C. X. Cübran Sükutun poeziyası / Ərəb, ingilis və rus dillərindən seçilmiş tərcümələr. Bakı. 2008, 273 səh

Ey anamın oğulları!
Məndən nə istəyirsiniz, ey anamın oğulları?

Sizin üçün boş vədlərlə bəzədilmiş saraylar və damı arzu­lar­la örtülmüş məbədlər tikməyimi, yoxsa yalançı və qor­xaq­la­rın tikdiklərini uçurmağımı, riyakar və alçaqların ucaltdıqlarını sök­məyimi istəyirsinizmi?

Sizin üçün nə edim, ey anamın oğulları?

Sizə xoş gəlmək üçün göyərçin kimi quruldamalıyammı, yoxsa özümə xoş gəlmək üçün aslan kimi nərildəməli?

Mən oxudum sizin üçün, amma siz rəqs eləmək istəmə­di­niz. Mən ağladım sizin qarşınızda, amma siz mənə qoşulub ağ­la­maq istəmədiniz; istəyirsiniz ki, mən eyni zamanda həm oxu­yum, həm də ağlayım?

Ruhlarınız acından qıvrılırlar, baxmayaraq ki, bilik çörə­yi vadidəki daşlardan çoxdur, amma siz yemirsiniz onlardan; ürək­ləriniz susuzluqdan yanır, baxmayaraq ki, həyat bulaqları çay kimi evlərinizin yanından axır. Niyə axı siz içmirsiniz?

Dənizin qabarması, çəkilməsi var, ayın bədirlənməsi və ye­ni­dən doğulması, fəsillərin isə yayı və qışı var. Həqiqətə gəl­dik­də isə o dəyişmir, yox olmur və heç nəyə də çevrilmir. Elə isə onun üzünü niyə korlamaq istəyirsiniz?

Gecənin sakitliyində sizi çağırırdım ki, bədirlənmiş ayın gö­zəlliyini və ulduzların möhtəşəmliyini göstərim sizə. Siz isə yat­dığınız yerdən dik atılaraq qorxu içində qılınc və nizə­lə­ri­ni­zi qapıb: “Hanı düşmən? Məhv edərik onu”,– deyə qış­qırır­dı­nız. Lakin səhər həm atlı, həm piyada, düşmən üstümüzə gə­lən­də mən sizi yenə çağırırdım, siz isə oyanmır, yalnız yuxulu-yu­xulu üzünüzü çevirirdiniz.

Mən deyirdim: “Durun, dağın başına qalxaq, sizə dün­ya­nın səltənətlərini göstərim”. Siz isə cavab verirdiniz: “Ata-ba­ba­larımız bu dərənin dibində yaşamış, onun kölgəsində ölmüş və onun mağaralarında da dəfn olunmuşlar. İndi buranı tərk edə­rək onlardan heç birinin getmədiyi yerlərə biz necə gedək?”

Mən sizə deyirdim: “Gedək düzlərə, sizə qızıl mədən­lə­ri­ni və yerin xəzinələrini göstərim”. Siz isə: “Düzlərdə oğru və qul­durlar pusqu qururlar”, – deyə cavab verirdiniz.

Deyirdim: “Gedək sahilə, dənizin ləpədöyənə çıxartdığı ne­mətlərinə tamaşa edək”. Siz isə: “Dənizin səsi ruhumuza üşüt­mə salır, onun dərinliklərinin dəhşəti isə cismimizi quru­dur”, – deyirdiniz.

Mən sizi sevirdim, ey anamın oğulları, lakin bu məhəbbət mənə ziyan gətirdi, sizə isə xeyir vermədi. Və bu gün mən sizə nifrət edirəm, fəqət bu nifrət bir seldir ki, yalnız quru budaqları yuyub aparır və yalnız çürümüş evləri dağıdır.

Mən sizin zəifliyinizə mərhəmətlə yanaşırdım, ey anamın oğul­ları, fəqət mənim bu münasibətim zəiflərin və laqeydlərin sa­yını artırdı yalnız və həyata qiymətli heç nə gətirmədi. Və bu gün mən sizin zəifliyinizlə görüşəndə qəlbim diksindi, ikrah his­sindən sıxıldı.

Mən sizin itaətkarlığınız və məzlumluğunuza baxıb ağla­yır­dım və mənim göz yaşlarım büllur kimi təmiz olsa da üstü­nüz­dəki qalın çirki yuya bilmədi, yalnız gözümü örtmüş pər­də­ni yox elədi. Göz yaşlarım sizin daşlaşmış qəlblərinizi yumşalt­ma­sa da, mənim qəlbimdə həyəcanı artırdı. Bu gün mən sizin əzab­larınıza gülürəm və bu gülüş fırtınadan sonra yox, fırtı­na­dan qabaq səslənən göy qurultusudur.

Axı məndən nə istəyirsiniz, ey anamın oğulları?

İstəyirsiz, üzünüzün sakit göllərdə əks olunan kabuslarını si­zə göstərim? Onda gedin və baxın, necə eybəcərdir ciz­gi­lə­riniz.

Başınıza çarə qılmağa tələsin, zira, qorxu artıq başınıza kül ələmiş yuxusuzluq gözlərinizi həlqəyə alıb və onlar qaran­lıq çuxura dönmüşdür, qorxaqlıq yanaqlarınıza toxunmuş və on­ları qırışıq cındıra döndərmişdir, ölüm dodaqlarınızdan öp­müş və onları payız yarpaqları kimi saraltmışdır.

Məndən nə istəyirsiniz, ey anamın oğulları, – daha doğ­ru­su, sizi öz oğlu saymaq istəməyən həyatdan nə istəyirsiniz?

Ruhlarınız kahin və boşboğazların tələlərində qıvrılır, bə­dən­ləriniz tiran və cəlladların dişlərində həlak olur, ölkəniz isə tə­ca­vüzkar və qəsbkarların təpiyi altında inildəyir. Nəyə ümid bəs­ləyirsiniz bu günəşin atlında?

Qılınclarınız pas atıb, nizələrinizin ucluqları qırılıb, qal­xan­larınız tozla örtülüb. Döyüş meydanına çıxmağa necə cə­sa­rət edirsiniz?

Dininiz – riyakarlıq, bu dünyanız – saxta, o dünyanız – puç. Elə isə nə üçün yaşayırsınız? Ölüm ki, var – gücsüzlərə is­ti­rahət üçündür!

Həyat isə – gəncliyi müşayiət edən, gücdür, yetkinliyə xas, uğurdur, qocalıqla gələn müdriklikdir. Siz isə, ey mənim ana­mın oğulları, elə doğulandan iqtidarsız qocalara bən­zə­yir­di­niz, sonra isə palçığa girib daş atan uşaqlara çevrildiniz.

Həqiqətdə bəşəriyyət – dağların sirlərini dənizin dərin­lik­lə­rinə aparan, büllur kimi təmiz sulara malik, axan nəğməli çay­dır. Siz isə, ey mənim anamın oğulları, dərinliklərində həşə­rat­lar gəzən, sahillərində isə ilanlar qıvrılan iyrənc bataq­lıq­sı­nız.

Həqiqətdə ruh – müqəddəs mavi alovdur ki, quru otları yan­dırır; fırtınalar onu alışdırdıqca o da allahların üzünü işıq­lan­dırır. Sizin isə ruhlarınız, ey anamın oğulları, küləyin qar­la­rın üstü ilə sovurduğu, fırtınalarınsa vadilərə səpələdiyi küldür.

Mən sizə nifrət edirəm, ey anamın oğulları, siz şöhrət və əzəmətə nifrət etdiyiniz üçün!

İyrənirəm sizdən, ona görə ki, siz özünüz özünüzdən iyrənirsiniz.

Mən – sizin düşməninizəm, ona görə ki, siz allahların düşmənisiniz və bunu heç anlamırsınız da!
Biz və siz
Biz dərdin oğullarıyıq, siz isə şənliyin.

Biz dərdin, nisgilin oğullarıyıq, dərd isə daş qəlbli insanlara yaxın gəlməyən tanrının kölgəsidir; biz kədərə bürünmüş ruhların sahibləriyik. Kədər isə o qədər böyükdür ki, kiçik ruhlar onu içinə almaq iqtidarında deyillər; siz gülürsünüz, biz isə ağlayır, nalə çəkirik. Lakin bir dəfə göz yaşında yuyunan kəs əbədi olaraq paklığa qovuşacaqdır.

Siz bizi tanımırsınız, biz isə sizə bələdik. Siz ətrafınıza boy­lanmadan həyatın ildırım sürətli çayına qoşularaq qa­çır­sı­nız, biz isə sahildə oturub sizi görür və eşidirik. Siz bizim fər­ya­dımıza məhəl qoymursunuz - qulaqlarınız gündəlik səs – küy­lə doludur, biz isə sizin nəğmələrinizi dinləyirik, çünki ge­cə­lərin pıçıltısı bizim eşitmə qabiliyyətimizi gücləndirib. Biz si­zi görürük. Axı siz titrək, tutqun işığın altında dayanmısınız. La­kin siz bizi görmürsünüz – biz dözülməz dərəcədə parlaq qa­ranlıqda qərar tutmuşuq.

Biz dərdin oğullarıyıq – peyğəmbərlər, şairlər və mu­si­qi­çilər. Biz qəlbimizin iplərindən tanrılar üçün əlbisə toxuyuruq və ruhumuzun toxumları ilə mələklərin ovuclarını doldururuq. Siz, ey qayğısız şənliyin və bitib-tükənməyən nəşənin, əy­lən­cə­nin oğulları – siz, ürəyinizi boşluğun əllərinə verib onun bar­maq­larını nəvazişilə heyran olubsunuz, səfehliyin yanındaca dinc­lik axtarırsınız. Çünki səfehliyin evində simanızı görə bilə­cəyiniz ayna yoxdur.

Biz dərddən ah çəkirik və bizim nəfəsimizlə çiçəklərin pı­çıltısı, budaqların xışıltısı və çayların şırıltısı səmalara yük­sə­lir. Siz isə qəhqəhə çəkib gülürsünüz və sizin gülüşünüzün gu­rul­tusu insan kəllələrinin xışıltısına, zəncirlərin cingiltisinə və də­rin uçurumun fəryadlarına qarışır.

Biz ağlayırıq və bizim göz yaşlarımızın həyatın qəlbinə yağması şeh damcılarının gecənin gözlərindən şəfəqin köksünə tökülməsinə bənzəyir. Siz isə gülürsünüz və sizin dodaq­la­rı­nı­zın kənarlarından acı təbəssümün axması ilan dişlərindən qur­ba­nın yarasına damcılayan zəhərə bənzəyir.

Biz dulların dərdini və yetimlərin əzabını gördüyümüz üçün ağlayırıq, siz isə qızılın parıltısına kor olduğunuz üçün heç nəyi görmədən gülürsünüz. Biz məzlumların fəryadını və zülmə məruz qalanların qışqırıq səslərini eşitdiyimiz üçün ağlayırıq, siz isə badələrin cingiltisindən savayı heç nəyi eşitmədiyiniz üçün gülürsünüz.

Bədənimiz ruhumuzu tanrıdan ayırdığı üçün biz ağla­yı­rıq, siz isə cisminiz hərisliklə külə yapışdığı üçün gülürsünüz.

Biz dərdin, nisgilin, siz isə şənliyin, nəşənin övladla­rı­sı­nız. Gəlin günəşin qarşısında dərdimizin və nəşənizin bəhrəsini nümayiş etdirək!

Siz əsirlərin kəllələrindən ehramlar ucaltmısınız; hal-ha­zır­da bu ehramlar qumların üzərində dayanaraq, nəsillərə bizim əbə­diliyimiz və faniliyimiz haqqında rəvayətlər söyləyirlər. Biz azad ruhların, insanların əlləri ilə Bastiliyanı dağıtdıq və Bas­ti­li­ya millətlərin dilində bizim ünvanımıza söylənən lənətə və al­qı­şa çevrilmişdir. Siz Babilistanın bağlarını məzlumların zəh­mət­ləri hesabına əkib-becərmiş və səfillərin məzarları üzərində Ni­neviya saraylarını ucaltmısınız. İndi isə Babilistan və Nine­vi­ya dəvələrin səhralarda qoyduqları ayaq izlərinə bənzəyir. Biz mərmərdən Astartanın heykəlini yaparaq lal və hərəkətsiz mər­məri lərzəyə gəlməyə və dillənməyə məcbur etmişik; biz sim­lərdə nəhavənd nəğmələrini ifa etmişik və həmin simlər fə­za­da qanad çalan aşiqlərin ruhlarını haraylamışdır; biz Mər­yə­min rəsmini cizgilər və boyalarla çəkmiş və cizgilər tan­rı­ların fikrinə, boyalar isə mələklərin hisslərinə bənzəmişdir.

Siz Romanın və Antioxiyanın meydançalarında minlərlə qur­banları caynaqları ilə parçalayan əyləncələrin izinə düş­mü­sü­nüz, biz isə barmaqları «İliadanı», «İovanın kitabını» və «Bö­yük Taiyyəni» yaratmış sükuta doğru yol gedirik. Siz say­sız-hesabsız qadınların ruhunu günah və əxlaqsızlıq girdabına sa­lan fəlakətli ehtirasın odunda yanırsınız. Biz isə kölgəsində mü­əl­ləqələrin, «Hamleti» və Dantenin poeması doğulan tən­ha­lı­ğı bağrımıza basırıq. Siz qılıncının zərbələri altında qanı su ye­rinə axıdan tamahkarlığa diqqət kəsilmisiniz, biz isə əlləri ilə uca aləmdən bilik endirən təxəyyüllə dostuq.

Biz qəmin, siz isə nəşənin oğullarısınız. Bizim nis­gi­li­miz­lə sizin sevincinizi sıldırım dağlar ayırır. Onların tikanlı çı­ğır­larından sizin güclü atlarınız və gözəl arabalarınız keçə bil­məz.

Biz sizin məhdudiyyətinizin halına yanır, siz isə bizim əzə­mətimizə nifrət bəsləyirsiniz. Belə olan halda zaman bizim il­tifatımızla sizin nifrətiniz arasında dayanıb tərəddüdlə bizə baxır.

Biz sizin yanınıza dost kimi təşrif buyursaq da, siz düşmən kimi bizə hücum edirsiniz və dostluqla düşmənçilik arasında göz yaşı və qanla dolu dərin uçurum yaranır.

Biz sizlər üçün saraylar qurur, siz isə bizim üçün mə­zar­lar qazırsınız. Və bəşəriyyət sarayların təmtərağı məzarın zül­mə­ti arasından dəmir addımlarla gedir.

Biz sizin yollarınıza qızılgüllər səririk, siz isə bizim ya­ta­ğı­mıza tikanlar döşəyirsiniz və qızılgülün ləçəkləri ilə tikanları ara­sındakı həqiqət əbədiyyət yuxusu ilə yatır.

Siz öz amansız zəifliyinizlə bizim asanlıqla təsir altına dü­şən qüvvələrimizi əzəli olaraq dəf etməyə can atırsınız. Siz bir anlığa bizə qalib gələndə, sevincdən qurbağa kimi qu­rul­da­şırsınız, biz isə əsrlər boyu qələbə çaldığımız halda, dahilər kimi susmağı bacarırıq. Siz, Nazaretlini¹ çarmıxa çəkmiş və döv­rəyə alaraq təhqir etmisiniz. Lakin o, xaçdan enib dahilər ki­mi yer üzünü tərk edərək, ruhu və həqiqəti ilə nəsillər üzə­rin­də qələbə çalıb yer üzünü şöhrət və gözəlliklə işıqlandırmışdır.

Siz, Sokratı qətlə yetirmiş, Paveli daşqalaq etmiş, Qali­le­yi sarsıtmış, Əli ibn Əbu Talibi öldürmüş, Midhət paşanı boğ­mu­sunuz. Lakin onların hər biri yenilməz qəhrəmandırlar və in­di də əbədiyyətin qarşısında diridirlər. Siz isə bəşəriyyətin ha­fizəsində üfunətli ölülər kimi qalacaqsınız və əsrlər boyu on­la­rı yığışdırmaq və torpağa tapşırmaq üçün qəbirqazan tapıl­ma­ya­caqdır.

Biz dərdin, nisgilin oğullarıyıq, dərd isə kainata səadət və bilik yağdıran buludlardır. Siz isə nəşənin, şənliyin oğullarısınız. Lakin şənlik və nəşə nə qədər böyük, hədsiz-hüdudsuz olursa-olsun, o küləklərin sovurduğu və təbiətin yox etdiyi tüstü sütuna bənzəyir.
Məntiqin fəlsəfəsi,

yaxud özünüdərk
Yağışlı Beyrut axşamlarının birində Səlim əfəndi Duay­bas köhnə kitablar və müxtəlif vərəqlər yığını ilə qalaqlanmış ma­sanın arxasında oturmuşdu.

Vərəqləri səhifələdikcə o, vaxtaşırı başını qaldırır və qa­lın dodaqları arasından havaya qalın tənbəki tüstüsü buraxırdı. O, müəllimi Sokratdan ilhamlanmış Platonun özünüdərk haq­qın­da yazdığı traktatı nəzərdən keçirirdi.

Bu qiymətli traktatın möcüzəli sətirləri üzərində düşünən Sə­lim əfəndi yaddaşında bu mövzuyla bağlı filosofların və bə­şər nəslinin ruhani rəhbərlərinin nə dediklərini xatırlamağa ça­lı­şırdı. Və nə Qərb mütəfəkkirlərinin ən ötəri bir qeydi onun diq­qətindən yayındı və nə Şərq alimlərinin bir sözü nəzərindən qaç­dı. Və nəhayət onun “mən”i özünüdərk haqqında düşüncə­lər­də əriyib itəndə o, dik atılaraq əllərini göyə qaldırdı və uca­dan söylədi:

“Bəli! Bəli! Özünüdərk – hər bir dərkin anasıdır! Mən öz “mən”­imi dərk etməliyəm – və mən onu axıra qədər dərk edə­cəm! Mən onun bütün hissə və xassələrini, onun bütün incə­lik­lə­rini və zərrəciklərini dərk edəcəm. Mən ruhumun üzərindəki sirr­lər pərdəsini qaldırmalı, ürəyimin dərinliklərində olan bütün giz­linləri işıqlandırmalıyam. Bundan başqa mən ruhani möv­cud­luğumun maddi mövcudluğum üçün əhəmiyyətini və maddi var­lığımın ruhani varlığım üçün dəyərini aydınlaşdırmalıyam”.

O bu sözləri vəcdlə söylədi və onun gözlərində “idrak yan­ğısı”, özünüdərk işığı parladı. Sonra o qonşu otağa keçərək yer­dən tavana qədər bütün divarı tutmuş iri güzgünün qar­şı­sın­da heykəl kimi hərəkətsiz dayandı. O, öz əksini tədqiq edirdi: üzü­nü, başının formasını, bədəninin cizgilərini, bir sözlə, bütün xa­rici görünüşünü.

Düz yarım saat donub dayandı güzgünün qabağında, san­ki əbədi İdeya ona onun ruhunun gizli sirlərini açan və var­lı­ğı­nın ən qaranlıq guşələrini işıqlandıran möhtəşəm fikirlər gön­də­rirdi. Nəhayət özü-özünə, asta-asta dilləndi: “Boyum bala­ca­dır mənim, amma, axı, Napoleon və Viktor Hüqo da belə idilər.

Alnım dardır, amma Sokratın və Spinozanın alnı da bu cür idi.

Mən keçələm, amma Şekspir də keçəl idi.

Burnum uzun və əyridir, amma eyni burundan Savo­na­rol­da, Volterdə və Corc Vaşinqtonda da vardı.

Gözlərim xəstədir, eyni ilə müqəddəs Paveldə və Nits­şe­də olduğu kimi.

Yekə ağzım və sallaq dodağım var, eyni ilə Siseronda və XIV Lüdovikdə olan kimi.

Boynum da yoğundur, lap Hannibal və Mark Antonidəki kimi.

Qulaqlarım Bruno və Servantesdəki kimi uzun və şəlpədi.

Yanaqlarım batıqdır, almacıq sümüklərim isə qabağa çıxır, lap Lafayet və Linkolnda olduğu kimi.

Çənəm də bir az irəlidi, Qoldsmit və Uilyam Pittdəki kimi.

Bir çiynim o birindən hündürdür, Qambetta və Ədib İshaqdakı kimi.

Əllərim toppuş, barmaqlarım qısadır, eynən Bleyk və Dantonun əlləri kimi.

Bütövlükdə bədənim zəif və arıqdır, amma bu, cismini ru­hani məqsədlər uğrunda incidən əksər mütəfəkkirlərin də nə­si­bi deyilmi? Qəribədir, yanımda qəhvədan olmasa işləyə ya­zıb, oxuya bilmirəm!..Bu xasiyyətimdə lap Balzaka ox­şa­mı­şam. Bundan başqa Tolstoy və Maksim Qorki kimi mən də sa­də xalqla ünsiyyətdə olmağı xoşlayıram.

Olur ki, günlərlə yuyunmuram, belə şeylər Bethoven və Uolt Uitmenlə də baş verərdi.

Necə də təəccüblüdür! Qadınların ərləri evdə olmayanda on­ların çıxartdıqları oyunlar barədə söhbətlərə qulaq asmaqdan xo­şum gəlir – eynən Bokkaço və Rable kimi! Mənim şərab düş­künlüyüm isə Nuhun, Əbu Nüvasın, Müsse və Mar­lo­nun­ku­na oxşayır. Yaxşı yeməkdən vaz keçə bilmirəm, xoşlayıram ki, ma­sanın üstündə cürbəcür xörəklər olsun, amma, axı, Böyük Pyotr və əmir əş-Şihabi də iştahlı adamlar olmuşlar”.

Bir anlığına nitqini yarımçıq kəsən Səlim əfəndi bar­maq­la­rının ucu ilə alnına toxundu və davam etdi:

“Bu – mənəm. Mənim həqiqi mahiyyətim bundan ibarətdir.

Mən – bəşər tarixinin başlanğıcından bu günə qədər ya­şa­mış ən böyük insanların fərqli keyfiyyətlərinin məcmusuyam. Və özündə bütün bu keyfiyyətləri birləşdirən insan hökmən nə­sə böyük bir şey eləməlidir.

Müdrikliyin əsası – özünüdərkdir. Və bu axşam mən özü­mü dərk etdim. Bu gündən mən böyük bir işə girişəcəm. Bunu mən­dən rəngarəng və çoxsaylı elementlərini məndə bir­ləş­dir­miş dünya ideyası tələb edir. Bu gün mən bəşəriyyətin ən bö­yük dühaları ilə bərabərləşdim; Nuh və Sokratdan tutmuş Bok­ka­ço və Əhməd Faris əş-Şidyaka qədər. Mən hələ bilmirəm gö­rə­cəyim o böyük iş nədən ibarət olacaq, amma bir şey şək­siz­dir: cismində və ruhunda mənimki qədər mahiyyət birləşmiş şəxs – gündüzlərin möcüzəsi, gecələrin sehridir! Mən öz ruhu­mu dərk etdim. Bəli, and içirəm allahlara ki, mən ruhumu dərk et­dim! Elə isə, qoy, nə qədər ki, mən öz işlərimi yekun­laş­dır­ma­mışam mənim ruhum sonsuzluğa qədər yaşasın, mahiyyətim əbə­diyyətə qovuşsun, dünya mövcudluğunu dayandırmasın”.

Səlim əfəndi otaqda bir neçə dəfə var-gəl etdi. Onun ey­bə­cər üzü sevincdən parlayırdı. Pişik miyoltusu ilə sümük şaq­qıl­tısını özündə birləşdirən səsi ilə o, Əbu-l-Əlanın şerini tək­rar­layırdı:
Qədim qəhrəman deyiləm, indi yaşayanlardanam,

Lakin əməllərimə qədimlər tay olarmı?
Bir saatdan sonra isə bizim qəhrəman paltarını soyunmadan öz yapıxmış yatağında uzanmışdı. Və onun Adəm oğlunun səsindən çox dəyirman daşının gurultusunu xatırladan xorultusu məhləni başına almışdı.
Tufan
I

Yüsif əl-Fəxri Livanın şimalında yerləşən Kadiş vadisinin yamacında qərar tutan tənha komada zahid kimi ömür sürmək üçün qarışıq dünyanı tərk edəndə otuz yaşına təzəcə qədəm qoymuşdu.

Qonşu kəndlərin sakinləri onun barəsində müxtəlif fikir söy­ləyirdilər. Biri deyirdi: «Bu oğlan zəngin və alicənab ailə­dən­dir, sevimli xanımının xəyanətindən sonra tərki-dünyaya çev­rilərək, təsəllini tənhalıqda axtarır». Digəri: hesab edirdi ki, «O, şair, xəyalpərəstdir və fikirlərini qələmə almaq, hisslərini şe­ir­lərdə ifadə etmək üçün fani dünyadan kənarlaşıb». Bir baş­qa­sı isə iddia edirdi ki, «O dünyanı etiqadına dəyişən mömin su­fidir». «O – divanədir» – deyə iki kəlmə ilə kifayətlənənlər də var idi.

Mən insan qəlbinin dərinliklərində fərziyyələrin köməyi ilə dərk edilməsi və ehtimalların vasitəsilə açıqlanması müm­kün olmayan sirlərin gizləndiyinə əmin olduğum üçün bu fikir­lər­dən heç biri ilə razı deyildim.

Lakin mən bu qəribə insanla qarşılaşmağı və onunla həmsöhbət olmağı çox istəyirdim.

Onun hekayətini bilmək, məqsəd və niyyətindən agah ol­maq üçün mən ona iki dəfə yaxınlaşmağa çalışdım. Lakin ca­va­bın­da qəzəbli baxışlardan və iki-üç dənə sərt, soyuq və təkəb­bür­lü kəlmələrdən savayı heç nə əldə edə bilmədim.

İlk dəfə mən ona sidr meşəsinin yaxınlığında rast gəldim və onu hörmətlə salamladım. O mənim salamımın cavabında yalnız başını tərpədərək tez də uzaqlaşdı.

Növbəti dəfə onu komanın yaxınlığındakı üzüm bağının ortasında gördüm və ona yaxınlaşaraq dedim:

– Mən dünən eşitdim ki, bu komanın on dördüncü əsrdə bir tərki-dünya nəstoiri tərəfindən tikilib. Mənim ağam, sən bu barədə daha nə isə bilirsən?

O sərt şəkildə cavab verdi:

– Bu komanın kimin tikdiyini bilmirəm və bilmək də istəmirəm. – Sonra üzünü yana çevirərək istehsa ilə əlavə etdi: – Bəs bu barədə nənəndən niyə soruşmursan? O ki kifayət qədər yaşlıdır və bu vadilərin keçmişi barədə çox bilir.

Mən qarayaxalığımdan pərt olub, ondan ayrıldım.

Eləcə iki il keçdi, bu insanın sirlərlə əhatə olunmuş həyatı isə mənim təxəyyülümü narahat edir, bütün fikirlərimə hakim kəsilirdi.
2

Payız günlərinin birində Yusif əl-Fəxrinin yaşadığı ko­ma­nın yaxınlığındakı təpələrdə və yamaclarda dolananda güclü tu­fana düşdüm. Coşqun dəniz gəmi ilə oynayıb, onun sükanını qı­rıb, yelkənim parça-parça etdiyi kimi tufan da mənimlə oy­na­yır­dı. Mən komaya tərəf dönərək öz-özümə dedim: «Bu zahidə baş çəkmək üçün ən münasib məqamlardan biridir. Tufan mə­nim üzrxahlığım, islanmış paltarım isə mənim müdaifəm ola­caq».

Mən məzlum bir görkəmdə komaya yaxınlaşdım və qa­pı­nı döyməyə macal tapmamış qarşımda görüşünə can atdığım in­sanın peyda olduğunu gördüm. O əllərində başı sinəsinə düş­müş, tükləri pırpızlaşıb, can verən kimi titrəyən bir quş tut­muşdu.

Mən salamlaşaraq dedim:

– Mənim ağam, qarşına belə bir görkəmdə çıxdığıma gö­rə üz istəyirəm. Lakin tufan getdikcə güclənir, mən isə evim­dən çox uzaqdayam.

O qaşlarını çataraq mənə baxdı və təkəbbürlə cavab verdi:

– Ətrafda o qədər mağara var ki. Sən onlardan birində özünə sığınacaq tapa bilərdin.

O bunu deyərək quşun başını nadir hallarda gördüyüm bir nəvazişlə tumarladı və bu insanda ziddiyyət təşkil edən iki hissin – mərhəmətin və qəddarlığın – eyni zamanda təzahür etməsi məni həddən artıq təəcübləndirdi. Mən pərt oldum, o isə sanki mənim nə barədə düşünməyimdən xəbər tutaraq, sınayıcı nəzərlə və maraqla mənə baxdı və dedi:

– Əlbəttə, tufan turşumuş qidaya toxunmur. Ona görə də, ondan qorxmağın və qaçmağın mənası yoxdur.

– Şübhəsiz tufanın nə duzlu, nə də turşdan xoşu gəlməsə də, nəm və soyuq qida onun ürəyincədir. Mən ikinci dəfə tufana düşsəm onun üçün yağlı tikəyə çevriləcəyimə şübhə etmirəm, – deyə mən cavab verdim.

Onun siması bir qədər açıldı və o dedi:

– Əgər tufan səndən bir tikə qopartsaydı, bu, sənin üçün layiq olmadığın şərəf olardı.

– Mənim ağam, siz haqlısınız – deyə mən cavab verdim, – elə buna görə də, layiq olmadığım şərəflə mükafatlanmamaq üçün sənin qapına gəlmişəm.

O, təbəssümünü gizlətmək üçün üzünü yana çevirdi, sonra da korun-korun yanan ocağın qarşısındakı taxta kürsüyə işarə edərək:

– Əyləş və paltarını qurut, – deyə təklif etdi.

Mən ona minnətdarlığımı bildirərək, ocağın kənarında otur­dum. O isə qarşımdakı qayada yonulmuş kürsüdə oturaraq, bar­maqlarını gil qabda ərinmiş yağda isladıb yaralı quşun qanadını və başını yağlamağa başladı. Sonra o mənə tərəf çevrilərək dedi:

– Bu qaratoyuğu külək yolundan azdırdı və o, ölümcül vəziyyətdə qayaların üzərinə düşmüşdür.

– Mənim ağam, eyni külək məni də sənin qapına gətirib. Bilmirəm, o, mənim qanadımı qırıb yoxsa başımı yaralayıb, – deyə mən cavab verdim.

O mənim üzümə diqqətlə baxdı və dedi:

– Hərgah insan zərrə qədər də olsa quşlara bənzəsəydi! Hərgah tufan insanın qanadlarını qıraraq, başlarını əzsəydi! Lakin çox əfsuslar olsun ki, insan qorxaq və cəsarətsizdir və tufanın ilk həmləsində ya dərələrə girir, ya da torpaqdakı çalalarda gizlənir.

Mən söhbəti davam etdirməyə can ataraq dedim:

– Əlbəttə, insanda olmayan cəhət quşda var. Lakin insan özü üçün yaratdığı qanunların və adət-ənənələrin kölgəsi altında yaşayır. Quşlar isə yer kürəsini günəşin ətrafında fırladan ümumi mütləq qanuna tabe olaraq yaşayırlar.

Onun gözləri parıldadı, siması isə işıqlandı. Sanki o məndə ümid verən bir şagird gördü.

– Əla, çox yaxşı, – deyə o dilləndi, – əgər sən həqiqətən də dediklərinə inanırsansa, o zaman əxlaqsız qanunlara və bayağı ənənələrə itaət edən insanları tərk elə və quşlar kimi hər kəsdən uzaqda, torpağın və səmanın qanunlarının hökm sürdüyü bir yerdə yaşa.

– Mənim ağam, mən söylədiklərimə inanıram, – deyə mən təsdiq etdim.

O, əlini qaldıraraq inakdarlıq və qətiyyətlə dedi:

– İnanmaq – məsələnin bir tərəfi, etiqada uyğun olaraq hərəkət etmək isə məsələnin digər tərəfidir. Bir çoxları dəniz kimi bəlağətli olsalar da, onların həyatı bataqlığı xatırladır. Bir çoxları başlarını dağların zirvəsindən də yuxarı qaldırsalar da, onların ruhu zülmət mağaralarda uyuyur.

O bu sözlər ilə mənə etiraz etmək üçün imkan verməyərək, tələsik yerindən qalxdı və qaratoyuğu pəncərənin yanındakı köhnə yağmurluğun üzərinə qoydu. Sonra o bir dəstə quru budaqları götürüb alova ataraq əlavə etdi:

– Ayaqqabılarını soyun və ayaqlarını qızdır. Axı rütubət insana zərərlidir. Paltarını yaxşıca qurut, utanma.

Mən alova yaxınlaşdım və mənim islanmış paltarımdan buxar qalxmağa başladı. O isə qapının ağzında dayanaraq, tufanın eşikdə necə şiddətləndiyini müşahidə edirdi.

Bir müddətdən sonra mən soruşdum:

– Burada çoxdan yaşayırsan?

– Mən buraya torpaq dağılıb, boşalıb və sel altında qalaraq zülmətə bürünəndə gəlmişəm. Mən buraya ilahi ruhun suların üzərində dolandığı zaman gəlmişəm, – deyə çevrilmədən cavab verdi.

Mən susaraq düşündüm: «Bu insan necə də qəribədir və onu anlamaq necə də çətindir. Lakin onunla söhbəti davam etdirmək və onun qəlbinin sirlərindən agah olmaq lazımdır. Mən onun yumşalmasına və ondakı təkəbbürün xeyirxahlıqla əvəz olmunmasına qədər gözləyəcəm».