Çağdaş Azərbaycan nəsri



Yüklə 5,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/59
tarix21.03.2017
ölçüsü5,38 Mb.
#12112
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   59

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

azərbaycanlı lar yaşayan kəndlərdən ke



ç

irik, Sabı r-

tala, Orta-

ç

ala, Soğanlı q arxada qalı r...hələ tələbəy-



kən Soğanlı ğı n əslində Sakanlı q olduğu haqda kurs 

işi yazdı m, amma nə müəllimi inandı ra bildim, nə də 

tələbələri, kurs rəhbəri professor Balacahunlu az 

qaldı  barmaqları nı  g

ö

z

ü



mə soxsun: 

-İ qrar Əliyevdən ağı llı  çı xdin, əə, sən?! Niyə 

oxumursan, onun kitabları nı ? O, belə deyir? 

Soruşuram, belə deyir, o? 

Balacahunlunun bir neçə yerdən baxı rmı ş kimi 

baxan balaca, d

ü

ymə g


ö

zləri yaddaşı ma sancı ldı ... O 

vaxt da t

ü

p



ü

rmək istəyirdim hər şeyə, Balacahunlunun 

d

ü

ymə ğözlərinə, l



ö

vhədən asdı ğı  Qafqaz xəritəsinə, 

hər şeyə, elə indi də t

ü

p



ü

rmək istədim... 

Budu, Ağ Təklə, Qara Təklə, Keşəli, Candar, 

Mı ğı rlı , Daşdı  Qullar, Kəpənək

ç

i, Sarvan kəndləri 



bir-bir arxada qalı r... Kəndlərin adları nı  oxuduqca  

Balacahunlunu xatı rlayı ram... 

“...Dərs başlayan kimi ədəb-ərkanla əlimi 

qaldı rı b fikrimi deyəcəm, qoy dəli olsun...” Elə də 

elədim: 

-Müəllim, Daşdı  Qullar deyil, Dı şlı  Qellərdi, 

yəni qı raq, uzaq qellər, qel tayfaları , Qel-Gel. 

Heredot da yazı r, qelonı ...” 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

Dolama yollarla dağlara qalxı rı q. Yaşı llı ğa 



qərq olmuş dağətəyi kəndlər arxada qalı r...Elə bil 

bayaqdan ke

ç

diyimiz kəndlərin də 



ö

z milli geyimi var, 

baxan kimi tanı yı rsan  ki, bizim qapı -bacadı . Gənc 

ermənilər də, yəni Siranuşun şagirdləri də bir-birinin 

ardı nca, kəndləri g

ö

rən kimi tanı yı r, ona g



ö

rə də 


tukləri biz-biz olub, erməni kəndi axtarı rlar, erməni 

izi, boğula- boğula nədənsə danı şı rlar, anlaya 

bilmirəm, kəndlərmizi g

ö

rd



ü

y

ü



m

çü



ü

rəyim kəpənəyə 

d

ö

n



ü

b, qapı -qapı  u

ç

uram elə bil... 



G

ü

rc



ü

stan sərhədini çı xhaçı xdayı q, sonuncu 

kənd Saatlı  kəndidi. 

“-Müəllim, b

ü

t

ü



n Saatlı  kəndləri Sakatlı dı , 

harda olur-olsun, mən bunu s

ü

but eləyə bilərəm. 



-Necə s

ü

but eləyəcəkcən, əə, kənd



ç

i? Qarşı dan 

imtahanlar gəlir...!- baş barmağı nı  qaldı rı b 

ğözlərimin qarşı sı nda oynatdı . - Dərini soyacam... 

İ ndi buyur! 

-Məllim, birincisi, o kəndlərin min ildən 

ç

ox yaşı  



var, saatsa d

ü

nənin işidi... deməli, saat ola bilməz, 



ikincisi, bizim kənddə sakat 

ö

y



ü

 deyilən tayfa vardı ... 

Balacahunlunun  elə bil dizinə vurub 

çö

k



ü

rtd


ü

lər, 


b

ü

r



ü

şüb oturdu, auditoryaya g

ö

z gəzdirib:  



- Axı rı ma çı xacaq, - dedi, - bu! - d

ö

n



ü

b əllərinin 

ikisini də qapı ya uzatdı , g

ö

zlərini yumub: - Sən 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

mənim dərsimə gəlmə, bala, - dedi, - elə indi çı x get, 



bir də gəlmə! 

Qapı ya 


ç

atanda d


ö

n

ü



b baxdı m, Balacahunlu 

g

ö



zlərini  yumduğundan başqa g

ö

rkəm almı şdı , 



yazı ğı m gəldi, 

ö

z



ü

mə s


ö

z verdim ki, dərsə qayı tsam, 

bir də onu incitməyəcəm. Gəlib Universitetin 

yaxı nlı ğı ndakı  parkda 

ü

z

ü



 qala divarları na oturub 

yenə Balacahunlunu  fikirləşdim... Rus ordusunun 

generalı  Sisiyanovun qəbri qala divarları nı n 

dibindəydi, gizlətdilər, kitablardan da yı ğı şdı rdı lar... 

-Müəllim, siz Qa

ç

ağan kəndinin adı nı  d



ü

zg

ü



izah etməmisiz, Qa

ç

ağan, əslində, Kasagandı , yəni 



kasları n yaşadı ğı  yer.... 

Bu fikirlərdəykən g

ö

rd

ü



m uşaqlar məni axtarı r: 

- Bəs..., - hamı sı  bir yerdə, xorla dedilər, - məllim 

darı xı r, bizi g

ö

ndərdi ki, gedin onu tapı n gətirin...” 



Səs-k

ü

yə fikirdən ayı ldı m, gənc ermənilər 



başları nı  pəncərədən çı xartmı şdı lar, ikisi, 

üçü


 kənd 

adları nı  oxuyur, saqqallı  dəftərçəyə yazı rdı ... 

Ermənistan sərhədinə kecməyimizi elə bil 

qarşı sı ndakı  dəftərçədən oxudu, qanrı lı b arxada 

qalan yollara baxdı , kədər qarı şı q səslə: 

-Ermənistan kimi, he

ç

 G

ü



rc

ü

stan da yoxmuş ki? - 



dedi.- Belə qurtarı r Gurcustan? - əlindəki dəftərçəyə 

baxdı , - Səfərli, Muğanlı , Mı ğı rlı , Oruzman... 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Necə başlayı rsa, elə də qurtarı r...G



ü

rc

ü



stan 

bunnan artı q deyil, harası nnan baxı rsan bax. -

Papaqçı  Apedin səsi dəyişməmişdi, həmin səsdi, on il, 

iyirmi il bunnan qabağı n səsi. D

ö

n

ü



b saqqallı nı n 

əlindəki dəftərçəni g

ö

stərdi, - Nə axtarı rsı nı z...? 



Ermənistanı  axtarı rsı nı z? Sizin istədiyiniz şəkildə 

Ermənistan yoxdu, hə, kağı z 

ü

zərində var, vəssalam, 



kilsə kitabları ndadı  Ermənistan, B

ö

y



ü

k Ermənistan, 

get, nə qədər istəyirsən, oxu, amma elə belə axtarma, 

tapammazsan... 

-Du in

ç

es asum, ay mard



18

?! 


Avtobusun i

ç

ində aləm qarı şdı  bir-birinə, 



çı ğı rı şı rdı lar, nə dediklı rini yaxşı  

anlayammadı m... 

“...Hə, Balacahunlu müəllim, d

ü

zd



ü

, sənin dediyin 

zəhmətkeş erməni 

ö

z



ü

nə yer tapdı , daha doğrusu, yer 

d

ü

zəltdilər, erməni də hər şey elədi, ev tikdi, yol 



ç

əkdi, 


şəhər saldı , amma 

ö

z



ü

 buraları n ola bilmədi, yəni, 

dağı  anlaya bilmədi, torpağı  anlaya bilmədi, hər şeyə 

tələsdi, hər yerdə bir addı m qabaqda olmaq istədi, 

ç

ox yerdə oldu da, inanı n, bu c



ü

r qabaqda olmaqsa 

vaxtdan-zamandan çı xmaqdı ... on-onbeş il əvvəl 

əmimin atı  yol getdiyi yerdə b

ü

drəyib yı xı ldı : -atı n 



                                                           

18

 



Sən nə danı şı rsan, a kişi? (ermənicə)

 


www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

alnı nnan qan al, ay Qarakəllə, d



ö

rd yanı na cı z çək, 

ü

st

ü



nnən vaxt addı yı b... 

Bunun əslində nə demək oldugunu indi də 

bilmirəm, xalq yaradı cı lı ğı  da demək olmaz, xalq 

yaradı cı lı ğı  

üçü

n də qəliz d



ü

ş

ü



ncədi. Onu bilirəm ki, 

vaxt anlayı şı na yaxı n ancaq millət ola bilər, yəni 

vaxtı  ancaq millətdən ke

ç

irməklə anlamaq olar...” 



Avtobusun səsindən bldim ki, yoxuşlar başladı , 

səs dəyişən kimi hava da dəyişdi, pəncərəyə sarı  

uzandı m, dağlar bir sı raya d

ü

z



ü

lsələr də, insanlar 

kimi ayrı -ayrı dı lar, ağacı na - daşı nacan, otuna-

ç

içəyinəcən  bir-birindən se



ç

ilirlər... 

Dağlar, dağları n otu, 

ç

içəyi yenə anamı  yadı ma 



saldı , amma i

ç

imdə q



ü

ssə yoxdu artı q, anama bir şey 

olmayı b, yoxsa yer-g

ö

y belə xoş g



ö

r

ü



nməzdi g

ö

z



ü

mə. 


Canlanı b 

ö

z



ü

mə gəlməyimi arxada oturan erməni 

arvadları  da hiss elədi, yenə mənnən dedilər deyəsən

d

ö



nd

ü

m, g



ü

l

ü



msədik, dinc, rahat, bəslənmiş, daha 

doğrusu, 

ö

zləri-


ö

zlərini bəsləmiş yaraşı qlı  erməni qa-

dı nları dı ...  

Mən niyəsə Sevortyan Sedanı  xatı rladı m, hə, 

bildim, arxada oturanlardan hansı nı sa Sedaya 

oxşatmı şam, ona g

ö

rə yadı ma düşüb, d



ö

n

ü



b g

ö

zucu 



bir də baxdı m, 

ç

ox bənzəyirlər, bayaqdan canı ma 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

yayı lan tanı ş, yağlaşov səsi də Sedanı n səsindən 



se

ç

ilmir...  



*** 

 

“...İ stiyirsən, qayı daq tarixlərə? Bil ki, tarixə 



qayı tsaq, sən gedib ancaq 

ç

obana çı xacaqsan. Elə 



deyil yoxsa?! Bəlkə səhv eləyirəm... - divana tərəf 

getdi. Bi

ç

imli bədəninə yapı şmı ş qara t



ü

l paltarı nı n 

bir neçə d

ü

yməsini açı b g



ü

l

ü



msədi...S

ö

z məni 



tutduğundan  he

ç

 nəyə fikir verə bilmirəm. Pərt 



olmağı m ləzzət eləyib, təntənə i

ç

indədi, elə bu c



ü

təntənəylə də divana uzandı :  



-Gə qucuma... 

Cavab verə bilməyəcəm, “...sən ancaq gedib 

ç

obana çı xacaqsan”,  cavab verməyə hazı r deyiləm, 



çı ğı r-bağı r salam gərək, ya da təzədən əynimi 

geyinib çı xı b gedəm. G

ü

l

ü



r, amma  i

ç

indən gəlir səsi, 



dərindən, qaynayı r elə bil: 

-Gəl! - əllərini mənə sarı  uzatdı , yaşı la 

ç

alan iri 



g

ö

zləri axdı ğı ndan, qı yı lı b uzandı ... -Bilirsən 



sənnən niyə xoşum gəlir? Millət

ç

isən, ona g



ö

rə. Sizdə 

axı , millət

ç

i olmur. Niyə də olsun ki? D



ü

zd

ü



?  

 Bərkdən g

ü

l

ü



b yanı  

ü

stə d



ö

nd

ü



ü

st



ü

-başı , 


demək olar ki, açı qdı , ağappaq bədəni su kimi 

ləpələndi. Mən bir- iki addı m atı b ona 

ç

atmamı ş 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

aradakı  



ü

st

ü



 məxmərli  kresloya 

çö

kd



ü

m. Alt 


paltarları m əlimdədi, hələ neynəyəcəyimi 

bilmirəm...Seda yəqin ki, bayaqdan “

ç

oban” demək 



istəyirdi, “gə, mənim cobanı m”, amma 

ü

rək eləmirdi, 



hirslənməyimdən xoşu gəlsə də çəkinirdi, “vurar 

birdən...turki dı ğa...”  

Oğlanı n bədəni niyəsə gərildi, b

ü

k



ü

k-b


ü

k

ü



k olub 

daşa d


ö

nmüş əzələləri sudan dikəldi elə bil, arı qlayı b 

əzələlərinə axmı ş yaraşı qlı  

ü

z



ü

 peşmançı lı qla 

dolmuşdu, i

ç



ü

z

ü



nə çı xı rdı . Sevortyan Seda bunu 

hiss elədiyindən, çəkinirdi artı q, bircə “...

ç

obanı  “da 



desəydi, bu g

ü

nl



ü

k bəsiydi...amma nə fərqi var, deyib 

da, “...tarixlərə qayı tsaq, 

ç

obana çı xacaqsan...”  



Oğlan alt paltarı nı  əlində g

ü

l dəstəsi kimi tutmuşdu, 



bayaqdan geyinmək istəyirdi, əlləri s

ö

z



ü

nə baxmı rdı , 

bir də, bununla hirsi soyumayacaqdı  ki. Elə ordan, 

məxmərli kreslonun 

ü

st

ü



ndən, alt paltarı  qarı şı q əlini 

silkəı əyə-silkələyə: 

- Bilirsən, - dedi, - d

ö

vlət qurub, d



ö

vlət g


ö

rmüş 


xalq sizin kimi g

ö

rməmiş olmur, cı ğal, g



ö

zləri 


ö

zgə 


qapı ları nda... 

Ç

obanlı q da bir tarixi mərhələdi, siz 



onu da ke

ç

məmisiz, torpağı nı zı n olmaması  da, ac 



qalmağı nı z da 

ç

oban olmadı ğı nı za g



ö

rədi. Arxac 

nədi bilirsən?! 


www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Oyy, mənim t



ü

rk ərim, - qalxı b oğlana sarı  

getdi, - yaxşı , bağı şla məni, erməni qı zı nı  əfv et, 

g

ö



r

ü

rsən, t



ü

rkcə xahiş edirəm. 

Bir anı n i

ç

ində yumşalı b muma d



ö

nd

ü



m, elə bil 

i

ç



imdə uşaq hı çqı rdı , alt paltarı mı , daha doğrusu, 

dizliyimi hara atdı ğı mı  bilmədim, yerimdən hirsi-

hikkəsi yuyulmuş halda durdum. Seda yumşaldı ğı mı  

elə havadan duydu: 

-hə, bəlkə t

ü

rk olmaq istəmirsən, yaxşı , 



azərbaycanlı  ərim... 

Başı nı  k

ö

ks

ü



mə soxub qoxulayı r məni, bir 

azdan nəfəsi təngiyə-təngiyə nəsə deyəcək, 

qolları mı n arası nda susuz torpaq kimi məni canı na 

çəkib bərkiyəcək, bir anı n icindəcə rənginəcən 

dəyişmiş əllərinin, ayaqları nı n g

ü

c



ü

nə məətəl 

qalacam, kəlbətin kimi olacaq... Qulaqları mı n 

dibində nəsə deyir, he

ç

 nə anlaşı lmı r. Nəfəsi od 



kimidi, qarsı dı r məni. 

Aradan xeyli ke

ç

ib deyəsən, pəncərələr bayaqkı  



kimi işı qlı  deyil, xəbərimiz olmadan g

ü

n gedib. Biz 



dinməz-s

ö

yləməz kofe icirik. Sevortyan  Seda 



yarı uzanı qlı dı , kofesi də əlində, bayaqkı , adam 

deyilik, elə bil ikimiz də kimisə g

ö

zləyirik. 



-

 

Nə dildə danı şı rdı n sən?- soruşuram. 



-

 

Nə vaxt? 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-

 



Bayaq. 

Yadı nda he

ç

 nə yoxmuş, bilmirəm necə deyim, 



nə deyim, yada salı m, qucaqlaşdı ğı mı z yeri 

g

ö



stərirəm: 

- Sən o vaxtları nda ermənicə danı şı rsan?  

-   Mən he

ç

 ermənicə bilirəm ki... 



 

 

 



                                             

*** 


 

Saz səsi gəldi, bir anlı ğa harda olduğumu 

unutdum, pərt halda d

ö

n



ü

b yan-y


ö

rəmə baxdı m, 

avtobus yorub hamı nı . Elə bildilər yatmı şam. Bəlkə 

də yatmı şam, xəbərim yoxdu... Mənim bayaqdan 

eşitdiyim saz səsini avtobusdakı lar da eşitdi, səs get-

gedə artı rdı , dağlardan, dağları n meşəsindən, 

daşı ndan, qayası ndan, ağacı ndan axı rdı  elə bil.  

-Es in


ç

a

19



?!- Saqqallı  gənc erməni qalxı b 

avtobusun i

ç

ində 


ö

z

ü



n

ü

 ora- bura vururdu. 



Papaqçı  Aped g

ü

l



ü

b: 


-Ermənistandı  da, Ermənistan da G

ü

rc



ü

stan 


kimi, belə başlayı r, - dedi, - indi bizi t

ü

rk aşı qları  



qarşı layacaq. -Qalxı b gənc ermənilərə tərəf getdi. - 

Çı xart dəftərini yaz, əsl yazı lası  G

ü

rc

ü



stan yox, 

Hayastandı . Hayastan olanda yenə doğruyduq, bilir-

                                                           

19

 Bu nədi? (ermənicə) 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

dik nəyimiz var, nəyimiz yoxdu.Yalançı  Ermənistan... 



budu, Mı ğı rlı dan, Səfərlidən, Abdallı dan çı xdı q, 

Saatlı ya, Muğanlı ya, İ mirə, Evluya, İ lməzliyə, 

C

ü

cəkəndə giririk, hansı  tərəfdən istiyirsiz ordan 



girin, Ermənistan belə başlayacaq, 

çü

nki belə də 



qurtarı r. Hansı   dağı , hansı  yaylağı , hansı  

ç

ayı , 



hansı  yolu soruşursan soruş...t

ü

rkcədi. 



-T

ü

rksən sən? – Saqqallı  gənc ayağa durub Apedi 



yerinə sarı  itələdi, yanı ndakı lardan soruşdu. - Nə 

millətdi bu? 

Avtobus dayandı , daha doğrusu, 

dayandı rdı lar...İ ki aşı q avtobusun qabağı nda saz 

ç

ala-


ç

ala oxuyub oynaı rdı . 

-Papaqları nı  mən tikmişəm, -dedi, Aped, 

aşı qları n qarag

ü

l dərisindən tikilmiş balaca qala 



divarları na bənzəyən şiş papaqları nı  g

ö

stərdi. - 



Burdakı ları n hamı sı nı n papağı nı  mən tı kmişəm. 

Avtobusa bir dəstə alabəzək qlz qalxdı , xı nalı  

əllərində xon

ç

a var, xon



ç

adakı  fəsəlidən, 

qatdamadan, şəkərburadan, yağlı  k

ö

kədən oturanlara 



payladı lar...Saqqallı  gənc g

ö

t



ü

rmək istəmədi. Qı zı n 

biri irəli yerı yib pəncərədən yolun qı rağı ndakı  

qayanı  g

ö

stərdi, xalcalar, kilimlər, farmaşlar 



salı nmı ş qayanı n 

ü

st



ü

ndə başdan - ayağa qı rmı zı  



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

geyinmiş bir uşaq oturub dinməz-s



ö

yləməz aşağı lara 

tamaşa eləyirdi. 

-Bu g


ü

n o uşağı n s

ü

nnət toyudu,- dedi,- bu g



ü

n o 


uşaq kı şi olur, onun  xətrinə g

ö

t



ü

r

ü



n.! 

Saqqallı  gənc erməni yenə g

ö

t

ü



rmədi, dodağı nı n 

ucunda nəsə deyib qabı  geri itələdi. Aşı qlar bir-

birinin sazı nı n altı ndan keçə - keçə ustadnamə 

oxuyurdular... Bir-birinə qarı şmı ş avtobus 

adamları nı n arası ndan xon

ç

anı  mənə tərəf  



uzatdı lar. Mən bayaqdan başı mı  qaldı rmamı şam, 

sazı n səsini eşidəndən g

ö

zlərim yaşlı dı , payı mı  da 



elə bası aşağı  aldı m.   

Avtobus tərpəndi, uzaqlaşsaq da, sazı n səsi əl 

çəkmir, dağa-daşa dolaşa-dolaşa ardı mca gəlir, onsuz 

da unudulan deyil, eşidilməyəndə də i

ç

imdə 


g

ö

ynəyəcək... 



-İ n

ç

e badahel, dı ğacan? Ay mard...?!



20

 

Apedin səsidi, lap qulağı mı n dibindən ğəldi. 



-Na hay 

ç

i, turki dı ğae



21

... 


Sedaya oxşayan qadı nı n səsidi. Mən başı mı  

qaldı rı b altdan yuxarı  Apedə baxdı m. 

Biz elə bil kənddən yox, dərsdən çı xmı şı q, 

avtobus qarı şı q, erməni qarı şı q, ke

ç

diyimiz kənd 



                                                           

20

 



Nolub sənə, oğlan? Ay kişi...! (ermənicə) 

21

 O, erməni deyil, t



ü

rkd


ü

. (ermənicə) 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

bizə unudulmaz dərs verdi... Mənim g



ö

zlərim yaşlı  

olsa da sevinc i

ç

indəyəm. Aşağı dan yuxarı  Apedə 



baxı b g

ü

l



ü

msədim... Teleqram bayaqdan əlimdəymiş, 

“...sro

ç

no priyezjay, mat tyajelo bolna..” 



Papaqçı  Aped teleqramı  oxuyub yerinə qayı tdı , 

yan y


ö

rəsiylə pı çı ldaşdı lar. 

-

 

Kimin oğlusan? 



Mən artı q soyumuşdum, b

ü

t



ü

n canı mla arxaya 

d

ö

n



ü

b g


ü

lə-g


ü

lə: 


-Dəriyı ğan Aped, - dedim, - mənim də papağı mı  

sən tikmisən, mən səni yaxşı  tanı yı ram...  

Avtobus artı q rayon mərkəzinə 

ç

atmı şdı . Mən 



hələ  burdan da maşı n tutub kəndə getməliyəm. 

Tələsik maşı ndan düşd

ü

m... 


                               

Vətəni olan t



Yüklə 5,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin