Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Türkcə danı şmadı lar, birdən birə, hər cümlə başı türkcə məsəl çəkib atalar sözü işlətmədilər, uzaqlaşı b içlərinə çəkildilər, baxı şları yı ğı şdı , elə bil hamı bı - ç aq itiləyirdi. Qı z Annanı n üzü lap dönmüşdü, başı nı pəncərədən çı xardı b: -Paşol von...! - deyirdi, kim gəldi... - Toje mne, narod naşelsa. 24
Böyüklərimiz olanları yox, daha çox olacaqları hiss eləyib: -Qarı şqa yenə qanad gətirib, ay camaat, çı xmayı n bir yana, görək qanı harda töküləcək ... O ev də malağan Vasilin evidi, aşı q Ayvazla dostluq elədiyinə görə Ayvaz Vasil dedilər. Radio ustası ydı , velosipedlə kənd-kənd gəzib radio düzəldərdi... Ay Vsil, Ayvaz Vasil, Velsopedi saz Vasil... Bir sürü uşaq velosipedin ardı nca düşərdik. Səhərdən axşamacan məzə axtaran kənd arvadları Vasilin adı nı eşidib bayı ra qacardı : - Söydürün, gülək. Məzəni göydə tutan malağan Vasil velosipedini at kimi şahə qaldı rı b söyərdi:
24
İ til burdan...! Bu da mənə millət olub. (rusca)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Sizin ananı zı ... Arvadları n hamı sı üstlərı nə su sı cramı ş kimi hərəsi bir yandan çı ğı rı şardı , elə bil “ Ura “ deyəcəkdilər: -Təkərinnən tutun, təkərinnən, qoyun rusca da söysün ! -... vaşu mat... Kəndi gülüşmə bürüyərdi, kişilər ordan-burdan çı xı b: -Ay başı nı z batsı n, bir bunnarı n işinin adı na baxı n. Ay Vasil, gəl qurudnan araq içək, gəl! Hamı bilirdi ki, Vasil qurudu çox xoşlayı r, qurudla araq içməyi... -Sizi bax, buna görə sevirəm, bax, bu quruda görə, bir də Ayvazı n sazı na görə...Hanı Ayvaz? Bir azdan Ayvaz sazı nı çalacaq, Vasil quruddan dişləyib araqdan içəcək, bası nı yelləyə-yelləyə ağladı ğı ndan xəbəri olmayacaq... Ne uyezjay, qolubçik moy, Ne pokiday zemlyu radnuyu, Tam vstretyat tebya lyudi zlı ye, İ skajut tı dlya nas çujoy, Ne uyezjay, qolubçik moy...- bayaq söyə-söyə güldürdüyü arvadları da oxuyub- oxuyub ağladacaq.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Nə isə, bir neçə il qabaq dedilər, Vasil də getdi... Hə, baxı ram, doğrudan da, yolun qı rağı boyu bir rus qalmayı b, ermənilər dolub yaşayı r. Azərbaycanlı , daha doğrusu, türk ev almı r, almaz da. Evi tikdirər, necə ki, tikdiriblər... Quyuya su tökməklə dolmaz. Erməni ordan-burdan axı b gəlsə də, haranı nsa hesabı na artı b çoxalsa da, bütün yer-yurd boşluqları heç kəsin xəbəri olmadan azərbaycanlı larla tutulurdu, çü nki onlar heç yandan gəlmirdi, öz evində çox idi, öz evindən çı xı rdı lar... Təxminən üç yüz il qabaq malağan rusları gələndə də burdaydı lar, ona görə də ruslar yerli camaatı n dilini bildilər, erməni dilini yox. Ermənilər də bir gün yı ğı şı b Ayvaz Vasili saldı lar təpiyin altı na ki, bizim dili niyə bilmirsən, türkcə danı şı rsan: - Hala des, rusi merı ... turkeren gide, hayeren çi gidi...
25
Yan- yörədə mal-qoyun otaran azərbaycanlı lar gəlib onu ermənilərin əlindən aldı lar, arağı sı nı b elə yanı ndaca otluğa hopmuşdu, qurudu əlindəydi, ağzı qanlı -qanlı qurudu dişləyirdi... Hə, ruslar getdi, doğrudan da hiss olunmadan getdilər, çünki çoban deyildilər, malları , qoyunları
25 Hələ bax, rus anası nı ....türkcə bilir, ermənicə bilmir. (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qalaydı , əkmirdilər, səpmirdilər. Çoxu müəllim idi, Azərbaycan, erməni məktəblərində rus dili dərsi deyirdilər. Müəllimnən də nə qalar, söz... Söz də indi kimə lazı mdı ? Maşı n, televizor, radio ustası ydı lar, hə, çı xı b getdı lər, olması n bunlar, kənddə-kəsəkdə bir radio işləsə bəsdi, televizora baxmayaq, mümkündü...Qı z Anna olması n, erməni arvadları , qı zları ölməyı b ki, altdan-altdan min oyundan çı xı rlar, bizimkilər qı rı lmayı b ki, arvad deyillər...? Gecələr ər başı yarı rlar. Qı z Anna hər gecə qapı sı na mxtəlif millətlərdən üç dəstə kişi yı ğı rdı , bizimkilərdi, yəni türklər, ruslardı , bir də ermənilər, aləm qarı şı rdı bir-birinə, heç kürsək itləri elə boğuşmurdu....Səhər tezdən papaqçı Aped Qarabo- ğazoğlunu axtarardı : -Sarı qancı ğı n gülləri əzilib, ay Qaraboğaz... Olması n rus dili müəllimi, onsuz bazar bağlanmı r ki, rusun getməyi bazarı n getməyi deyil ki, bağlansa ac qalaq... Ona görə də getməkləri hiss olunmadı , bir az elə bil küçələrin işı ğı azaldı , göy gözlü, sarı saçlı adamlarla bir yerdə. Heç nə olmaz, erməninin qarnı tox olsun, az işiylə çox qazana bilsin, qarşı sı nda mal-qoyun otaran olsun, pendiri tutulsun, yağı çəkilsin, bir sözlə, bazarı işləsin, vəssalam, oxuduğu tarix kitabları nı n ardı nı quraşdı ra- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
quraşdı ra yaşayacaq, quraşdı rdı qları na inana-inana yerlərini genəldəcəklər, yeməyə bir şey tapmayanda görəcəklər bazarları bağlanı b, qalxı b dünyanı n böyük-böyük bazar ölkələrinə üz tutacaqlar, yükləri də heç nə, üstlərinə sancdı qları iynə-sap, əllərində də min illər boyu kilsələrin künc-bucağı nda quraşdı rdı qları , gizlətdikləri tarix kitabları ... Eşidirsənmi, Aped kirvə, papaqçı Aped, bütün bunları sənə deyirəm, burda sənə, orda Sevortyan Sedaya, sonra bütün ermənilərə, ondan sonra da bizimkilərə, azərbaycan türkcəsində gözəl danı şan malağan rusları na. Ac qalacaqsı z, papaqçı Aped, hələ getməyin nə demək olduğunu bilmirsiz, özünüzlə ö lçməyin ki, bu gün burdası z, sabah hara daha yaxşı dı orda... Çörəkçün gedib vətən davası edəcəksiniz: -Qovdular bizi, qı rdı lar bizi! Ey, din qardaşları , eey xristianlar... - Üz-gözlərini cı rı b üzü qanlı ağlaşı b dünya bazarları nı inandı rmağa çalı şacaqlar, tələsə- tələsə, hönkürə-hönkürə əllərindəki kitabı göstərəcəklər. - Vətənimizi əlimizdən aldı lar...Üç min ildi, vətənimiz yoxdu, vətən axtarı rı q, budu, dədə, babaları mı z yazı blar! Yəqin ki, kimsə nə vaxtsa soruşacaq: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Məktubdu? Məktub yazı blar? Oranı sizə vəsiyyət eləyibər, həə? Bəlkə də soruşublar.... Amma vətənin nə demək olduğunu bilənlər bilirlər ki, vətən başqası nı n olmur, ə lində saxlayammasa, işğal edilsə belə, heç kəsin, heç kimin ola bilmir, heç kəsə də, oxşamı r, çünki vətən də quş yuvası kimi dimdikdə daşı nı r, duyğularla qurulur, ya da vətən də ata- anası varmı ş kimi doğulur, böyüyür, oğlu- uşağı tək daşı na, qayası na, dağı na, dərəsinə, suyuna, dənizinə ad verilir. Ona görə də vətənin öz dili olur, vətən də yalnı z öz dilində danı şı r, yad əllərdə min-min illər keçsə də başqa dili bilməz. Necə ki, İ randan tutmuş Turana, Sibirdən tutmuş Qafqazacan, Ötükən yaylaları ndan Balkan dağları nacan dilini heç kəs dəyişdirə bilmədi. Hərə bir söz dedi, bizim balacahunlular da sizə qoşuldu, yenə bir şey eləyə bilmədilər. Suyun oxşarlı ğı var, Aped, torpağı n oxşarlı ğı var, ona görə də deyirlər, suyu, torpağı bir yerdən götürülənlər başqasina oxşaya bilməz. İ ravana Erebuni dediniz, Uluxanlı ya Masis dediniz, Calaloğlyna Stepanavan, Uzunobaya Malağan- Kalinino dediniz, noldu? Gümrüyə Leninakan, Qarakilsəyə Kirovakan noldu bəs? Hamı sı elə qoltuğunuza alı b gəzdirdiyiniz kitablardaca qaldı ...Vətəni olanı n gözü orda-burda www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qalmaz...Çörəyi olan dilənərmi, söylə?! Görürsənmi yüz ilə yaxı ndı , Azərbaycan türklərinin yerlərini- yurdları nı alı b sizin üçün Ermənistan düzəltdilər, amma yenə təkbaşı na yaşaya bı lmədiniz. Hələliksə ona görə varsı nı z kı , biz burdayı q, yəni, Azərbaycan türkləri hələ yeməyinizi verir, ətiniz var, südunüz var, bazarı nı z boldu...Yadı nda saxla, Aped, türklər ki getdi, siz də dağı lacaqsı z. Çünki ev yiyəsi yoxdusa qonaq yaşaya bilməz... Hə, odu bax, hamı sı yolun qı rağı ndadı , satdı qları nı satı b, aldı qları nı alı b avtobus gözləyilər ki, evlərinə-eşiklərinə getsinlər. Görürsənmi Vətəndə olana kim oxşayı r...Böyükdən kiçiyə sən cı ğallı q eləyə-eləyə vətən axtarı rsan, o, iş görür, amma bil, sənin üçün də işləmir, buna yurd hərəkəti deyirlər, puçur açmaq da belədi, ağac da tumurcuğunu bu hərəkətlərlə gətirir...aşağı dan hərəkətlər, iç hərəkətləri ən sahmanlı quruluşdadı , çü nki nəbz kimi vurur...Vətənin nəbzi...Rus heç vaxt Qafqaza vətən demədi, bəlkə də demək istədi, deyə bilmədi. Rus Qafqaza təlaş, təəccüb, qorxu kimi dolmusdu; ona görə... bir də rus azdan-çoxdan vətənin nə demək olduğunu bilirdi...Min illər keçsə də Sibir rusun ancaq- doğulduğu yer ola bilər, vətəni ola bilməz. Razı laşı rsanmı ? Çünki iç hərəkəti başqa qu- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ruluşdadı . Nəbzi başqa cür vurur, bəlkə irsi hərəkət deyək, genetik... Haqlı olaraq deyəcəksən ki, erməni işləmir? Biz işləmirik bəyəm? Biri mənim özüm, deyəcəksən. Doğrudu, Aped, papaq tikmək də işdi, amma gərək dəri olsun ki, papaq tikəsən. Dərini kimnən alı rdı n? Heç bir ermənidən dəri aldı ğı n oldu? Sənin sözündü, erməni öz dərisiylə məşğuldu. Erməni qoyun soya bilir ki, onnan dəri alı m... Deməli, papaq tikmək ikinci işdi. Biz birinci işlərdən danı şı rı q, yurd, iç hərəkətlərindən, puçurun açmağı na, suları n axmağı na bənzər birinci islər, vətənin nəbzi...Birinci işləri bütün dünyada vətənin dilini bilənlər görür... Papaq ustası kimi, ən gözəl saz ustası da sizdən olub, tanı yarsan, sazbənd Tepanus, amma Tepanus ha ç alı şdı , ha əlləşdi, ha öyrəndi, aşı qlı q eləyəmmədi, çü nki aşı qlı q da iç hərəkətlərindəndi, onu da vətənin dilini bilənlər bacarı r. Saz düzəltmək də ikinci işlərdəndi, Aped, onnan da danı şarı q. Qonaq ev işi görməz ki, nə iş tapşı rarlarsa, qonaq o işi ğörər...Bağı şla, sizin işləriniz bir az ona oxşayı r. Mən bu sözləri ona görə sənə deyirəm ki, səni yaxşı tanı yı ram, yüz illərdi sənin nəslinlə bizimkilər dostluq eləyirlər. Neçə yüz il bundan qabaq sənin baban Qaraxaçda Cücəkənd köyünün yaylaqları nda www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qarakəlləoğlunu axtarı b ki, icazə ver, sənin yurduna yaxı n yerdə düşərgə salı m, oğlum, qı zı m qulluğunda olsun, sən də bizi əyridən-oğrudan qoru...Elə də oldu, Qarakəlləoğluna sı ğı nı b, artı b çoxalı b böyük bir obaya çevrildiniz, islama qədərki ziyarət yeri olan Sarı kilsəyə yiyələndiniz, yazı sı nı - pozusunu dəyişdirib ö zünüzlə gətirdiyiniz kitablara köçürtdünüz... Bütün bunları n əvəzində sənin atan Ervand Aramyan neynədi, bolşeviklərin arası nda üstümüzə qayı dı b: -Buralar bizim olub, - dedi, üzünü Sarı kilsənin daşları na sürtə-sürtə. -Bunnar gəlib yerimizi yurdumuzu alı blar. Osmanlı nı n casusları dı hamı sı . Beləcə, elin-obanı n adlı -sanlı kişilərəni bir-bir göstərib Sibirə sürgün elətdirdi. Bax, bu erməniyə oxşada bilmədiyiniz Ermənistanı da belə qurdunuz. Heç vaxt da özünüzünki eləyə bilməyəcəksiz. Bir adamı dəyişmək olmur, Aped, dağı necə dəyişmək olar? Dəli dağı , Ləlvəri, Babakəri necə dəyişəsən? Ne- çə illərdi, Ağrı dağı na Ararat deyirsən. Yeri-yurdu başdan ayağa yeni adla qoltuğundakı kitablara köçürtmüsən, nolsun, min illərdi bu işlərlə məşğulsan onsuz da. Qoltuğunda kitabları n elə bu cür hara xoşuna gəlsə ora mənimdi, deyə-deyə yaşayacaqsan...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sənin atalar məsəlindi: “vor değ hac, ayndeğ qac... 26 ”
yəni, harda çörək, orda vətən”. Nə isə, sağ ol, Aped, sizin də bizim də məktəblərimiz on illik olduğuna görə başı mı za gələn hadisələr də bu on illiklərə bağlı dı . İ zaha ehtiyac yoxdu, məncə, yəni nəsl dəyişir...Gənc ermənilər ö yrəndikləri yalançı tarixdən başqa özləriylə heç nə gətirmir. Gəlı r çı xı r, başı nı qaldı ran kimi öyrəndiyi tarixi axtarı r, heç yanda görmür, ağlaya-ağlaya,- hanı ?- deyir,- bizim tarı ximiz hanı ? 1960-cı illər həmin illərdən idi, Aped. İ kinci Dünya Müharibəsindən sonra erməni orta məktəbləri yeni Sovet proqramları yla ilk gənc erməni nəsli istehsal eləmişdi... Qapı lar açı lan kimi yerə-yurda daraşdı lar. Haranı axtardı lar, içinnən türk şı xdı . Kitabları nı başları nı n üstə qaldı rı b çı ğı rı şdı lar: - Vətəni olan türklərə ölüm...! Elə həmin vaxtlar bizim orta məktəblərimizdə azərbaycan türklərinin gənc nəslinə məktəbin musiqi müəllimi qı z Anna şərqi oxudyrdu: Kür, Araz, Ararat, Gözəldi bu həyat, Qardaş olub hayastan, Azərbaycan...!
26 Harda çörək var, ora vətəndi. (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
1980-ci illər də pis gələnə oxşayı r, Aped, “atlı qarı şqa yenə qonmağa yer axtarı r...” axı rı xeyı r olsun. Beləki görünür, bu on illiyin məhsulu dəyməmiş də düşə bilər, düzgün əkilməyən ağac tərs bitər...Yalançı çı ğı r- bağı rla, yerə daş yazı b basdı rmaqla, kilsənin əliylə allahı belə aldatmaqla VƏTƏN tapmaq olmaz. Vətən təkcə söküb- tikməklə, təzədən qurmaqla da yaranmı r , ona qalsa ildə bir vətən tikmək olar... VƏTƏN gərək doğula. Vətəni xalq doğur Aped, min illiklər boyu xalq vətənə qalı r, uşağa qalan kimi, vətən xalqı n boyuna düşür, öz vədəsində doğulur, ağac torpağa sancı lan kimi xalq vətənə sancı lı r, ona görə də vətəni olan vətənsiz yaşaya bilmir, Aped, bütün bu dediklərimizə ğörə türk heç vaxt vətənsiz yaşaya bı lməyib...Bil, sənin axtardı ğı n vətən deyil, çörəkdi, özün demisən: “Vordeğ hac, indeğ qac...”
İ pə sərilmiş tarix...
Apedin dükanı lap adam kimi əyilib sağ yanı ndakı ağaca söykənib, uzaqdan baxanda deyirsən, ağaca dı rmaşmaq istəyir. Üst-üstə vurulmuş alabəzək taxtaları bozarı b, rəngini dəyişməyiylə payı z ayları nı yada salı r, həm də baxan kimi bilirsən www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ki, taxtaları n üstündən xeyli vaxt keçib. “...Vaxt gəmirib taxtaları ...”, vaxtı n yeri görünür. Aped dəyişməyib, amma, əynindəki paltar da elə bil iyirmi il bundan qabağı n paltarları dı . Öz əliylə əkdiyi ağaclar böyüyüb göyə dirək olub. Bu gen sinəli, iri yarpaqlı ağaclara görə də Apedin dəri dükanı nı n sı xı ntı lı q, tənhalı q yağan nimdaş görkəmi canlanı b elə bil, bu günün rəsmi diliylə desək, ictimailəşib... Böyükdən- kiçiyə hamı burdadı . Bayaq Sevortyan Sedaya bənzəməyiylə nəzərimi cəlb eləyən əndamlı erməni xanı mları elə bil göl qı rağı ndadı lar, suya baxı rlarmı ş kimi, irili-xı rdalı camaata baxı b ləzzət içində gülümsyirdilər...Görünüşlərində, baxı şları nda həmişə kimisə axtarmaq var, amma bilmirlər axtardı qları kimdi, bu gözdən- könüldən iraq dağ rayonunda darı xa-darı xa yaşamaqları da ona görədi. “Şəhərdə hamı erməniyə oxşayı r...” qardaşı mı n sözüdü. Bir dəfə şəhərə gəlməyiylə gör bir nə fikrə düşdü. Əvvəl bir şey anlaya bilmədim: -Pisdi bəyəm, - dedim, soruşanlara, - erməniyə oxşayı rsansa, deməli, sən çoxbilmiş olursan, xı rda ailə problemlərin olmur, yəni arvad hara getdi, qı z hardan gəldi, deyə, özünü öldürmürsən, erməniyə oxşayı rsansa, deməli, Sovet höküməti səni daha tez görüb irəli çəkəcək. Sən bir öz geyiminə bax, bu www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
geyimlə sən şəhərdə yaşaya bilərsən? Yaşayammazsan, huya basallar səni...! Amma erməni bu boyda vaxtı nnan şəhərli kimi geyinib-gecinir. Apedin qı zları nı görürsən? Onnar da səninkilər kimi kəndçidilər. Az qala çı lpaq gəzillər. Erməniyə oxşa- yı rsansa, deməli, dolanmanı n bir yolunu yox, min yolunu bilirsən. Siz razı laşı n, qardaşı m bir az ç obannama deyir, amma düz deyir. Erməniyə oxşamaq pis deyil ki, gördün, heç nədən özünə necə yurd-yuva düzəltdi... Amma camaat dediklərimdən, deyəsən, bir şey anlaya bilmədi, yenə qardaşı mı n özündən soruşmalı oldular: -hə, - dedi, qardaşı m, - erməniyə oxşamasan şəhərdə yaşaya bilməzsən... -Yəni, nə təhər? Necə başa düşək bunu? -Yəni, biz bu dağ rayonunda ermənidən başqa kimi görmüşük ki. Gördüyümüz rus da rus olmayı b, malağan olub, şəhər adı na haranı görmüşük? Sovet höküməti özü- ö zünü qurdu, ermənini də ordan burdan yı ğı b gətirib rəhbər elədi. Biz də bir yana çı xmadı q, erməni deyib erməni eşitdik. -Hamı sı nı rus elədi, rus bilir neynir,- İ kinci dünya müharibəsində ayağı nı itirmiş Medallı Göyüş www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı Yüklə 6,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|