Çağdaş Azərbaycan nəsri



Yüklə 5,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə18/59
tarix21.03.2017
ölçüsü5,38 Mb.
#12112
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   59

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

“ -...otuz yeddinci ildə 



ö

z

ü



nə t

ü

rk dediyi 



üçü

atamı  s



ü

rğün elədilər. – Balacahunlu badam ağacı nı n 

dibində g

ö

zləri yaşara-yaşara deyirdi, - səhər tezdən 



aparmı şdı lar, axşamayaxı n gətirdilər, 

ü

z-g



ö

z

ü



ndə 

sağ yer yox idi, qan i

ç

indəydi. G



ö

zl

ü



kl

ü

, yekəpər kişi: 



-Buyur g

ö

rək, - dedi atama, - indi biz sənin ailənə 



nə deyək, t

ü

rk ailəsi, yoxsa...?! 



-Bu ailə də Şura h

ö

k



ü

mətinin ailələrindən biridi, 

azad 

ö

lkənin azad vətəndaşları dı , necə istəyərsiz elə 



də deyərsiz, hansı  millətin adı nı  istəyərlər, o adı  da 

g

ö



t

ü

rərlər, sizin sağlı ğı nı za da işlədərlər, - 



ü

z

ü



-g

ö

z



ü

 

qan i



ç

ində g


ö

zlənilmədən qəh-qəhə çəkib g

ü

ld

ü



.- 

Ancaq mən t

ü

rkəm, yoldaş Nersesyan, sən nə qədər 



ermənisənsə mən də o qədər t

ü

rkəm! 



Biz anamı n əl-ətəyinə yı ğı şmı şdı q, anam 

dinməz-s


ö

yləməz bizi qanadı nı n altı na alı b, 

tərpənmir, amma i

ç

indən- i



ç

indən titrəyir, anama 

sarmaşı b biz də titrəşirik, ailəmizin i

ç

indən hı çqı rtı  



səsi gəlir. İ ki qardaşı q, b

ö

y



ü

y

ü



 mənəm, balacası  

ü

z



ü

n

ü



 anamı n qarnı na sı xı b. Atam bizə baxmı r, 

ü

z



ü

 

bizə olsa da elə bil  g



ö

rm

ü



r bizi...Atamı n yoldaş 

Nersesyan, dediyi erməni elə qı şqı rı r, elə bil atamı  

yox, onu dı y

ü

rlər. Yaxı nlaşı b çənəmin altı ndan 



tutdu. Atam əllərini mənə doğru elə uzatdı  ki, elə bil, 

qucağı ma gəl, deyəcəydi:  



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Hə, o, azərbaycanlı dı , yoldaş Nersesyan, o, t



ü

rk 


deyil... ola bilməz də he

ç

, nə yaşı  var ki, onun...t



ü

rk 


olsun. - Atamı n səsi dəyişmişdi, i

ç

i xı rı ltı yla 



doluydu, g

ö

zləri 



ü

z

ü



mə dikilib, demək istədiyini ifadə 

etdiyi 


üçü

n get-ğedə b

ö

y

ü



y

ü

r. 



Mən onu anlayı b: 

-Hə, -dedim... 

-Yəni nə?- Nersesyan çənəmin altı ndan qaldı rı b 

g

ö



zlərimin i

ç

inə baxdı . 



-Mən t

ü

rk deyiləm... - Balacahunlu  bundan 



sonrası nı  danı smadı , he

ç

 vaxt da 



danı şmayacaq...Amma o g

ü

n, yəni, 1937- ci ilin payı z 



ayları ndan birində axşam cağı  qorxa-qorxa, titrəyə-

titrəyə  “mən t

ü

rk deyiləm...” dedi də, yoldaş 



Nersesyanı n əlindən yapı şı b dodaqları na 

sı xdı ...bununla da anası nı , balaca qardaşı nı , bir də 

ö

z

ü



n

ü

 s



ü

rg

ü



ndən, bəlkə də 

ö

l



ü

mnən qurtardı ... 

Axı rı ncı  kursun imtahanları nı  verib universitet 

həyatı yla vidalaşı rdı q. Akademik Balacahunlu o 

boyda tələbənin i

ç

indən bir  məni bağı na dəvət etdi. 



Bağ o qədər təntənəliydi ki, mən baxa- baxa 

qalmı şdı m. “Əgər Balacahunlunun belə imkanları  

varmı şsa niyə 

ö

z



ü

n

ü



 belə sı nı q, belə fağı r aparı r,” 

deyə düşünd

ü

m. Badam ağacı nı n altı nda 



ü

z-

ü



zə 

oturmuşduq, mən 

ç

aşqı nlı q i



ç

indəydim, Balacahun-



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

lunun bu qanlı  tarixcəsini dinləyəndən sonra lap 



ç

aşı b qaldı m: 

-Məni bağı şlayı n,-dedim,- müəllim! 

-Sən də məni bağı şla... – dedi Balacahunlu, - bu 

beş ildə bir yerdə yol gedə bilmədim səninlə, şox şeyi 

d

ü



z deyirdin, mənim yazdı ğı m tarix də 

ö

z



ü

mə 


bənzəyir, mən erməni əlinnən 

ö

pmüş adamam,  



ö

z

ü



m

ü

z necəydiksə bu xalqı n tarixini də o c



ü

yazdı q...” 



                                               

Taksi s


ü

r

ü

c

ü

s

ü

 Ağacan... 

 

“Volqa” markalı  k



ö

hnə taksi maşı nı  g

ö

z

ü



mə 

burnunu sallamı ş kimi g

ö

r

ü



nd

ü

, yolun qı rağı nda 



ləhləyirdi elə bil... rəngi-ruhu yaxşı  olsa da əldən 

d

ü



smüşd

ü

 tamam, dik maşı n tapmaq olarmı  dağ 



yerində, fikirləşdim... Buraları n atalar s

ö

z



ü

d

ü



: “Ara-

nı n atı na minmə, dağı n maşı nı na,” təzə d

ü

zəldiblər, 



yaxşı dı  amma. “Hər şey cəhənnəm, rəngi sarı  

olmayaydı ...” Boylandı m, taksilərin hamı sı  bir 

rəngdədi. Yaxı nlaşı b maşı nı n yanı nda dayandı m. 

İ stədim s

ö

ykənəm, sarı  olduğuna g



ö

rə əlimi də 

vurmadı m. Rayon mərkəzində yaraşı q, bəzək adı na 

erməni əlifbası ndan başqa he

ç

 nə yoxdu, hara gəldi 



yazı b vurublar. Millətin əlifbaya g

ö

rə sevindiyi hiss 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

olunur, hər yerdə bu sevincin izi var, sevinməyə başqa 



şey yoxdu, bu da g

ö

r



ü

n

ü



r. Başqa nə g

ö

r



ü

nməlidi ki, 

erməni aşı q deyil, balaca qalalara oxşayan papağı nı  

g

ö



stərə, sazı nı  g

ö

stərə, adı bəlli dağı , 



ö

z dilində yeri - 

yox, yurdu yox, deyə ki, ora mənimdi, bura mənimdi, 

yalan- palan yer-yurd tapı b, ona-buna g

ö

stərir, amma 



he

ç

 



ö

z

ü



 də inanmı r ki, onundu. Nə isə, bayaqdan 

baxı ram, erməni əlifbası  naxı ş kimi rayonun 

mərkəzini bəzəyib... Erməni dilini azdan-şoxdan  

bilsəm də heyif ki, yazı nı -əlifbanı  oxuya bilmirəm... 

Yazı nı  oxusaydı m dili də başqa c

ü



ö

yrənərdim 

yəqin ki... 

Rayon mərkəzində sı xlı q deyil, gediş-gəliş azdı , 

adamlar orda-burda beş-beş, on-ondu, ermənilərin 

diliylə desək t

ü

rklər, bizim dilimizlə desək



azərbaycanlı lar baxan kimi se

ç

ilirlər, işlərində-



g

ü

clərindədilər, he



ç

 biri vaxt itirməz, hamı  elədiyi işə 

oxşaya-oxşaya iş başı nda olarlar, yəni, alma satan 

alması na, g

ö

yərti satan g



ö

yərtisinə bənzəyər, alqı - 

satqı ları nı  eləyərlər... 

- Gəl, ay erməni, gəl, yaxşı  yağ, pendir var! - 

Bazarda başqa səslənmə yoxdu. 

  S


ü

r

ü



c

ü

 bayaqdan əl qolunu 



ö

lçə-


ö

lçə 


danı şdı ğı  adamlardan aralanı b yaxı nlaşdı , məni 

unutmuşdu deyəsən, bir də soruşdu: 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Du ures qı num?



40

 

Bayaq başqa c



ü

r soruşmuşdu, “ures qı nı m?” Bu 

c

ü

r Yerevanda soruşurlar, “hara gedirsən?” Bayaq 



məni şəhər adamı na oxşatmı şdı , yəqin ona g

ö

rə 



Yerevan ləhcəsində soruşub. 

- Hayeren 

ç

i gides?


41

- Əyilib d

ü



ü



z

ü

mə  baxdı . 



Ü

z

ü



-g

ö

z



ü

 hikkəliydi, aralandı ğı  beş-altı  adam hələ də 

bir-birinə qarı şa-qarı şa çı ğı rı şı rdı .T

ü

rklərdən 



danı şı rlarsa batdı q, bu da burda zəhlə t

ö

kəcək. 



-

 

Cucakand qı numem...



42

- dedim. 

Maşı nı n yerindən tərpənməyiylə  s

ü

r



ü

c

ü



n

ü



s

ö

yməyi bir oldu: 



-Mera...

43

 



 “Kimi s

ö

y



ü

r g


ö

rəsən ”, ağlı ma 

ö

z

ü



mnən başqa 

he

ç



 kəs gəlmədi, “ bu al

ç

aq deyəsən məni s



ö

y

ü



r...” 

D

ö



n

ü

b baxdı m. Uca, işləyib bərkiyib, daşlaşı b 



durmuş bədəni var, g

ö

z



ü

n

ü



n rəngini tapmaq çətindi, 

yanakı  bir də baxdı m, elə bil g

ö

y

ü



 daha 

ç

oxdu, daraq 



g

ö

rməmiş sı x sa



ç

ları  məftil kimidi, pəncərədən vuran 

g

ü

cl



ü

 k

ü



lək də tərpədə bilmir...çənəsinin 

ü

st



ü

ndə 


ç

apı q var, bı çaq yeri deyil, dı rnaq yerinə oxşayı r, 

                                                           

40

 Hara gedirsən? (ermənicə) 



41

 Ermənicə bilmirsən? (ermənicə) 

42

 C

ü



cəkəndə geditəm, (ermənicə) 

43

 Mən ermənicə yaxşı  bilmirəm. Istəyirsən rusca danı şaq. 



(ermənicə) 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

kola-kosa ilisib, ya da arvad davası nda 



cı rmaqlayı blar, deyə düşün

ü

rəm. 



Mənim ona fikir verdiyimi g

ö

r



ü

b hirsli- hiirsli 

yenə nəsə dedi, uzun-uzadı  olduğuna g

ö

rə dediyindən 



bir şey başa düşə bilmədim: 

- Yes hayeren lav 

ç

i gidem,- dedim,- uzumes 



ruseren xosenk.

44

 



-Du vordeğa

ç

es? 



-Hayestanicem...

45

 



Az qaldı , başı nı  əllərində oynatdı ğı  s

ü

kana 



vursun, biz s

ü

rətlə rayonnan çı xmaqdayı q, yolun 



qı rağı nda kim var, ardı mı zca baxı r, biri s

ö

y



ü

yb əlini 

yelləyir, biri papağı nı  qaldı rı r, uşaqları  yoldan 

aralayı rlar... Elə bu halla da d

ö

ngəni burulduq, maşı n 



torpaq yola çı xı b təzədən yola d

ü

zəldi, bir dəstə qaz 



u

ç

uşub g



ö

yl

ü



yə səpələndi. 

Mənim he


ç

 nə vecimə deyil, lap hara istəyir 

çı rpsı n maşı nı , i

ç

imdən g



ü

l

ü



msəyirəm, onu da 

bilirəm ki, g

ü

lməyim get- gedə daha 



ç

ox bilinir, bəlkə 

də ona g

ö

rə dəli olub. D



ü

zənliyə çı xdı q, ətraf 

d

ö

vrəmə dağlardı . Dağları  g



ö

r

ü



b elə qəribsədim ki, 

he

ç



 şəhərdə də bu hala düşməmişdim... 

G

ö



zlənilmədən maşı nı  saxladı : 

                                                           

44

 Sən haralı san? (ermənicə) 



45

 Ermənistanlı yam... (ermənicə) 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Mera...tı  po



ç

emu smiyoşsya?

46

  

D



ö

nd

ü



m, əyilib mənə baxı r: 

-S

ö



yüş eləmə, -dedim də, tələsik ruscaya ke

ç

dim. 



- Tı  davay, ne ruqaysya. - 

Ü

z



ü

ndən-g


ö

z

ü



ndən dava-

dalaş yağı r, mən aranı  yumsaltmaq 

üçü

n qafqazlı  



olmağı mı zı  xatı rlatmaq istədim, - mı  je ne russkiye, 

mı  qafkazcı , mı  ne doljnı  materitsa. 

-Ara, qna korzı d,

47

 kafkazec naşelsa... - Maşı nı  



yenə yerdən g

ü

llə kimi g



ö

t

ü



rd

ü

. - A po



ç

emu tı  po 

armyanski ne znayeş? Tı  je iz Armenii... 

-Mən erməni deyiləm ki, nolsun 

Ermənistanlı yam. - He

ç

 nəyin fərqinə varmadan 



azərbaycanca cavab verdim. Bayaqkı  s

ö

z



ü

mdən 


qorxduğumu hiss eləmişdi, mən çəkindiyimi bildirdi-

yim 


üçü

n pərt idim, ona g

ö

rə də belə deməyim 



ö

z

ü



mnən ası lı  olmadı ... 

O maşı nı  necə yavaşı tdı sa 

ö

z səsini də eləcə 



aldı , əyilib 

ü

z



ü

mə baxdı , nap-nazik səslə: 

-İ ya,

48

 gic musurman, bə mən sənin dilini niyə 



bilirəm, mən t

ü

rkəm? 



                                                           

46

 Sənin ananı ... (ermənicə), nəyə g



ü

l

ü



rsən? (rusca) 

47

 Ərə, (t



ü

rkcədə qədim m

ü

raciət forması ) get işinə, Qafqazlı  



olub mənə. (ermənicə)

    


48

 Yox əşi...(ermənicədə təəcc

ü

b bildirir) 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

Mən onun azərbaycanca, belə təmiz danı şdı ğı na 



məətəl qaldı m, g

ü

l



ü

msədim. 


-Hı ı , niyə bilirəm, sənin he

ç

 nəyə lazı m olmayan 



dilini? 

-Lazı m oldu ki, budu bax, danı şı rı q, 

ö

z

ü



 də sən 

pis bilmirsən bizim dili, yaxşı  bilirsən. 

-Bura bax, qəhbəlik eləmə, cavab ver, niyə 

ermənistanlı  ola-ola ermənicəni bilmirsən? 

Elə bil başı ma vurdular: 

-Axmaq-axmaq danı şma, - dedim, - ağı llı  danı ş, 

ermənicə az bilirəm ona g

ö

rə ki, az lazı m olub. 



-Bəs mən niyə bilirəm sənin dilini, deyim?  

-De. 


-

Çü

nki sən 



ç

obansan, 

ç

oban dil 



ö

yrənə bilməz... 

Ö

z cavabı  



ö

z

ü



nə ləzzət eləmişdi, arxaya sərələnib 

yerini rahatladı . Mən Sevortyan Sedanı  xatı rladı m. 

Bu fikri o da demişdi... “ Bu k

ö

pək uşağı  g



ö

r, necə 


eyni yerdən idarə olunur..” 

-Adı n nədi sənin? 

-Neynirsən adı mı ? Adı m erməni. Sənin adı n da 

t

ü



rk. Hə, s

ö

z



ü

n

ü



 de. 

-Deyim, eşit, erməni. Sənin indi bildiyin t

ü

rk 


dilini sənin atan da bilirdi, babaları n da biliblər, ona 

g

ö



rə ki, bu dil onları  qoruyub, onlara 

çö

rək verı b, sən 



də ona g

ö

rə bilirsən ki, bu dildən həmişə ası lı  



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

olmusan. İ ndi biz rus dilini niyə bilirik, 



çü

nki bu 


dildən ası lı yı q, bilməsək, 

ö

yrənməsək yaşamağı mı z 



çətin olar, elə deyil?  

Qaldı  


ç

oban məsələsinə, bil, 

ç

oban olmaq xalq 



kimi, millət kimi inkişafı n ilk mərhələsini 

yaşamaqdı ...Yeri-yurdu, torpağı , bir s

ö

zlə vətəni 



olmayan millətin  

ç

obanı  da olmaz. 



Ç

oban ilk 

vətəndaşdı ...Bax, bu dağları n-daşları n, elin-obanı n  

adı nı  bircə-bircə t

ü

rk 


ç

obanları  qoyub. Sən nə 

zamansa buralarda olsaydı n, adı nı  sən qoyardı n. 

Maşı n daş yolda buraları n səssizliyinə 

yaraşmayan hay-k

ü

ylə yerə mı xlandı , arxadan gələn 



toz-duman 

ü

st



ü

m

ü



zdən aşı b qarşı dakı  daş yola endi, 

yolun yan-y

ö

rəsi yam-yaşı l olduğu 



üçü

n toz-duman 

yoldan çı xana oxşamadı ...dəvə karvanı  kimi əyilə-

əyilə xeyli yol getdi. G

ü

n g


ü

nortadan ke

ç

mişdi, dağlar 



g

ö

z



ü

m

ü



ö

n



ü

ndəcə rəngdən rəngə düşürd

ü

, amma 


mən bu iki daşı n arası nda hiss elədiyim g

ö

zəlliyə 



qarı şa bilmirdim. Bayaqdan səksəkə i

ç

ində 



g

ö

zləyirəm; “vuracaq...” Yol boyu əlləri g



ö

zlərimin 

qabağnda oynayı b. Əslində d

ö

y



ü

lməyim, lap 

ö

lməyim 


belə eynimə deyil, amma s

ö

z elə yerdən başlayı b ki, 



orda millət var, xalq var. İ nsanı n 

ö

z



ü

ndən qat-qat 

ucalarda duran məqamlar var. İndicə aranı 

yumşaltmaq istədim, ayağı daha da yer aldı, elə bildi 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

qorxdum. Universitet illərində mənə məşqşilik eləmiş 



idman müəllimimi xtırladım...”Sən güclüsən, deyərdi, 

sən səksən beş çəkiyə də çıxa bilərsən.” 

Bu, çox olar, azı doxsan kilo var. Elə bu yerdə 

qapını çırpıb bayıra çıxdı. Bura iki çay arasıdı, 

kəndimizə üç-dörd kilometr qalıb, neyniyəcəyimi 

bilmirəm, bir az elə bil keyləşmişəm, oturub heç nəyi 

vecinə almadan düzü-dünyanı ağzına almış yaşıllığa  

tamaşa eləyirəm. O, pencəyini bir qırağa tullayıb qol-

larını çırmalayır, gəl, deyir mənə, əlinin, ayağının 

işarəsiylə.  

Ölsəm də, qalsam da çıxmalıyam, çarə yoxdu. 

Maşından elə düşdüm, elə bil suya atdanacağam. 

-Gülürsən yenə, eybi yox, indi gülməyi göstərərəm 

sənə! 


Həə, mən doğrudan da gülürəm. Özümün xəbərim 

yoxdu amma. Çəkindiyimi hiss elədiyi üçün eşələnir, 

bağlıdı elə bil. 

-Gəl, -deyir, - gəəl, gəl görüm, mənim torpaqlarımı 

əlimnən necə almısan? O sən, bu mən, sən türk, mən 

erməni, gəl sənin dərsini verim! 

Pencəyi mən də çıxartdım.  

-Danaq unes?

49

 

                                                           



49

 Bı çağı n var? (ermənicə) 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



2016 

 

Mövlüd Süleymanlı



            

“And olsun, əsrə…”

 

-Nə tez qorxdun, erməni! - Gülüb üst-başımı 



göstərdim, -yoxdu bıçağım. 

-Bıçaqsız türk olmaz. 

-Yoxdu bıçağım, olsa da türk silahsıza bıçaq 

çıxartmaz. 

-Onda ver gəlsin! - Üzündə qurama gülüş dolaşır, 

özünü itirib, qorxur deyəsən, o boyda adam.  

Ara-sıra maşınlar keçsə də hamı öz işindədi, fikir 

verən yoxdu. Yolu keçib dayandım, beş-on addım 

aramız var: 

-Düzgün deyil axı, erməni, - dedim, - sən olarsan 

azı yüz kilo, mənsə, görürsən də altımış beş kilo.  

O, gülüb yumruğunu mənə doğru uzatdı, 

başbarmağı da arasında: 

-Ujee, jım-jım...? 

Bir şey eləyərəm hər halda, daha doğrusu, nəsə 

eləməliyəm... Qarış-qarış otuna, çiçəyinəcən tanıdığım, 

bələd olduğum yamac, adına “Dəvəuçan” dediyimiz 

yarğan, Subirləşəndəki Orta körpü, qus səsinə bənziyən 

səsini indi eşitməyə başladığım Əyricay, çiyin-çiyinə 

vermiş gen sinəli dağlar hamısı mənimdi, mənimlədi, nə 

isə bir şey eləməliyəm... Bu boyda söz-söhbətdən sonra 

uduzmaq ölümnən betərdi, elə bir şey olsa kəndə 

getməyəm gərək. Yalvar-yaxar eləyəm erməniyə ki, 

öldür məni, o da öldürməz, ölünün nəyini öldürsün...Ya 



www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 



Yüklə 5,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin