e) Orada ayrıca maqnatların biznesi vä ya ümumiyyätcä, här növ iqtisadi fäaliyyät üçün mövcud olan
konyunktur amilläri aradan qaldıran provakasiyalar aparılır, ämäliyyatlar häyata keçirilir (Nümunä üçün, mäs.,
elita ilä maqnatlar arasına nifaq salaraq buradakı siyasi, hüquqi väziyyät maqnatların äleyhinä çevriltdirilir,
onların bizneslärinä tählükä formalaşdırılır, ümumiyyätcä, müxtälif vasitälärlä bütün ölkädä situasiya
destabilizä etdirilir vä s.), yaxud ölkädäki maqnatlara bir başqa ölkädä daha älverişli şärait yaradaraq onlar
şirnikländirilir ki, bütün bununla da oradan kapital immiqrasiyası stimullaşdırılır (determinläşdirilir).
(Yeri gälmişkän ABŞ-ın bugünkü fövqäl-inkişafının säbäblärindän dä daha birisi mähz onun ärazisindä son iki yüz il
ärzindä müharibä olmadığından situasiyanın destabilizä olmaması vä buna görä dä, dövriyyäsindä konsentrasiya
olunan valyutanın heç vaxt immiqrasiya olunmamasıdır. Mähz hämin hesaba, bugünkü gündä ABŞ bütün dünya
särvätlärinin yarıdan çoxunu täkbaşına öz älindä cämläyib. Onun tänäzzülü ilä dövriyyäsindä konsentrasiya olunan
valyutanın desentralizä olaraq dünya dövlätläri arasında paylanacağını vä här bir dövlätin milli gälirinin än azı bir
neçä däfä artacağını hesablayan bir sıra dövlätlär [söhbät Rusiya, Çin, İran vä b. kimi siyasi räqiblärindän getmir]
ABŞ-ın tänäzzülü üçün gecä-gündüz mäxfi planlar cızmadadırlar);
f) «Seçici investisiya siyasäti» vä ya digär növ täsirlärlä daxilindä güclü şirkätlärinä räqib yetişdirilir vä ya
olanlar arasında bir-birinä räqib şirkätlär tapılır, hämin yolla qüvvälärinin tarazlığına nail olaraq, bir-birini
zäiflädib gücdän salana qädär räqabätlärinin davam etmäsinä çalışılır, bununla da bütün iqtisadi strukturları bir-
birinin ardınca iflic väziyyätinä salınır.
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
86
Psixoloji baryerlär säbäbindän räqib cäbhäsinä bu növ ekspansiya adätän müşkül olsa da, beynälxalq arenada bu
mäqsädlä öz müttäfiqlärindän vä ya näzarätindä olan beynälxalq qurumlardan tramplin kimi istifadä etmäk praktikası
geniş yayılıb;
g) İdxal-ixrac bazarlarının älindän çıxmasına çalışılır, biznes üzrä räqibläri, daxildä kölgä iqtisadiyyatı
dästäklänir, vä s.:
Bunun üçün, idxal-ixrac bazarlarında räqiblärinin meydana gälmäsinä çalışılır, müxtälif iqtisadi rıçaqlarla olan
müştäriläri älindän çıxarılır vä s.;
h) Äleyhinä casusluq fäaliyyäti täşkil edilir vä ya häyata keçirilir, bu mäqsäddä olan äleyhdarlarına yardım
edilir, älä keçirilmiş biznes, kommersiya sirläri onlardan ona qarşı istifadä edä biläcäk täräflärin diqqätinä
çatdırılır.
Adi häyatda düşmän olan qonşulardan biri digärindän qisas almaq mäqsädilä «krim» elementlärlä kontakta girib, onun
evini yardırmaları (oğurlatmaları) üçün onlara lazımi «nakolka» vermäsi bu kateqoriyadan geniş yayılmış
fändlärdändir;
ABŞ-dakı bir bankın öz räqiblärindän birini aşağıdakı fändlä iflasa uğratması barädä mälumat verilir: Hämin bank
räqibinin istifadä etdiyi parol sisteminin bir-sıra elementlärini müäyyän edir vä bunu internetdä xakerlärin istifadä etdiyi
xüsusi sayta daxil edir. Buradasa işin qalan hissäsini başa çatdırmağa bilik vä täcrübäsi kifayät edän xakerlär tapılır vä
tezliklä räqib bank iflasa uğrayır.
i) Sair növ täsirlärlä qeyri-istehsal sahälärinä vä ya yaxın vaxtda mänfäät gätirmäyäcäk istehsal sahälärinä
olan investisiyalarının, härbi xärclärinin, kreditlärinin, sosial xärclärinin (dotasiyalarının, ianälärinin,
kompensasiyalarının, täqaüdlärinin, mükafatlarının, sähiyyä vä maarif kimi sahälärinä ayırmalarının vä s.),
büdcädän maliyyäläşän strukturlarında mävaciblärinin, beynälxalq qurumlardakı üzvlük haqlarının, beynälxalq
cärimälärinin (mäs., restitusiya, täzminat vä s. formasında), xaricdä tranzit, kömrük xärclärinin vä s. artımına
cähd olunur.
Mäs., Qärb 1998-ci ildä motivsiz olaraq qäfil Rusiya ilä münasibätläri yaxşılaşdırıb, ona birbaşa vä ya dolayısı ilä (o
cümlädän, näzarätindä olan beynälxalq maliyyä qurumlarının, qeyri-hökumät täşkilatların vä b. xätti ilä) kifayät qädär
maliyyä vä kredit yardımları etmäyä başladı. Bu isä eyforiyaya uyan o vaxtkı rus hökumätini ruhlandıraraq, onu
büdcädän maliyyäläşän qurumlarda mävacibläri dalbadal artırmağa stimullaşdırdı (bu hämin dövr idi ki, Rusiyanın o
vaxtkı baş naziri Çernomırdin yüksäk tribunadan fäxrlä Rusiyadakı mävaciblärin Azärbaycandan on däfä artıq olması
bäyanatını verirdi). Älälxüsus da (yäqin ki, yenä dä hämin Qärbin stimullaşdırıcı täbliğatı ilä), hämin äräfädä sosial
gärginliyin qäfil artması vä şaxtaçılarla müällimlärin mävacibläri artırmaq täläbi ilä sängimäyän mitinq vä tätillär
keçirmäsi bu addımı qaçılmaz edirdi, baxmayaraq ki, äslindä bu pullar istehsal sahälärinä yönäldilmäli idi. Bundan çox
qısa bir müddät sonra, Qärb Rusiyaya maliyyä yardımını qäfil dayandırdı vä Qärbin näzarätindä olan beynälxalq
maliyyä qurumları da, hämçinin. Ätalät üzrä verilän vä arxasında real istehsalın, yaxud ämtäänin dayanmadığı bu
şişirdilmiş mävaciblär, bir anda bankları iflic väziyyätinä saldı vä növbäti aylarda dövlätin ähaliyä heç bir maaş verä
bilmämäsi, Rusiyada hansı siyasi, sosial näticälärä gätirib çıxardığı yäqin, çoxlarının yadındadır: Äyalätlär dövlät
büdcäsinä vergi ödämäyi dayandırdılar vä faktik olaraq, müväqqäti müstäqil iqtisadi siyasät yürütmäyä başladılar.
Bunlardan bäziläri, hätta tamamilä müstäqillik qiyamına qalxdı. Hiperinflyasiya vä artan sosial gärginlik qarşısında
duruş gätirä bilmäyän V.Çernomırdin väzifäsindän istefaya getdi.
j) Sair här növ vasitälärlä istehsalı ilä istehlakı, täläbi ilä täklifi, mädaxili ilä mäxarici, kredit resursları
mänbäyi ilä onlardan istifadä, dövriyyäsindä olan pul kütläsi ilä ona olan real täläbatı vä s. arasındakı balansın
pozulmasına, disproporsiyaya vä s. nail olunur.
Sadalanan bütün bu hallar üçün täzyiqin dinamikası – iqtisadi yardım, imtiyaz vä ya güzäştin
azaldılmasından, embarqoya vä iqtisadi diversiyaya doğru täkamül edir.
Yekunda, iqtisadi täsirin psixoloji effekti barädä bir neçä cümlä:
Müxtälif dövrlärdä İrak, Yuqoslaviya, Kuba, Liviya vä s. dövlätlärinä qarşı iqtisadi sanksiyalar tätbiq olunub. Bu
sanksiyalar ölkä ähalisinin äsas hissäsinin häyat säviyyäsinin ähämiyyätli säviyyädä aşağı düşmäsinä, hiperinflyasiyaya,
bir çox zäruri mähsulların defisitläşmäsinä vä s. gätirib çıxarır. Uzunmüddätli iqtisadi böhran insanları azğınlaşdırıb,
onları bu burulğandan, tälatümdän özünü vä ailäsini xilas etmäk üçün häyat vä ätraf insanlarla ölüm-dirim savaşına
girmäyä vadar edir. İnsanlar bir-birinä qänim käsilir, qardaş-qardaşdan, övlad valideyndän üz döndärir. Ölkädä mänävi
pozğunluq, cinayätkarlıq vä rüşvätxorluq alämi başına götürür, perspektivi olmayan siyasi iğtişaşlar ölkäni bürüyür.
Uzunmüddätli iqtisadi böhrandan üzülän vä ya ölkänin härbi qüdrätini üstälämiş nümayişlärdän qorxuya düşän äksär
ähalinin (o cümlädän, bunun tärkib hissälärindän olan härbi xidmätçilärin) mänävi-psixoloji durumu aşağı düşür.
Buradakı istänilän qarışıqlıqda maraqlı olan qonşu dövlätlär här däqiqä sürpriz gözläyirmiş kimi göz-gözä dayanırlar.
Dövlät xaosun qarşısını almaq üçün älavä (belä deyilärsä, qeyri-populyar) tädbirlär görmäyä mäcbur olur: Härbi-polis
sistemini gücländirir, vätändaşlarının müäyyän azadlıqlarını mähdudlaşdırır, vertikal hakimiyyätin dayanıqlığını
gözlänilmäz qiyam vä xarici täsirlärdän sığortalayan ekstern qanun vä qärarlar qäbul edir vä s. Bütün bunlarsa, täzyiq
göstärän xarici bädxahlara äsas verir ki, burada insan haqlarının pozulması, söz azadlığının vä digär bir sıra azadlıqların
boğulması, diktaturaya meyl olunması vä s. kimi mäsälälär barädä alämä haray-häşir salsınlar, bununla da buraya qarşı
näzärdä tutduqları perspektiv täzyiqlärini, härbi müdaxilälärini qabaqcadan bäraätländirsinlär, här şeyi buradakı äzilän
sadä xalq kütläsinin xatirinä, söz azadlığının, şäxsiyyät azadlığının xilası naminä etdiklärini äldä bayraq tutaraq,
beynälxalq ictimaiyyätin dil-ağzını bağlasınlar. Hansı ki, guya, lap ävväldän bu ölkäyä qarşı iqtisadi sanksiya tätbiq
edärkän (o cümlädän, mäşhur «907-ci qärar» da bunun növmüxtälifliyidir – müäl.), bunun hämin ölkänin ali väzifä
sahiblärinin şäxsi häyat säviyyäsinä heç bir täsir göstärmäyäcäyini vä bütün yükün yalnız fağır, şikäst, vicdanlı sadä
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
87
kütlänin üzärinä düşäcäyini, sanki, qabaqcadan bilmirdilär ki, indi dä çox böyük canfäşanlıqla özlärini sadä kütlänin
halına acıyan yeganä täräf kimi täqdim edirlär.
☯ ☯ ☯
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
4
4
.
.
H
H
ü
ü
q
q
u
u
q
q
i
i
d
d
i
i
v
v
e
e
r
r
s
s
i
i
y
y
a
a
Siyasi-inzibati (väzifä sälahiyyätlärindän istifadä etmäklä), iqtisadi (rüşvät yolu ilä) vä s. täsirlär vasitäsi
ilä hüquq-mühafizä orqanlarını, mähkämä sistemini älä alaraq, onların räqibin äleyhinä olan mövqe
seçmälärinä nail olunur. O cümlädän:
Qäsdän onda elä problemlär formalaşdırılır ki, o, bu orqanlara müraciät etmäk, şikayät etmäk
mäcburiyyätindä qalsın. Şikayät etdikdän sonra isä buna ya heç bir reaksiya verilmir, müxtälif bähanälärlä
şikayätinä baxılmır, ya da iş uzadılır, sonsuz get-gällärä salınır, ondan här däfä yeni-yeni sänädlär düzäldib
gätirmäsi täläb olunur, näticädäsä, ikili standartlar metodundan yanaşaraq, onu o qädär dä qane etmäyän qärarlar
çıxarılır.
Adi vaxtda isä müxtälif bähanälär, şübhälär äsasında mähkämä get-gällärinä salınır, rahatlığı pozulur, evinä
polis göndärmäklä – qonşular, iş yerinä müxtälif hüquqi sorğular göndärtdirmäklä – iş yoldaşları arasında onun
baräsindä müäyyän dedi-qodular, şübhälär formalaşdırılır (baxmayaraq ki, bu polis vä sorğular onu
günahlandırmaq mäqsädi güdmäyib, hätta tamam mänasız bir mäzmun daşıya bilär vä ya onun şahidlik etmäsi
kimi mäsäläyä aid ola bilär), ayrı-ayrı bähanälär äsasında uşaqlarını da bu oyuna cälb etmäk, onlardan da
müxtälif mäsälälärlä bağlı ifadä täläb etmäk, imkan olsa, ümumiyyätcä, polis şöbälärinä çağırtdırıb, orada onları
sorğu-suala çäkmäk vä s. kimi vasitälärlä – evi-ailäsi yanında nüfuzuna zärbä vurulur, onlar qarşısında kömäksiz
väziyyätdä qoyulur, äsäbläri än son häddä qädär yerindän oynadılır (baxmayaraq ki, bu, än äclaf metoddur, lakin
bir çox hallarda hüquq-mühafizä sistemindä o qädär dä anormal hesab olunmadığı hamıya yaxşı mälumdur).
Deyilän metodla bağlı müşahidä etdiyimiz bir nümunä: hälä köhnä SSRİ dövründä bir-biri ilä dava edän iki qonşudan
birisi, daha doğrusu, günahkar olan täräf, o vaxtkı bölmä milislärini nä cürsä älä alıb qarşı täräfin üstünä qaldırdı vä bir
ay o, polis idaräsindän, polislärsä onun evindän äskik olmadılar. Qonşuların şahidliyi vä digär säbäblär äsasında onu bu
mäsälä ilä älaqädar günahlandırıb cäzalandırmağın qeyri-mümkünlüyünü därk etdikdän, üstälik dä evindä-häyätindä
qeyri-qanuni olan näsä bir şey tapa bilmädikdän sonra, kol-kosdan hörülmüş çäpärini äldä bähanä edib, nadir quşların
yuvasını uçurduğuna vä täbiätä ekoloji ziyan vurduğuna görä tutub ona altı ay iş käsdilär.
☯ ☯ ☯
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
5
5
.
.
T
T
e
e
x
x
n
n
i
i
k
k
i
i
d
d
i
i
v
v
e
e
r
r
s
s
i
i
y
y
a
a
Müxtälif vasitälärlä enerji (işıq, istilik, elektrik, yanacaq vä s.) vä kommunikasiya (rabitä, näqliyyat,
informasiya, täbliğat vä s.) kanalları blokirovkalanır, iş alätläri, işinä xidmät edän texnika vä texnologiyası,
cihazları sıradan çıxarılır.
Nümunä üçün, mäs.,
Müäyyän väzifä adamlarının hansısa bir şäxsä täzyiq göstärmäsi halında – anonim kanallarla onun işığını,
qazını, suyunu, telefonunu käsdirmäsi;
Dövlät orqanlarının hansısa cinayätkar vä ya üsyankar qrupu mühasiräyä salarkän – onların müqavimätini
qırmaq vä älaqälärini käsmäk, fäaliyyätlärini tromblamaq mäqsädilä – ilk növbädä onların telefon rabitäsini vä
elektrik tächizatını käsmäsi; hansısa maraqlara cavab vermäyän mätbu orqanının fäaliyyätini blokirovkalamaq
mäqsädilä – mätbuatın äsas enerji kanalı olan poçt (istär mäktub vä istärsä dä abunä) vä faks xidmätini
dayandırması; ayrıca şäxslärä vä ya yenä dä hansısa marağa (mäs., milli marağa) cavab vermäyän müäyyän
qurumlara analoji täsir halında – onun kütlävi informasiya kanallarına olan çıxışını bağlatdırması (o cümlädän,
äsärlärinin, müsahibälärinin çap olunmasına fikirlärinin säsländirilmäsinä, fäaliyyätinin nümayiş vä ya
müzakirä edilmäsinä maneçilik törätmäk vä s. yolu ilä), yaxud ixtiyarında olan bu cür vasitäläri müxtälif
fändlärlä iflasa uğratmaq, älindän çıxarmaq yolu ilä tribunadan mährum edib, kütlä vä ya sosial dünya ilä
rabitäsini blokirovkalayaraq, bununla da onlara yuxarıdan täsir göstärmäk imkanını iflic etmäsi, bu kanalların
ona verdiyi üstün ‘‘säs hüququnu’’, räy formalaşdırmaq imkanını älindän alması;
Beynälxalq alämdä dövlätlärin bir-birinä bu cür täzyiqi halında – müxtälif bähanälärlä bir-birinä neft, qaz,
elektrik vä s. ixracını dayandırması, yaxud texnologiyasını mähv edän täxribatlar häyata keçirmäsi vä s. bu
qäbildändir.
20-ci äsrdä kompüter texnologiyasının meydana gälmäsi vä onun häyatın bütün sferalarına müdaxilä etmäsi,
o cümlädän, iqtisadiyyatın äsasını täşkil etmäsi, texniki diversiya üsullarını klassik bir säviyyäyä qaldırdı vä bu
diversiya formasını, bäzän siyasi vä härbi täsirdän daha effektli bir vasitäyä çevirdi. Söhbät, müxtälif virus
hämlälärindän vä onların törätdiyi destruktiv ämäliyyatlardan gedir. Texniki diversiya üsullarının än yığcam,
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
88
mükämmäl vä äyani täsävvür oluna bilän bir növü olması säbäbindän, hämçinin, assosiativ olaraq, bütün digär
növ texniki diversiya növläri barädä dä täsävvür äldä etmäyä vä näticä çıxarmağa imkan vermäsi säbäbindän, bu
diversiya növü barädä daha ätraflı mälumat vermäyi vä texniki diversiya fändinin mexanizmini hämin bu
diversiya növü timsalında izah etmäyi mäqsädäuyğun hesab edirik Digär täräfdän dä, kitab ümumiyyätlä,
müxtälif növlü diversiya formalarının mexanizmini açmaq vä onlardan müdafiänin yollarını araşdırmaq
mövzusuna häsr olunduğundan, bir diversiya forması kimi, kompüter viruslarından söhbät açmaq da, bu kitabın
ümumi mäzmunu ilä uyğundur. Beläliklä, kompüter virusları, onların iş prinsipi, mexanizmi, täsir metodları
barädä.
İlk ävväl fikrimizi müxtälif növlü kompüter viruslarını ayrı-ayrı parametrlär üzrä täsnif etmäklä
aydınlaşdırırıq (kompüter viruslarının aşağıda verilän täsnifatının vä onların xarakteristikaları ilä älaqädar
deyilänlärin müällifliyi tam şäkildä bizä mäxsusdur).
Mäqsädinä görä:
Müxtälif növlü kompüter virusları müxtälif fiziki vä hüquqi şäxslär täräfindän äsasän aşağıdakı mäqsädlär
üçün yazılır:
1. Bir-birinä räqib olan digär istänilän profilli nähäng firmaların, şirkätlärin bir-birinin şäbäkäsinä daxil edib, bir-birinin
fäaliyyätini blokirovka etmäk, kompüterlärini, lazımi informasiyalarını sıradan çıxarmaqla işini tormozlamaq
mäqsädilä;
2. Ayrı-ayrı firma, şirkät vä ya maraqlı olan adi fiziki şäxslärin, konkret hansısa ünvanın informasiya bankından lazımi
informasiyanı oğurlaması mäqsädilä;
3. Ayrı-ayrı färdi proqramçıların häm virus vä häm dä ardıyca onun müalicäsini yazıb, pul qazanması mäqsädilä;
4. Älälxüsus, ABŞ dövlätinin räqibi olan müxtälif dövlätlärin (mäs., öz dövründä SSRİ vä ÇİN), qurumların, şäbäkälärin
(mäs., bir sıra terrorist şäbäkälärin), häräkatların (mäs., anti-qlobalizm nümayändälärinin) vä b. ABŞ dövlätini
çökdürmäk mäqsädilä (ABŞ-ın hegemonluğunun vä fövqälsürätli täräqqisinin başlıca säbäblärindän birinin dä mähz
«internet» olması heç kimä sirr deyil);
5. Kompüter vä ya proqram istehsalçısı vä ya yayıcısı olan bir sıra fiziki vä hüquqi şäxslärin öz mähsullarının
satışaqädärki yüksäk texniki göstäricilärini, satışdan sonra qat-qat aşağı salaraq, bazarda daim täläbatı yuxarı qaldırmaq
mäqsädilä;
6. Bir-birinä räqib olan kompüter vä ya proqram istehsalçısı vä ya yayıcısı olan ayrı-ayrı fiziki vä hüquqi şäxslärin öz
räqiblärinin mähsullarının zäifliklärinä hesabladıqları viruslarla onlara qarşı mänfi räy formalaşdırıb, öz mähsullarına
qarşı täläbatı yuxarı qaldırmaq mäqsädilä;
7. Yaxud da buna bänzär bir başqa mäqsädlärlä yazılıb dövriyyäyä buraxılır.
Destruktiv imkanlarına görä viruslar täsnif oluna bilär:
1. Ziyansız: yäni, kompüterin işinä heç cür mane olmayan (yalnız öz yayılması ilä diskdä azad yeri azaldan);
2. Tählükäsiz: täsiri yalnız diskdä azad yeri azaltmaq, vä bir sıra lazımsız qrafik, säs vä s. effektläri yaratmaqla
mähdudlaşan;
3. Tählükäli: kompüterin işinä ciddi ziyan vuran;
4. Çox tählükäli: yaddaşın sistem oblastına yazılmış kompüterin normal işi üçün lazım olan informasiyaları, proqramı,
materialları vä s. pozan, kompüterin işindä ciddi pozuntular yaradan, onun normal işini destabilizä edän vä s. viruslar.
Mäskunlaşma yerinä görä virusların aşağıdakı növläri bir-birindän färqländirilä bilär:
1. Operativ yaddaşda (DOS, XMS, EMS...);
2. Sistem sektorunda, o cümlädän, vinçesterin sistem yükläyicisini özündä ehtiva edän sektorda (Master Boot Record),
yükläyici sektorda (Boot-sector) vä diskin bölüşdürücü cädvälindä (Partition Table);
3. Fayllarda, o cümlädän, arxiv vä qablaşdırılmış fayllarda (RAR, ZIP, BZip, GZip, ARJ, LHA, ACE, CAB, JAR, AIN, UC2,
HA, LZH, TAR, Z[Unix], InstallShield vä s.-dä);
4. Vä bunların müxtälif formalı kombinasiyası formasında mäskunlaşan viruslar.
Yayılma kanallarına görä viruslar: Bärk, lokal, şäbäkä vä CD-ROM diskläri vasitäsilä yayılan növlärinä
bölünä bilär.
İşä düşmä mexanizminä görä viruslar:
1. Hansısa komanda ilä; vä ya,
2. Hansısa klavişa vä ya klavişa kombinasiyası ilä assosiasiyada olan növlärä malikdir;
Alqoritm xüsusiyyätlärinä görä virusların aşağıdakı növläri bir-birindän färqlänir:
1. Virus-kompanyonlar («companion» viruslar);
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
89
2. «Qırmızıtoxmaq» viruslar («worm»-lar);
3. Polimorf vä ya öz-özünü şifräläyän viruslar («häyulä»-viruslar vä ya «polymorphic»lär);
4. Stels-viruslar vä ya gözägörünmäz-viruslar («stealth» viruslar);
Dilinä görä:
1. Kompüterin baza proqramının (DOS, Windows, Macintosh, Novell NetWare, OS/2, Alpha, Linux, Unix vä s.) dilindä
yazılan viruslar;
2. Materialın emalı sisteminin (mätn redaktorlarının, elektron cädvällärin vä s.) dilindä yazılan viruslar mälumdur.
Bunlar ümumi mälumatlar idi. Ümumän virusun necä işlädiyini bilmäk üçün bunlardan konkret olaraq birini
– än geniş yayılmış olan sonuncunu götürüb ümumi mexanizmi onun timsalında izah edirik.
Bugünkü gündä hämin kateqoriyadan, Microsoft Office proqramlarının (Word, Excel, PowerPoint, Access,
Project...) äsasında duran VBA (Visual Basic for Applications) makro-dilindä yazılan viruslar xüsusilä geniş
yayılıb. Bu dildä yazılan viruslar Microsoft Office-in öz proqramları daxilindä destruktiv fäaliyyät göstärmäklä
yanaşı, kompüterin än ağlagälmäz resurslarına qädär här yerä müdaxilä edib, komponentlärin normal iş ahänginä
täsir göstärä bilirlär. Bu virus növlärinin dä mexanizmini konkret täsnifatla açmağa çalışırıq.
Ümumi olaraq VBA (Visual Basic for Applications) dilindä yazılmış virusları öz ämäliyyat sektorlarına görä
aşağıdakı kimi täsnif etmäk mümkündür (mötärizä daxilindäki dırnaqların arasında virus täräfindän deyilän
ämäliyyatı häyata keçirän komandaların adı yazılır):
1) Proqramın özü ilä ämäliyyatlar
1.a) Makrokomanda (WB (WordBasic) vä ya VBA (Visual Basic for Application) dilindä olan komandalar)
ämäliyyatları
1.
Virus
modula
daxil
olub,
konkret
makrokomandaları däyişir vä bununla da
proseduraların iş istiqamätini başqa istiqamätä
yönäldir
«Execute Find»
1.b) Prosedura (vähdätdä icra olunan mäntiqi ardıcıl makro-komandalar) ämäliyyatları
1.
Virus yeni proseduralar
yaradır
«VBProject.VBComponents.Item(n).Code
module.CreateEventProc»
1.c) Makros (proseduralar toplusu vä ya operatorun komandası, yaxud da hansısa hadisänin täsiri ilä işä düşän
VBA-nın proqram kodu) ämäliyyatları:
1.
Makrosa yeni sätir älavä edir
«VBProject.VBComponents.Item(n).
Codemodule.AddFromString»
vä ya
«VBProject.VBComnpoents.Item(n).
Codemodule.InsertLines»
1.1.
h
o cümlädän, fayldan
götürüb yeni sätir artırır
«VBProject.VBComponents.Item(n).
Codemodule.AddFromFile»
2.
Olan sätirläri pozur
«VBProject.VBComponents.Item(n).
Codemodule.DeleteLines»
3.
Olan sätirläri däyişir
«VBProject.VBComponents.Item(n).
Codemodule.ReplaceLine»
1.d) Modul
(däyişän vä prosedura mätnlärinin toplusu) ämäliyyatları:
1.
Modulları:
İmport
edir
«VBProject.VBComponents.Import»
2.
Eksport edir
«VBProject.VBComponents.Item(n).Export»
3.
Surätini çıxarır
«Organizer Copy» vä ya «VB.MacroCopy»
4.
Pozur
«VBProject.VBComponents.Item(n).Remove» vä
Dostları ilə paylaş: |