Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ü rklər...
İ ndi Kalinino adlanan rayon mərkəzində dəyişiklik yoxdu, he ç yanda yenilik hiss olunmur, bir neçə bina tikilsə də yarı mçı q qalı b, amma təzə yol çəkilib, bir də bu on ildə ağaclar b ö y
y ü b nə boyda olub...Mən ayaq saxlayı b g ö z gəzdirirəm. Yerevan kimi, buranı n da qədimliyi yoxdu, gəncdi, gənc rayon mərkəzi... səbəbi birdən ağlı ma gəldi, gənc g ö
ü nməyinin səbəbi, yəqin ki, daşı ndandı , təzə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tapı b çı xartdı qları alabəzək tuf daşı ndan...ya da ö zlərinin deyil, ona g ö rə.
-
Ures qı num 22 ? Səsə d ö nd ü m, h ü nd ü r, dolu bədənli taksi şoferiydi, yolun o ü z ü ndən əl-qolunu ö lçə-
ö lçə məni səsləyirdi, g ö rd ü dinmirəm: -Turki dı ğa, hara gedersan? -dedi, azərbaycanca. - Gəl gedax. Mən yolu ke ç ib ona sarı gəldim... Yayı n ortaları olsa da, hava sərindi, havanı n sərin olmağı nı daha ç ox i
ç imdə hiss eləyirəm, ruhuma sərinlik çö k ü b. G
ö y ü z ü tutquntəhərdi, bu tutqunluq g ü n ü n əyilməsindən deyil, sərinliyindəndi, deyə düşün ü rəm. Bizi araya almı ş dağlardan da ola bilər. Papaq-papaq d ö rd yanı mı zı b ü r ü y ü blər; Dəli- dağdı , Qa ç aqqı rı landı , Kəpənək ç i yurdudu, Ç ubuqlu
yaylaları dı , Ax ç alı dı , Ov dərəsidi. Bayaqdan dayanı b tamaşa eləyirəm, ö z ü mdən ası lı olmadan ü rəyimdən yalvarı şlar ke ç ir, arvad yalvarı şı osa da, ü z
dağlara pı çı ldayı ram: “...Qabağı nı zda ö l
m...” Taksi s
ü r ü c ü s ü məni səsləyib də susdu, bilmədim hara getdi, necə oldu, həvəsim də yoxdu, bu duyğuları , təbiətin bu g ö zəlliklərini atı b onu 22
Hara gedirsən? (ermənicə)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
axtaram. Olması n he ç , hələ axşama ç ox var, maşı n tapı lar... Dağları n ətəyinəcən uzanı b gedən İ lməzli d ü z
y ü z rəngə calı r, mən havayla, yəni, g ö y ü z ü ylə bu c ü r qaynayı b qarı şmı ş yer g ö rməmişəm, hardan, hansı səmtdən baxı rsan-bax, g ö y ü z ü n ü İ lməzli d ü z ü nə enmiş kimi g ö rəcəksən...Yerlə g ö y ü n arası ndasa d ö rd yana qəlpə-qəlpə sancı lan adsı z rənglər oynaşı r... Ətəklər boyu beş-altı kənd sı ralanı b, yaranı şdan varmı ş kimi, ilğı m i ç ində itir, g ö r ü n ü r... “- Müəllim, ordakı kəndlərdən birinə Qalağalı deyirlər, amma elə deyil, istədim əmbə, deyəm, necə yazı lı r, he ç kəs bilmir, biri Qaraqala yazı r, biri Qala- qala... - hə, nə uydurmusan yenə? - Balacahunlu balaca, d ü
ö zlərini
ü z ü mə zillədi... Ü z ü l ü b lap, elə bil suyu s ü z ü l ü r. Bilirəm, bu izahlar onu lap sı ndı rı r. Yəqin, bilir ki, d ü z deyirəm... Uşaqları n ç oxunun vecinə deyil, kim necə istəyir, nə istəyir desin, lap ermənicə desinlər, dərs arası ü st
mə t ö k ü lüşüb məzələnəcəklər, indi bic-bic baxı şı rlar. Müəllim əlindəki ç ubuğu astaca-astaca elə bulayı r ki, elə bil vurmağa səmt axtarı r. Yox, ü st
getmiş baxı şları nı n alt qatları nda istiqanlı lı q işarı r. – Hə, - deyir, ç ubuğunu oynada- oynada. - De g ö rək...! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Müəllim, o kəndin əsl adı Qalağayı ndı ... -Nədi? - Balacahunlunun ü z ü balacalaşı b ağappaq ağardı .- hardan bilirsən, bala, hardan oxumusan, axı ?! - Belə deyib başı nı aşağı saldı “Qalağayı n hun tayfası , vpalne vozmojno 23 ”, bu yerini rusca fikirləşdi. Kimsə küçənin o başı ndan Apedi ç ağı rdı , mən xəyaldan ayrı lı b d ö n ü b baxdı m. Papaqçı Apedin bala ç
ü kanı nı n qabağı na xeyli dəri yı ğmı şdı lar. Bir neçə atlı , atları da yedəklərində, g ö zləyirdilər... Ətrafı seyr eləməkdə də təmkinli olan erməni arvadları , rayonu onlar qurub, d ü zənini onlar vermiş kimi, iddialı baxı şları yla ora-bura boylanı rdı lar ki, g ö rs ü nlər kim hardadı ...Bir baxmaqla da g ö rə
bilirdilər. Davranı şları , g ö rkəmləri elədi ki, elə bil evləri-eşikləri yoxdu, yəni, əyin-başları nda ailə izləri hiss olunmur . Ona g ö rə də evə gedənə yox, evdən gedənə oxşayı rlar...Geyimləri şəhər geyimidi; kənddən gələn də elə geyinib, şəhərdən gələn də...Səsləri sərindi, axşam səslərinə bənzər dolu, yapı şı qlı ... Kişiləri, qı zları o qədər yox, qadı nları elə bil bir ana doğub, ç oxu Sevortyan Sedanı xatı rladı r, hamı sı nı n suyu-suyumu birdi, mərkəzi
23
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
küçə boyu orda-burda g ö zə dəyən irili-xı rdalı b ü t
n kişilərdə iz qoya-qoya gedirlər, ətrafı baxmadan hiss eləyəndilər... “ Qoyun canavarı yalnı z qı rxı landa yadı ndan çı xardar, erməni arvadı da kişini kişiylə olanda”, mənim s ö
ü md ü , Sevortyan Seda üçü
n d ü zəltmişəm...hər halda Sedaya ləzzət eləmişdi. - Qoyun nə vaxt yadı nnan çı xardı r canavarı ? - tez-tez soruşardı . - Yaxşı , erməni arvadı doğrudan da elə ola bilər, bəs canavarı hardan bilirsən, ay ç oban? -
uğunub gedərdi... - Gə bura, gəl canavarı yadı mı zdan çı xardaq.” Rayonun mərkəzindən keçən yolu qaldı rı blar, ona g
ö rə də evlər aşağı da qalı b, ç oxu malağan evləridi, divarları nacan ağardı lmı ş, balaca həyətlərində, bizim dediyimiz kimi, “rus ç içəkləri” bitən rus evləri...Bax, orda Anna yaşayı rdı , biz niyə- sini bilmədən qı z Anna deyirdik. Yəqin tək yaşayı rdı , ona g ö rə. Amma yox, rayona gələnin ç oxu
onu axtarardı , basları nı ağappaq rənglənmiş çəpərdən uzadı b: - Qı z, çı x eşiyə, qı z Anna! Anna da evdən çı xı b yarı çı lpaq ç iyinlərində tel-tel ö tən sarı şı n sa ç ları yla, açı q qolları , acı q ayaqları yla nəzərlərdə əməlli-başlı bərq vura-vura
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yaxı nlaşar, kənddən-kəsəkdən gələnlərdən də g ö zəl,
daha doğrusu, incə t ü rkcə- azrbaycanca: - Ah, xanı m qı zlar, bəy oğlanlar,- deyə s ö zə başlayardı ... -Ay qı z, sən elə danı şı rsan ki, adam ö z
g ö zəl danı şa bilmirəm. Sonra da hərə ö z bağlaması ndan çı xardı b bir şey verərdi, bazara gələn də, bazardan gedən də: - G
ö t ü r, sən ki, bizim dildə belə g ö zəl danı şa bilirsən, halal xoşun olsun. “...Sağı nda t ü rk evi, solunda erməni evi, hə, siz qı rı n bir-birinizi, qı z Anna da aranı zda oturub çı lpaq ayaqları nı yellədə-yellədə yı ğdı qları nı yesin...” Bu neçə illərdə malağanlar seyrəlmişdi, evlərini satı b getmişdilər.Yeni evlər tikilmişdi, ermənilər hiss oluna-oluna artı rdı , yerli deyildilər, biri deyirdi İ randan gəlib, biri deyirdi Turandan...He ç kim he ç nə
bilmirdi, he ç akademik Ulubabyanı n, papaqçı Apedin də xəbəri yox idi. Bir də g ö r ü rd ü n, bir gecənin i ç ində hardansa beş-on ailə gəldi. He ç kəslə də qayna- yı b-qarı şmı rdı lar...Ona g ö rə də, qəribə qaşqabaq hiss olunurdu hər yerdə. Artı q küçənin bu başı ndan o başı na t ü rk sayağı bir-birini səsləyən erməni yox idi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
T
rkcə danı şmadı lar, birdən birə, hər c ü mlə başı t ü rkcə məsəl çəkib atalar s ö z ü işlətmədilər, uzaqlaşı b i ç lərinə çəkildilər, baxı şları yı ğı şdı , elə bil hamı bı - ç aq itiləyirdi. Qı z Annanı n ü z ü lap d ö nmüşd ü , başı nı pəncərədən çı xardı b: -Paşol von...! - deyirdi, kim gəldi... - Toje mne, narod naşelsa. 24
B ö y ü klərimiz olanları yox, daha ç ox olacaqları hiss eləyib: -Qarı şqa yenə qanad gətirib, ay camaat, çı xmayı n bir yana, g ö rək qanı harda t ö k ü ləcək ... O ev də malağan Vasilin evidi, aşı q Ayvazla dostluq elədiyinə g ö rə Ayvaz Vasil dedilər. Radio ustası ydı , velosipedlə kənd-kənd gəzib radio d ü zəldərdi... Ay Vsil, Ayvaz Vasil, Velsopedi saz Vasil... Bir s
ü r ü uşaq velosipedin ardı nca düşərdik. Səhərdən axşamacan məzə axtaran kənd arvadları Vasilin adı nı eşidib bayı ra qacardı : - S
ö yd ü r ü n, g ü lək.
Məzəni g ö ydə tutan malağan Vasil velosipedini at kimi şahə qaldı rı b s ö yərdi: 24
İ til burdan...! Bu da mənə millət olub. (rusca)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Sizin ananı zı ... Arvadları n hamı sı ü stlərı nə su sı cramı ş kimi hərəsi bir yandan çı ğı rı şardı , elə bil “ Ura “ deyəcəkdilər: -Təkərinnən tutun, təkərinnən, qoyun rusca da s ö ys ü n ! -... vaşu mat... Kəndi g
ü lüşmə b
ü r ü yərdi, kişilər ordan-burdan çı xı b: -Ay başı nı z batsı n, bir bunnarı n işinin adı na baxı n. Ay Vasil, gəl qurudnan araq içək, gəl! Hamı bilirdi ki, Vasil qurudu ç ox xoşlayı r, qurudla araq i ç məyi... -Sizi bax, buna g ö rə sevirəm, bax, bu quruda g ö rə,
bir də Ayvazı n sazı na g ö rə...Hanı Ayvaz? Bir azdan Ayvaz sazı nı ç alacaq, Vasil quruddan dişləyib araqdan içəcək, bası nı yelləyə-yelləyə ağladı ğı ndan xəbəri olmayacaq... Ne uyezjay, qolub ç ik moy, Ne pokiday zemlyu radnuyu, Tam vstretyat tebya lyudi zlı ye, İ skajut tı dlya nas ç ujoy, Ne uyezjay, qolub ç ik moy...- bayaq s ö yə-s
ö yə
g ü ld ü rd ü y ü arvadları da oxuyub- oxuyub ağladacaq. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Nə isə, bir neçə il qabaq dedilər, Vasil də getdi... Hə, baxı ram, doğrudan da, yolun qı rağı boyu bir rus qalmayı b, ermənilər dolub yaşayı r. Azərbaycanlı , daha doğrusu, t ü rk ev almı r, almaz da. Evi tikdirər, necə ki, tikdiriblər... Quyuya su t ö kməklə dolmaz. Erməni ordan-burdan axı b gəlsə də, haranı nsa hesabı na artı b ç oxalsa da, b ü t ü n yer-yurd boşluqları he ç kəsin xəbəri olmadan azərbaycanlı larla tutulurdu, çü nki onlar he ç yandan gəlmirdi, ö z evində ç ox idi,
ö z evindən çı xı rdı lar... Təxminən üç y ü z il qabaq malağan rusları gələndə də burdaydı lar, ona g ö rə də
ruslar yerli camaatı n dilini bildilər, erməni dilini yox. Ermənilər də bir g ü n yı ğı şı b Ayvaz Vasili saldı lar təpiyin altı na ki, bizim dili niyə bilmirsən, t ü rkcə danı şı rsan: -
Hala des, rusi merı ... turkeren gide, hayeren ç i gidi... 25
Yan- y ö rədə mal-qoyun otaran azərbaycanlı lar gəlib onu ermənilərin əlindən aldı lar, arağı sı nı b elə yanı ndaca otluğa hopmuşdu, qurudu əlindəydi, ağzı qanlı -qanlı qurudu dişləyirdi... Hə, ruslar getdi, doğrudan da hiss olunmadan getdilər, çü nki ç oban deyildilər, malları , qoyunları
25 Hələ bax, rus anası nı ....t ü rkcə bilir, ermənicə bilmir. (ermənicə)
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qalaydı , əkmirdilər, səpmirdilər. Ç oxu müəllim idi, Azərbaycan, erməni məktəblərində rus dili dərsi deyirdilər. Müəllimnən də nə qalar, s ö z... S
ö z də indi kimə lazı mdı ? Maşı n, televizor, radio ustası ydı lar, hə, çı xı b getdı lər, olması n bunlar, kənddə-kəsəkdə bir radio işləsə bəsdi, televizora baxmayaq, m ü mk ü nd ü ...Qı z Anna olması n, erməni arvadları , qı zları ö lməyı b ki, altdan-altdan min oyundan çı xı rlar, bizimkilər qı rı lmayı b ki, arvad deyillər...? Gecələr ər başı yarı rlar. Qı z Anna hər gecə qapı sı na mxtəlif millətlərdən üç dəstə kişi yı ğı rdı , bizimkilərdi, yəni t ü rklər, ruslardı , bir də ermənilər, aləm qarı şı rdı bir-birinə, he ç k ü rsək itləri elə boğuşmurdu....Səhər tezdən papaqçı Aped Qarabo- ğazoğlunu axtarardı : -Sarı qancı ğı n g ü lləri əzilib, ay Qaraboğaz... Olması n rus dili müəllimi, onsuz bazar bağlanmı r ki, rusun getməyi bazarı n getməyi deyil ki, bağlansa ac qalaq... Ona g ö rə də getməkləri hiss olunmadı , bir az elə bil küçələrin işı ğı azaldı , g ö y g ö zl ü , sarı sa ç lı adamlarla bir yerdə. He ç nə olmaz, erməninin qarnı tox olsun, az işiylə ç ox qazana bilsin, qarşı sı nda mal-qoyun otaran olsun, pendiri tutulsun, yağı çəkilsin, bir s ö zlə, bazarı işləsin, vəssalam, oxuduğu tarix kitabları nı n ardı nı quraşdı ra- www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
quraşdı ra yaşayacaq, quraşdı rdı qları na inana-inana yerlərini genəldəcəklər, yeməyə bir şey tapmayanda g ö rəcəklər bazarları bağlanı b, qalxı b d ü nyanı n b ö y ü k-b
ö y ü k bazar ö lkələrinə ü z tutacaqlar, y ü kləri də he ç nə, ü stlərinə sancdı qları iynə-sap, əllərində də min illər boyu kilsələrin k ü nc-bucağı nda quraşdı rdı qları , gizlətdikləri tarix kitabları ... Eşidirsənmi, Aped kirvə, papaqçı Aped, b ü t
n bunları sənə deyirəm, burda sənə, orda Sevortyan Sedaya, sonra b ü t ü n ermənilərə, ondan sonra da bizimkilərə, azərbaycan t ü rkcəsində g ö zəl danı şan malağan rusları na. Ac qalacaqsı z, papaqçı Aped, hələ getməyin nə demək olduğunu bilmirsiz, ö z
n ü zlə ö l ç məyin ki, bu g ü n burdası z, sabah hara daha yaxşı dı orda... Çö rək çü n gedib vətən davası edəcəksiniz: -Qovdular bizi, qı rdı lar bizi! Ey, din qardaşları , eey xristianlar... - Ü z-g ö zlərini cı rı b ü z
qanlı ağlaşı b d ü nya bazarları nı inandı rmağa ç alı şacaqlar, tələsə- tələsə, h ö nk ü rə-h
ö nk ü rə əllərindəki kitabı g ö stərəcəklər. - Vətənimizi əlimizdən aldı lar... Üç min ildi, vətənimiz yoxdu, vətən axtarı rı q, budu, dədə, babaları mı z yazı blar! Yəqin ki, kimsə nə vaxtsa soruşacaq:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-
Məktubdu? Məktub yazı blar? Oranı sizə vəsiyyət eləyibər, həə? Bəlkə də soruşublar.... Amma vətənin nə demək olduğunu bilənlər bilirlər ki, vətən başqası nı n olmur,
lində saxlayammasa, işğal edilsə belə, he ç kəsin, he ç
kimin ola bilmir, he ç kəsə də, oxşamı r, çü nki vətən də quş yuvası kimi dimdikdə daşı nı r, duyğularla qurulur, ya da vətən də ata- anası varmı ş kimi doğulur, b
y
y
r, oğlu- uşağı tək daşı na, qayası na, dağı na, dərəsinə, suyuna, dənizinə ad verilir. Ona g
rə də vətənin
z dili olur, vətən də yalnı z ö z dilində danı şı r, yad əllərdə min-min illər ke
sə də başqa dili bilməz. Necə ki, İ randan tutmuş Turana, Sibirdən tutmuş Qafqazacan, Ö t
kən yaylaları ndan Balkan dağları nacan dilini he ç kəs dəyişdirə bilmədi. Hərə bir s
z dedi, bizim balacahunlular da sizə qoşuldu, yenə bir şey eləyə bilmədilər. Suyun oxşarlı ğı var, Aped, torpağı n oxşarlı ğı var, ona g ö rə də deyirlər, suyu, torpağı bir yerdən g
t
r
lənlər başqasina oxşaya bilməz. İ ravana Erebuni dediniz, Uluxanlı ya Masis dediniz, Calaloğlyna Stepanavan, Uzunobaya Malağan- Kalinino dediniz, noldu? G
mr
yə Leninakan, Qarakilsəyə Kirovakan noldu bəs? Hamı sı elə qoltuğunuza alı b gəzdirdiyiniz kitablardaca qaldı ...Vətəni olanı n g ö z
orda-burda
|