəlbindən baş alıb qan damlaları ilə barmaqlarına axır, ona görə də bu barmaqlardan çıxan səslər Allah yanında da, insanlar üçün də əzəmətli səslənirdi. Bunları o demişdir: «Tanrıya təriflər yağdırıb, Onun təkliyini öyün. Tanrını şeypur səsi ilə mədh edin. Onu tütək, lira ilə mədh edin. Onu təbiətlə, qavalla mədh edin. Onu simli alətlərlə, orqanla mədh edin. Onu sinc səsi ilə mədh edin. Onu alqış sədaları ilə mədh edin. Tanrını hər kəs mədh etsin». Tövratda deyilir ki, axır zamanda göydən mələklər gəlib dünyanın hər yerində şeypur çalacaqlar. Onların səsindən ruhlar oyanacaq, öz bədənlərinə daxil olub Allah qarşısında duracaqlar. Bu kitabın müəllifi musiqini Allahdan insan ruhlarına gələn bir elçi mərtəbəsində tutmaqla ona böyük hörmət göstərmişdir. Axı müəllifin sözü onun duyğularının inikasından başqa bir şey deyil. Sözün növündən asılı olmayaraq, o, söz deyənin müasirlərinin etiqadlarından xəbər verir.

İncildə İsanın faciəsindən bəhs edən fəslin əvvəlində deyilir ki, həvarilər müəllimlərinin tutulduğu Zeytun dağına gedəndən bir az qabaq ona dua etdilər. Sanki mən indi həmin duanın sülh elçisinin başına nə gələcəyini qabaqcadan görərək vida nitqinin təsirli nəğməsindən ah-nalə edən hüznlü qəlblərin dərinliklərindən çıxan melodiyalarını eşidirəm.



Musiqi hərb meydanına döyüşçülərin qabağında gedir, onların əhval-ruhiyyəsini qaldırır, döyüş ruhunu gücləndirir. O, cazibə qüvvəsi kimi onları bir yerə toplayır, pozulmayan sıralar şəklində birləşdirir. Orduların önündə döyüş meydanlarına – ölüm diyarına nə şairlər, nə natiqlər öz dəftər-qələmləri ilə, kitabları ilə getmişlər. Əksinə, onların önündə onların zəif bədənlərinə hər cür təsvirdən yüksəkdə duran, onlara güc verən, ürəklərində qalibiyyət sevgisi oyadan, ruh yüksəkliyi səpən bir əzəmətli sərkərdə kimi musiqi addımlamışdır. Beləliklə, onlar aclığa, susuzluğa, yürüş yorğunluğuna qalib gəlir, bədənlərindəki bütün qüvvə ilə müdafiə olunurlar. Onlar musiqinin ardınca sevinclə, şadlıqla gedir, ölümü mənfur düşmənin torpağına çatanadək təqib edirlər. Adəm oğlu kainatdakı ən müqəddəs şeydən şər işləri yaymaq üçün beləcə istifadə edir.

Musiqi tənhalıq çağında çobanın yaxın yoldaşıdır. O, bir daş üstündə, öz sürüsünün ortasında əyləşib tütək çalanda, onun qoyunları musiqini eşidib arxayınca otlayır. Tütək çobanın ayrılmaz dostu, sevimli sirdaşıdır. O, çoban üçün vadilərin qorxunc sükunətini adamla dolu bağçaların səs-küylü, şən həyatına çevirir, öz həzin havaları ilə onların vahiməsini yox edir, ətrafı ünsiyyətlə, şirin xəyallarla doldurur.

Musiqi uzaq yollara çıxanlara rəhbərlik edir, yorğunluğun təsirini azaldır, uzun yolları qısaldır. Dəvələr belə səhrada sarbanın səsini eşitmədən yürümür. Karvan da ağır yükləri dəvələrin boynundan asılan zənglərin səsinin gücünə daşıyır. Burada heç bir yeni şey yoxdur. Elə bu günlərimizdə də yırtıcı heyvanları melodiyalarla əhliləşdirir, gözəl səslərin köməyilə təlimləndirirlər.



Musiqi ruhlarımıza yoldaşlıq edib bizimlə birlikdə həyatın mərhələlərindən keçir, bədbəxtliyimizi, şadlığımızı bölüşür, sevincimizə, kədərimizə qoşulur. O, sevincli günlərimizin şahidi, bədbəxt günlərimizdə yaxın qohum kimidir.

Uşaq qeyb aləmindən dünyamıza gəlir. Bu zaman mamaçası, qohumları onu şən mahnılarla qarşılayır, sevincək, ürəkaçan nəğmələr oxuyub, şadyanalıq edirlər. O, işığı görəndə onları ağlamaqla, çığır-bağırla «salamlayır», onlar isə ona şadyanalıqla, hay-küylə, alqışlarla «cavab verirlər». Sanki zamanı qabaqlayaraq uşağı ilahi hikməti başa salmaq istəyirlər.

Elə ki, südəmər uşaq ağladı, anası ona yaxınlaşıb öz incə mehriban səsi ilə lay-lay deyir, o, ağlamağını kəsir. Anasının şəfqətli sədalarında və nəğməsində elə bir qüvvə var ki, o qüvvə mürgü gətirir, körpəsinin göz qapaqları qapanır. O sədalar öz sakitliyi ilə səssizliyə qarışıb onun şirinliyini artırır, vahiməsini yox edir, onu ananın mehriban ahlarındakı sehrlə doldurur. Beləliklə, körpə yuxusuzluğa qalib gəlib yatır, onun ruhu uçub ruhlar aləminə gedir. Axı ana Siseronun dili ilə danışsa, yaxud İbn əl-Farizi oxusa, körpə yatmaz.

Kişi özünə həyat yoldaşı seçib, ikisinin ruhları hikmətin başlanğıcdan onların qəlblərinə yazdığı sərəncamı tamamlayaraq evlilik bağı ilə birləşəndə qohumlar, yaxın dostlar onların başına yığışıb himnlər, mahnılar oxuyur, musiqini sevgililərin nikah mərasiminə şahid edirlər. Mənə elə gəlir ki, evlənənlərin bir anlığa dayanıb öz gələcəklərini düşünməli olduqları o toy günündə musiqidə şirinlik qarışmış qorxunc bir səs olur; Allahın şan-şöhrətini onun yaratdıqlarında mədh edən bir səs, yatmış həyatı irəli yürüməyə, yayılmağa, yer üzünü doldurmağa oyadan bir səs.

Ölüm gəlib, həyat dramının sonuncu səhnəsi oynananda biz kədərləndirici musiqi eşidir, o ağrıdıcı saatda, ruh bu gözəl aləmin sahillərinə vida deyib, öz maddi bədənini ağı deyib ağlayanlar qarşısında tərk edərək əbədiyyət dənizində üzəndə musiqinin səmanı kədər kabusları ilə doldurduğunu görürük. İnsanlar hüzn və təəssüf dolu səslər çıxara-çıxara ah-uf edir, o cansız maddənin üstünü nəm torpaqla örtür, onu inciklik ifadə edən sədalarla, kədər və əzab dolu mahnılarla yola salırlar. Onlar bu mahnıları ölən adamın torpağı köhnələnə qədər qəlblərində yaşadır, qəbir köhnəldikdən sonra isə bu mahnıların sədaları onların bədən üzvlərinin toxumalarında qəlb, ölən adamı xatırladıqca qalır.



Bir dəfə Allahın şirin səs verdiyi, musiqinin və ritmin fəlsəfəsinə vaqif etdiyi bir nəfərin məclisində oldum. Ətrafındakıların onu diqqətlə, mütiliklə, nəfəs verib-almadan, sakitliyi pozmadan dinlədiklərini gördüm. Onlar özlərini qəribə sirlər açan bir yaradıcı qüvvəyə təslim etmiş şairlər kimi gözlərini ona zilləmişdilər. Müğənni mahnı oxuyub qurtaran kimi oradakılar onu uzun-uzadı ah çəkib alqışlayaraq «Əhsən! Əhsən!» – dedilər. Bu ahlar musiqi sədalarının gizli duyğularını həyəcana gətirdiyi ürəklərdən gəldiyi üçün belə şirin nidalara çevrildi. «Ah» elə bir nidadır ki, o yalnız xatirələrin cana gətirdiyi yüksək ləyaqətli qəlblərdən qopur. «Ah» kiçik bir sözdür, ancaq böyük mənası var. Bu ahları çəkənlər nə müğənninin oxuduğu mahnının sözlərindən, nə də onun üzünün gözəlliyindən vəcdə gəlmişdilər. Onlara bu ahları çəkdirən diqqətlə dinlədikləri, qırıq-qırıq ah ilmələrindən toxunmuş mahnı idi. Bu canlı ahlar hər kəsin keçmiş həyat romanından bir fəsli təmsil edir, yaxud onun qəlbində gizlənmiş bir sirri açır.

Mən dəfələrlə həssas dinləyicinin üzünə diqqətlə baxanda onun üz qırışlarını gah yığılıb, gah açıldığını, mahnının təranələri dəyişdikcə onların da haldan-hala düşdüyünü görmüşəm. Bu zaman mən həmin adamın fiziki varlığından mənəviyyatına yol tapmış, zahiri vasitəsilə batini ilə söhbət etmişəm.

Musiqi də poeziya və rəssamlıq kimidir. İnsanın müxtəlif hallarını əks etdirir, qəlbin vəziyyətlərinin cizgilərini çəkir, nəfsin meyllərinin fantaziyalarını izah edir, xatirdə dolaşan şeyləri müəyyən şəkillərə salır, bədənin ən gözəl istəklərini vəsf edir.

NƏHAVƏND [muğamı]

Nəhavənd sevgililərin ayrılığını, vətən həsrətini ifadə edir, son mənzilə yola salınan əziz adama sonuncu baxış anını təsvir edir. Ehtiras alovunun doğurduğu üzücü ürək ağrılarını təcəssüm etdirir. Nəhavənd məhzun qəlbin dərinliklərindən gələn bir səsdir. Tərk olunmaq üzrə olub, ayrılıq dərdindən üzülməzdən qabaq son anda mərhəmət diləyənin hisslərini təcəssüm etdirən melodiyalar toplusudur. Acı həyatdan bezmiş adamın dərindən köks ötürməsi, çəkdiyi əzablardan səbri və dözümü tükənərək ümidsizliyə qapılmış adamın ahlarıdır. Nəhavənd payızı – ağacların saralmış yarpaqlarının sakit, səssiz tökülməsi, küləyin onları oynadaraq səpələməsi mənzərəsini canlandırır. Nəhavənd oğlunu uzaq səfərə yola salandan sonra gecəni ayrılıq dərdi ilə mübarizədə keçirən, ümidsizlik qılıncı ilə hücum çəkən, bu dərdin qarşısını səbir və ümid qalxanı ilə kəsən bir ananın duasıdır. Nəhavənddə elə məna, daha doğrusu, mənalar və sirlər var ki, onları yalnız ürək başa düşər, qəlb anlayar. Bunlar elə sirlərdir ki, dil onları demək istəsə, gücü çatmayıb quruyar, qələm yazmaq istəsə, bənd-bənd qırılar.

İsfahan [muğamı]

İsfahanı dinlədim, qulağımın gözü ilə həyatı sönmək üzrə olan aşiqin hekayətinin son fəslini müşahidə etdim. Onun sevgilisi ölmüş, ümid bağları qırılmışdır. O, ara vermədən ah-nalə edir, son gücünü toplayıb sevgilisini ağlayır, qalan anlarını sevgilisinə ağı deməklə keçirir. İsfahan həyat sahili ilə əbədiyyət dənizi arasındakı ölüm gəmisində dayanmış, can çəkişmələri içrə olan insanın sonuncu nəfəsidir. İsfahan insanın ara verməyən kəsik-kəsik hıçqırtılarla, dərindən ah çəkə-çəkə öz-özünə ağı deməsidir. O elə bir nəğmədir ki, onun sakit sədasında ölüm və ümidsizlik acısı, göz yaşı və vəfa şirinliyi bir-birinə qarışmışdır.

Əgər Nəhavənd yaşamağa azacıq ümidi olan insanın kədəridirsə, İsfahan ümid bağları qırılmış insanın naləsidir.
Səba [muğamı]

Səbanı eşidirik, qəm-qüssəyə bürünmüş ürəklərimiz oyanır, canlanır, kökslərimizdə rəqs etməyə başlayır. Çünki Səba elə bir şən melodiyadır ki, insana qəm-qüssəsini unutdurur, insan şərab istəyir, onu qəribə bir iştahla içir, bir daha içmək istəyir. Sanki o, sevinc sərxoşluğunun şərab sərxoşluğu ilə yarışıb qalib gələcəyini bilir. Səba riskə gedib tale ilə çarpışaraq ayrılağa qalib gəlmiş, gecələr uzaq bir guşədə öz gözəl sevgilisi ilə görüşdən həzz alan, bu görüşün şadlıq və xoşbəxtlik bəxş etdiyi aşiqin hekayətidir. Səba keçdiyi yoldakı çəmən çiçəklərinin iftixar və sevincdən həyəcana gəlib titrədikləri səba yellərinə bənzəyir.

Rəsəd (Rast) [muğamı]¹

Rastın gecənin sakitliyində duyğularda buraxdığı təəssürat uzaq ellərə gedib çoxdan sorağı gəlməyən doğma, əziz adamdan gəlmiş məktubdakı sözlərin təsirinə bənzəyir. Budur, məktub gəlib ümid hissini oyadır, ruhu görüşə hazırlayır. Mənə elə gəlir ki, Rəsəd [muğamını] oxuyan tezliklə dan yerinin söküləcəyindən, qaranlığın yox olacağından xəbər verir. Axı: «Gecənin xeyrindən gündüzün şəri yaxşıdır» – demişlər.

Bəəlbək məsxərələri içərisində məzmunu yumorla satira arasında cərəyan edən məlahətli bir mahnı var, melodiyası insanı kədərləndirən Nəhavənd [muğamı] ilə şənləndirən Səba [muğamı]nın qatışığından ibarət olub, ruha onların ikisinin birgə təsiri kimidir.

İndi, bu səhifələri yazıb qurtarandan sonra mən özümü Allah ilk insanı yaradarkən mələklərin oxuduğu uzun-uzadı bir himndən tək bir söz öyrənən körpə kimi, yaxud hikmətin duyğu səhifələrinə zamanın başlanmasından bir az əvvəl yazdığı yazıdan tək bir cümlə əzbərləyən savadsız bir insan kimi hiss edirəm.

Sən, ey musiqi, müqəddəs Yevterpa¹, sənin ilham pəriləri olmuş bacıların keçmiş insan nəsilləri arasında öz rəqslərini başa vuraraq unudulub getmişlər. Sən isə onlara istehza edir, ruh səhnəsindən bir gün belə aşağı düşmürsən. Sanki sən Adəmin Həvvanın dodaqlarından aldığı ilk busənin əks-sədasısan. Sədadan səda, ondan da başqa bir səda qopur, sədalar yayılır, çoxalır, hər şeyə hopur, hər şeydə yaşayır. Musiqi ilə məşğul olanlara onların məşğuliyyəti ləzzət verir, buna istedadı çatmayanlar da onun gözəl təsirlərini duyub şənlənirlər.

Sən ey ruhun, sevginin qızı! Ey həm acı, həm şirin olan ehtiras badəsi! Ey insan qəlbinin fantaziyası! Ey kədər meyvəsi, sevinc çiçəyi! Ey duyğu çiçəklərindən tutulmuş dəstədən qopan gözəl qoxu! Ey sevənlərin dili, aşiqlərin sirlərini aləmə faş edən carçı! Ey gizli duyğuları göz yaşlarına çevirən zərgər! Ey şairlərin ilham pərisi, misraları və qafiyələri vəzn boyunbağılarına düzən əl! Fikir ərişlərini söz ilmələri ilə birləşdirib zərif xalça toxuyan qız, ülvi duyğular oyadan gözəl! Ey onu içənləri xəyallar aləminin zirvələrinə qaldıran könül şərabı! Ey düşüncələrə cəsarət verən, möminlərin qəlblərini təmizləyən qüvvə! Sən ey ruh kabuslarını daşıyan efir dalğaları, ey zəriflik və həssaslıq dənizi! Biz öz ruhlarımızı sənin dalğalarına təslim edir, qəlblərimizi sənin dərinliklərinə əmanət edirik. Onları metafizik aləmə apar, bizə qeyb aləmlərində olanları göstər.

Çoxalın, ey qəlb duyğuları, böyüyün ey ürək hissləri! Bütün insanların əllərini bu böyük ilahəyə heykəllər ucaltmaqdan ötrü hərəkətə gətirin. Ey ilham pərisi, şairlərin qəlblərinə en, onları bu müqəddəs böyük varlığı mədh etməyə, öyməyə ilhamlandır. Ey rəssamların, nəqqaşların fantaziyası, böyü, onun yeni-yeni şəkillərini, görüntülərini yarat.

Ey Yer kürəsinin əhalisi, musiqi fədaisi olan kişilərə və qadınlara ehtiram göstərin, musiqi xadimlərinin xatirəsini yad edin, onlara abidələr ucaldın. Ey xalqlar, Orfeyə, Davud Mosuliyə [Allahdan] xeyir-dua diləyin, onları alqışlayın. Bethorvenin, Vaqnerin, Motsartın xatirələrini əziz tutun. Ey Suriya, Şakir Hələbinin, ey Misir, Əbdüh Həmulinin adlarına nəğmələr qoşun! Ey kainat, öz könlündəkiləri sənin səmana səpib havanı lətafətli ruhlarla dolduran, insan qulağı ilə görməyi, qəlbi ilə eşitməyi öyrədən kimsələri uca tut. Amin!

Seçİlmİş kəlamlar
Məhəbbət mənim gözlərimi öz sehrli şüaları ilə açanda və alovlu barmaqları ilə ilk dəfə könlümə toxunanda mənim 18 yaşım var idi. Səlma Kərame gözəlliyi ilə mənim ruhumu oyadan və məni ülvi hisslərin cənnətinə aparan həmin ilk qadın oldu.

Şövqlü, gözəl Səlma mənə məhəbbətin sirrini açaraq gözəlliyə səc­də etməyi öyrətdi. Ruhani həyatın poemasından ilk şeiri də mənə o oxudu.

Kim öz zərifliyi ilə onu yeniyetməliyin qayğısızlığından ayırdı?

(«Qırılmış qanadlar» əsərindən)
***
Mən qumla köpük arasındakı sahil yolu ilə gedirəm. Sular mənim izlərimi siləcək.

Küləklər köpükləri dağıdacaq.

Amma dəniz və sahil əbədi qalacaq.
Hələ dünən mən özümü həyat dairəsində ahəngsiz surətdə döyünən bir zərrəcik kimi təsəvvür edirdim. İndi mən bilirəm ki, mən dairənin özüyəm, həyat özünün bütün zərrəcikləri ilə məndə ahəngdar surətdə döyünür.

Onlar mənə yuxudan ayılaraq deyirlər: «Sən və sənin yaşadığın dünya yalnız əngin dəryanın əngin sahillərinin qum dənəciyisiniz.

Mən isə onlara yuxuda deyirəm: Mən əngin dənizəm, bütün aləmlər isə mənim sahilimdə bir qum dənəsidir».

Yalnız bir dəfə mən cavab tapmadım – məndən soruşanda ki, mən kiməm. İlk ilahi fikir mələk olub.

İlk ilahi söz insan olub.

Mirvari – bir qum dənəsinin ətrafında ağrı ilə tikilən məbəddir.

Bəs bizim bədənlərimiz hansı ehtirasla və hansı zərrəciyin ətrafında tikilib?

Allah məni, daşı, bu ecazkar gölə atanda, məndən gölün üzərində ətrafa saysız dairələr yayıldı.

Ancaq dibə çatanda sakitləşdim.
Mənim ruhum və canım bir-birini sevəndə və nigah bağlayanda mən yenidən doğuldum.

Xatirə – görüşün bir növüdür.

Unutmaq – azadlığın bir növüdür.

Süd yolunun pəncərələrindən baxan üçün fəza yer və göy arasındakı məkan deyil.

Bəşəriyyət – əzəliyyətdən əbədiyyətə axan nur çayıdır.

Məgər efirin sakinləri olan ruhlar insan ağrısına həsəd çəkmirmi?

Müqəddəs şəhərə gedən yolda mən bir zəvvar gördüm və ondan soruş­dum: «Bu yol məni Müqəddəs Şəhərə aparacaqmı?»

– Ardımca gəl – cavab verdi, – sabah səhər Müqəddəs şəhərə daxil olarsan.

Mən onun ardınca getdim. Biz gecə-gündüz yol getdik, ancaq məqsədə çatmadıq.

Mən necə də təəccübləndim, o mənə məni yalnış yolnan apardığına görə mənə əsəbləşəndə.

Sübhə yalnız gecənin cığırı ilə gedərək çatmaq olar.

Mənim evim mənə deyir: «Mənimlə qal, çünki burada sənin keçmişin yaşayır».

Yol isə deyir: «Ardımca gəl, çünki mən sənin gələcəyinəm».

Mən evimə və yoluma deyirəm: «Mənim nə keçmişim var, nə gə­lə­cəyim». Mən burda qalsam – mənim sükutumda hərəkət var. Mən get­səm – mənim hərəkətimdə sükut var. Ancaq sevgi və ölüm hər şeyi dəyişir».

Təəccüblü deyilmi ki, müəyyən zövqlərin yanğısı mənim ağrımın bir hissəsidir?
Yeddi dəfə mən öz ruhuma nifrət etmişəm:

Birinci dəfə, o yüksəkliyə qalxmaq üçün itaət edəndə.

İkinci dəfə, onun şikəstlər yanında axsadığını görəndə.

Üçüncü dəfə, ona asan və çətin arasında seçim etmək lazım gələndə asanı seçəndə.

Dördüncü dəfə, o, zülm eləyib özünə haqq qazandıranda ki, hər kəs belə edir.

Beşinci dəfə, o, öz zəifliyi ucundan səbiri güc kimi qələmə verəndə.

Altıncı dəfə o, ikrahla bir kifir simadan üzünü çevirəndə və bilməyəndə ki, bu, onun sifətlərindən biridir.

Yeddinci dəfə o, mədhiyyə oxuyub bunu xeyirxahlıq zənn edəndə.

Mən mütləq həqiqəti bilmirəm. Ancaq mən öz biliksizli­yim­lə barışıram və bu mənim şərəfim və mükafatımdır.
İnsanın təxəyyülü və istənilən şeyin əldə edilməsi arasında fəza var ki, insan onu ancaq özünün ehtiraslı cəhdləri ilə keçə bilər.
Cənnət buradadır, bax, bu qapının arxasında, qonşu otaqdadır, ancaq mən açarı itirmişəm.

Bəlkə də sadəcə onu yerinə qoymamışam.

Sən korsan, mən isə kar və lal. Elə isə gəl əl-ələ tutaq və bir-birimizi anlamağa çalışaq.
İnsanın dəyəri onun nail olduğu ilə ölçülmür, daha çox onun nail olmağa çalışdığı ilə. Bizdən bəziləri mürəkkəbə bənzəyirik, digərləri – kağıza.

Birinin qaralığı olmasaydı, digərləri lal olardılar. Birinin ağlığı olmasaydı digərləri kor olardı.

Sən mənə dinləmək ver, mən sənə səs.
Bizim ağlımız süngərdir, ürəyimiz – axındır.

Qəribə deyilmi ki, bizlərin əksəriyyəti özünə çəkməyi, axıb getməkdən üstün tutur?

Sən şərab içirsən ki, sərxoş olasan, mən içirəm ki, başqa bir şərabın sərxoşluğundan azad olum.

Mənim qabım boş olanda mən bununla barışıram; ancaq o yarı olanda, mən narazı qalıram.

Başqasının mahiyyəti onun sənə açdığında deyil, sənə aça bilmədiyində­dir.

Ona görə də, onu anlamaq istəyirsənsə, onun nə dediyini, yox, nə demədiyini eşit.

Mənim dediklərimin yarısı – mənasız şeylərdir, ancaq mən onları ona görə deyirəm ki, digər yarısı sənə çatsın.
Yumor hissi – uyğunluq hissinin olmasıdır.
Mənim tənhalığım insanlar mənim çərənçilik nöqsan­larımı tərif edib, susqun üstünlüklərimi tənqid edəndə doğuldu.
Həyat onun ürəyini oxuyan müğənni tapa bilməyəndə, o, onun ağlı ilə danışan filosof yaradır.
Həqiqəti həmişə bilmək lazımdır, inkar etmək – bəzən.

Bizdə həqiqi olan – sakitdir, süni olan isə dilli-dilavər.

Məndəki həyat səsi səndəki həyatın qulağına çatmır, ancaq tənhalığı hiss etməmək üçün gəl danışaq.
Çoxdanışana ancaq lal həsəd aparır.
Əgər qış desə: «Bahar mənim qəlbimdədir», kim ona inanar?
Hər toxum bir ehtiraslı istəkdir.
Əgər sən doğurdan da gözünü açsaydın və ətrafa baxsaydın, öz surətini başqa surətlərdə görərdin.

Əgər sən qulaqlarını açıb dinləsəydin, öz səsini bütün səslərdə tanıyardın.

Biz iki nəfər olmalıyıq ki, həqiqəti kəşf edək: biri – onu inkar etmək üçün, digəri ona çatmaq üçün.
Bizim içimizdə söz dalğası qalxsa da, dərinliklərimiz daim sükut içindədir.
Bir çox təlim pəncərə şüşəsinə bənzəyir. Biz həqiqəti onun arxasından görürük və elə o da bizi həqiqətdən aralayır.
Gəl gizlənpaç oynayaq. Sən mənim ürəyimdə gizlənsən, mən səni çətinlik çək­mədən taparam, ancaq sən öz qabığında gizlənsən, səni axtarmaq mənasızdır.
Kim özündə yazıçılıq əməyinə bir qabiliyyət hiss etsə (Allah bilir, nə üçün!), gərək biliyə, sənətə və sehirə malik olmalıdır – söz musiqisinin biliyinə, sadəlik sənətinə və oxuculara sevgi sehrinə.
Onlar bizim ürəkləri lələklərnən doldurub elə bilirlər ki, ilhamlanıblar.
Əgər ağac öz tərcümeyi-halını yazsaydı, o, hər hansı bir ölkənin tarixindən fərqlənməzdi.
Əgər mənə şeir yazmaq imkanı ilə yazılmamış şeirin vəcdi arasında seçim etmək lazım gəlsə idi, mən ikincini seçərdim. Bu, daha yaxşı şeiriyyətdir.

Ancaq sən mənim bir çox yaxınlarımla eyni fikirdəsən ki, mənim zövqüm yaxşı deyil.

Poeziya – sadəcə söylənmiş bir fikir deyil. Bu, qanayan yaranın və ya gülümsəyən dodaqların nəğməsidir.
Şair – taxtdan salınmış şahdır, öz sarayının külü üzərində oturub küldən surəti yenidən qurmağa çalışır.
Poeziya – sevinc, ağrı, təəccüb və bir azca da lüğətdən sözlərin axınıdır.
Əgər sən gözəllik haqqında nəğmə oxusan, quru səhralıqda tam tənhalıqda olsan belə, səni eşidəcəklər.
İlham pərisi həmişə oxuyacaq; ilham pərisi heç vaxt izahat verməyəcək.
Biz tez-tez öz uşaqlarımız üçün laylay oxuyuruq ki, özümüz yataq.
Bizim sözlərimiz əqlin qonaqlıq masasından tökülən qırıntılardan artıq bir şey deyil.
Dərrakə – həmişə poeziyanın ilişdiyi daşdır.
Ən böyük müğənni bizim sükutumuzu oxuyandır.
Dahi – gecikmiş baharın əvvəlindəki moruğun nəğməsidir.
Hətta ən çox pərvazlanmış ruhda fiziki ehtiyaclardan kənar qala bilməz.
Bəli – nə səndən, nə də məndən az dərəcədə musiqiçi deyil; ancaq onun aləti bir az kökdən düşüb.
Heç bir ehtiraslı cəhd söndürülməmiş qalmır.
Mən heç vaxt mənim ikinci «mən»imlə tam razılaşmamışam. Yəqin həqiqət ikimizin arasındadır.
Sənin ikinci «mən»in həmişə sənin qüssəni çəkir. Axı o, qüssə üzərində böyüyür; deməli, hər şey gözəldir.
Ruh və bədən arasında mübarizə yalnız o kəslərin əqllərində gedir ki, onların ruhları mürgüləyir, bədənləri isə solub.
Həyatın qəlbinə çatanda sən gözəlliyi hər şeydə görəcəksən, hətta gözəlliyə kor olan gözlərdə belə.
Biz ancaq onun üçün yaşayırıq ki, gözəlliyi kəşf edək. Qalan şeylər intizarın əlvanlığıdır.
İblis sən doğulan günü öldü.

Ona görə də mələyi görmək üçün sənə cəhənnəmdən keçmək lazım deyil.

Nəyə isə malik olmaq istəyirsənsə, onu tələb etməməlisən.
Kişi qadının əlinə toxunanda, hər ikisi əbədiyyətin ürəyinə toxunur.
Məhəbbət – iki sevən arasında örtükdür.
Qadınların kiçik qüsurlarını bağışlamayan kişilər heç vaxt onların böyük məziyyətlərindən zövq ala bilməzlər.
Hər gün təzələnməyən məhəbbət adətə çevrilir, bu da öz növbəsində köləliyə.
Məşuqlar daha çox bir-birini yox, aralarındakını qucaqlayırlar.
Məhəbbət və şübhə heç vaxt yola getməzlər.
Biz heç vaxt bir-birimizi başa düşməyəcəyik, əgər dilimizi yeddi sözə gətirməsək.
Yalnız sonsuz kədər və ya sonsuz sevinc sənin həqiqi mahiyyətini açmağa qadirdir.

Əgər sən açılsan, sən gərək günəşin altında çılpaq oynayasan, ya da öz yükünü daşımalısan.

Sən arxası günəşə dayananda, ancaq öz kölgəni görürsən.
Sən gündüzlər, günəşin altında azadsan, sən gecələr, ulduzların altında da azadsan;

Sən nə günəş, nə ay, nə ulduz olanda da, azadsan.

Sən hətta btün varlıqlara göz yumanda da azadsan.

Ancaq sən sevdiyinin köləsisən, çünki onu sevirsən.

Və sən səni sevənin köləsisən, çünki o, səni sevir.
Mən qonağı kandarda saxladım və dedim: «Xeyr, ayağını girəndə yox, çıxanda sil».
Alicənablıq o deyil ki, sən mənə elə bir şey verdin ki, mənim ona ehtiyacım səndən çoxdur. Elə bir şeydir ki, sən mənə sənin özünün ötüşə bilməyəcəyin bir şeyi verəsən.
Biz tez-tez gələcək günlərdən borc götürürük ki, keçmiş günlərin borclarını qaytaraq.
Olur ki, mənim də yanıma mələklər və iblislər gəlirlər, ancaq mən asanca onlardan qurtuluram.

Mələk gələndə – köhnə duanı oxuyuram, o da darıxır.

İblis gələndə – köhnə bir günah edirəm o da çıxıb gedir.
Bu o qədər də pis həbsxana deyil, ancaq mənim kameramı qonşu kameradan ayıran divar mənim xoşuma gəlmir.

Ancaq etiraf edim ki, mənim ağlımdan da keçmir ki, ya nəzarətçini qınayım, ya da bu həbsxananı Tikəni.

Ola bilsin ki, sən balıq istəyəndə sənə ilan verənin başqa bir verəcəyi yoxdur. Deməli, bu, onlar tərəfdən bir alicənablıqdır.
Olur ki, yalan müvəffəqiyyət gətirir, ancaq o, ömrünü özünəqəsdlə başa vurur.
Sən bir damcı belə qan axıtmayan qatili, heç nə oğurlamayan oğrunu, bir kəlmə olsun yalan danışmayan yalançını əfv edəndə, həqiqətən alicənabsan.
Qoy, öz kirli əllərini sənin paltarına silən o paltarı özünə götürsün. Ona o lazım ola bilər, sənə isə heç vaxt.
Heyf ki, sərraflar heç vaxt mehriban bağban ola bilmirlər.
Xahiş edirəm, anadangəlmə nöqsanlarını sonradan qazandığın xoş mə­ziy­­yət­lərin altında gizlətmə. Qoy, mənim nöqsanlarım mənimlə qalsın, onlar mənə bənzəyir.
Mən tez-tez etmədiyim cinayətləri öz adıma çıxırdım ki, başqası mənim yanımda özünü sərbəst hiss eləsin.
Hətta həyatın maskası da daha dərin sirrin maskasıdır.
Sən başqası haqqında ancaq özünü nə dərəcədə yaxşı tanımağına uyğun olaraq mühakimə yürüdə bilərsən.

İndi mənə de görüm, kim günahkardır, kim günahsız?

Həqiqətən o kəs ədalətlidir ki, özünü sənin cinayətlərində yarı günahkar bilir.
Ola bilər ki, insan özünüqoruma hissindən özünü öldürür.
Qədim zamanlarda bir İnsan var idi ki, insanları çox sevdiyindən və insanların onu çox sevdiyinə görə onu çarmıxa çəkmişdilər.

Maraqlı işdir – mən dünən 3 dəfə ona rast gəldim.

Birinci dəfə o, polisdən xahiş edirdi ki, bir əxlaqsız qadını həbsxanaya at­masın. İkinci dəfə avaralarla avaralanırdı. Üçündü dəfə məbədin divarları­nın yanında cəsusla yumruq davasına çıxmışdı.
Xeyir və Şər haqqında deyilənlərin hamısı doğrudursa, onda mənim bütün həyatım ardı-arası kəsilməyən (davamlı) bir cinayətdir.
Tez-tez mən nifrəti özünümüdafiə hissindən edirdim, ancaq güclü olsaydım, heç vaxt belə bir silaha əl atmazdım.
Sən deyəndə ki, «Mən səni anlamıram», bu sözlər mənə layiq olmayan tərifdir, sənə isə layiq olmayan təhqirdir.
Həyatın qəlbinə çatmaqla, sən anlayacan ki, sən cinayətkardan uca, peyğəmbərdən aşağı deyilsən.
Topalın öz çəliyini düşməninin başında sındırmaması daha müdrik olardı.
Həyat addımlamadır. Kim yavaş gedirsə, o [addımlama], onun üçün çox sürətlidir, buna görə də, kənara çıxır.

Kimin addımı sürətlidirsə, onu [addımlamanı] qeyri-adi asta hesab edir və o da kənara çıxır.

Həqiqətən xeyirxah olan o kəsdir ki, bütün qəddar hesab edilənlərlə vəhdətdədir.
Bizim hamımız məhbusuq, ancaq bəzilərinin kameralarının pəncərəsi var, bəzilərinin yoxdur.
Təəccüblüdür ki, biz öz yalnışlıqlarımızı daha çılğın müdafiə edirik, nəinki öz haqlılığımızı.
Biz öz günahlarımızı bir-birimizə etiraf etsəydik, gülərdik ki, bizim necə də az uydurmalarımız var.

Bir-birimizə məziyyətlərimizi açsaydıq, yenə eyni şeyə gülərdik.

Fərd insanın qoyduğu şərtilikləri keçməyənə qədər insanın qoyduğu qanunların fövqündədir; ondan sonra isə o, bizdən nə ucadır, nə aşağı.
Başqasının nöqsanını deməkdən böyük nöqsan varmı görəsən?
Kimsə sənə gülsə sənin ona yazığın gələ bilər, amma sən də ona gülsən, bunu özünə bağışlaya bilməzsən.

Kimsə səni incitsə, sən bu incikliyi unuda bilərsən, amma sən onu incitsən, bunu həmişə xatırlayacan.

Doğurdan, o biri sənin ən həssas mahiyyətindir, sadəcə başqa bir bədənə bürünüb.
Gözəlliyin hüdudlarından kənarda nə din var, nə elm.
Mən – odam, mən həm də quru çırpıyam, mənim bir hissəm digər hissəmi məhv edir.

Müdriklik o zaman daha müdriklik olmur ki, ağlamaq üçün çox qürur­lu, gülmək üçün çox ciddi, özündən qeyrisini axtarmaq üçün çox özünəqapalı olur.

Biz səninlə, dostum, həyata, bir-birimizə,

Öz özümüzə yad olacağıq,

O günə qədər ki, sən səslənəcən və mən səni eşidib,

Düşünəcəm ki, bu, mənim öz səsimdir;

Mən sənin qarşında dayananda,

Özümü güzgünün qarşısında hesab edəcəm.

Ancaq ürəkləri sirrlər saxlayan kəslər bizim ürəklərin sirlərini anlamağa qadirdir.
Sənin sevincin və kədərin böyüyəndə bütün dünya kiçilir.
İstək – həyatın yarısıdır, laqeydlik – ölümün yarısıdır.
İman – ürəklərdəki oazisdir ki, ora təfəkkürün karvanı heç vaxt çata bilməz.
Qəribədir ki, onurğası olmayan varlıqların ən bərk zirehi var.
Mən sənin qarşında təmiz güzgü kimi dayananda, sən mənə baxdın və öz əksini gördün. Onda sən mənə dedin: «Mən səni sevirəm».

Əslində, sən məndə özünü sevdin.

Sən öz məhəbbətinlə başqa birinə yapışırsansa, o, məziyyət olmaqdan çıxır.

Mən öz ürəyimdən inci yaratmağa çalışan balıqqulağı kimiyəm. Ancaq deyirlər ki, inci balıqulağının xəstəliyindən başqa bir şey deyil.