Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
vəssalam...Rus burnunun altı nda deyinir, yəqin ki, nə deyirsə, tək ermənilərə yox, b ü t ü n Qafqaza deyir, yəni, bu “qara.....” niyə dəf olub itib getmir bir yana... Rədd olsun g
ü rc ü s ü də, ermənisi də, illah da bu, basurmanlar, ü stəlik də, t ü rk basurmanı . Doğrudan da, I Pyotr zamanı ndan bu g ü nə rusun proqramı na g ö rə b ü t ü n bunlar yox olmalı dı , səssizcə, su kimi başqa i
ç lərə-başqa millət i ç inə hopmalı dı lar. Ü zləri-
g ö zləri, g ö r ü nüşləri qala bilər, ö zləri yox. Əlləri, ayaqları , ü zləri, g ö zləri buyruğa lazı m olar. Basurmanları sa məhv eləmək, elə bunları n ö zlərinin əliylə. Ona g ö rə də k ü rdlər he
ç nədən xəbərləri yox- muş kimi yaxı nlaşı rlar ki, g ö rs ü nlər nə baş verib. Azərbaycanlı larsa yanp ö rt ü aralanı rlar, yəni, elə gedirlər ki, qa ç mağa oxşaması n...Əslində, qa ç maq elə
belə olur, daha doğrusu, qa ç maq belə başlayı r. ...İ ndi mən b ü t ü n bunları 1970-ci illərin sonları nda papaqçı Apedin erməni tarxini vərəqlərə k öçü r ü b asdı ğı ağaca s ö ykənib fikirləşirəm... Hər halda, düşün ü lmüş proqramlar ö z işini g ö rməkdədi; t
rk icması nı n dirəkləri g ö t
r
ld
, bu, birinci iş...vəzifələrdə olan, varlı -hallı adamları mı z yoxdu artı q, qa
mağa oxşatmaya-oxşatmaya qaçı b gediblər, qa
a bilməyənlər su kimi səmt axtarı rlar, ya harasa hopmalı dı lar, ya da
z qabları ndaca yox www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
olmalı dı rlar, çü nki açı q-açı ğı na qa ç mağı n yolu bağlı dı , indi gəl oxu, aşı q Ayvaz, sazı nı k
ynəyindən çı xart g
rək... Ody eyy, “Azamburda”kı hayk ü
ü eşidib bilmirsən sazı harana soxasan. Erməni bilir sənin əlindəki nədi, bilir ki, tarixdi əlindəki, alı b təpənə çı rpacaqlar. Bizə yaratdı qları mı zı qorumağı ö yrətməyiblər.Bu da ona g ö rədi ki, yaradan ancaq ya- radı cı olduğu üçü
n yaratdı qları nı qorumaz...onu biz qorumalı yı q. “Azambur” kababxanası nı n qapı sı na ç atan geri qayı dı r. Bizimkilər bir yanı qaldı rı lmı ş su kimi s ü z ü l ü b gedirlər, sı pqarı lı rlar. Bir-birindən xəbəri yoxmuş kimi, bir-birini g ö rm ü rmüş kimi yaşayan azərbaycanlı ları ö zlərindən ası lı olmadan qorxu, narahatçı lı q yaxı nlaşdı rı b yı ğnaldı r...Budu, yı ğnalı blar, aşı q Ayvaz arvadları n arası nda oturub, papağı yla sazı yoxdu, hardasa pal-paltarı n arası ndadı , ü st
n ü
ö rt ü b gizlədiblər. Ermənilərin də, əslində, axtardı ğı elə odu. O boyda papaq olar? Nolsun Ayvazı n ö z ü bilmir, nolsun bilmir ki, niyə o uzunluqda z ü llə papaq geyı nı r. Varjaped Ulubabyan bilir amma, bilir ki, şişpapaq saklardan qalmadı . Hələ Aped də bilir bunu, məktəb yoldaşları da bilir, bildiklərinə g ö rə də h ü cuma hazı rdı lar. Aşı q Ayvazı n da, o boyda camaatı n da mat-məətəl
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qalmağı b ü t ü n bunları bilmədiyinə g ö rədi. “...nə düşüb bu gic erməni sazı n ü st
nə, bir qı rı q taxta par
ç ası nı n ü st
nə, g
r he
ç papağı uzun olduğuna g
rə də adamı ö ld
rərlərmi...” Bir-birinə baxan yoxdu, hərə bir səmtə baxı r, bir- birinə baxmaq üçü
n arada nəsə olmalı dı , misal çü n, aşı q Ayvazı n papağı kimi, sazı kimi....şeylər olmalı dı arada, g ö rd
n ki, bir andaca yı ğı şı b gizlətdilər. İ ndi arada olan nədi, hələ bir bax, Dəmir kişinin bir neçə baş ç anaq pendiridi, onun-bunun bazara gətirdiyi qoyun-quzudu, g ö y-g ö yərtidi, toyuq- c ü
ü p ü r ü r, elə bil b ü t ü n bu işlərin g ü nahkarı g ö y-g
ö yərtidi, mal- qoyundu: -Tfu sənə ki, mən bu g ü nlərdəyəm! Ona g ö rə də bir-birini g ö rm ü rlər, bazardan qaytardı qları mal-qoyunları dı , yağ-pendirdi, toyuq- c ü
ü ncə yı ğı b g ö zlərini də dikiblər ona, bir- birilərini g ö rmədikləri də ona g ö rədi.
Avtobus vağzalı na bir neçə adam gəldi, Ulubabyan kimi şlyapalı bir kişidi, erməni dilində bərkdən s ö ylənə-s ö ylənə malları yla, qoyun-quzusuyla, g ö
ö yərtisiylə b ö l
n ü b-ayrı lı b, hərəsi bir səmtə baxan azərbaycanlı lara yaxı nlaşdı : www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Niyə bazarı atı b çı xmı sı z? - g ü l ü msəmək istədi alı nmadı . - Mənə g ö yərti lazı mdı , yerli toyuq lazı mdı , pendir lazı mdı ... - dedi, d ö n ü b vağzala g ö z
ö rən yox idi, he ç
ü rklər,
eşitmirsiz?! Ç ek lı sum? 38
Yenə he ç kəs başı nı qaldı rmadı . Şlyapalı erməninin yanı yla gələn gənc ermənilər hərəsi bir bağlamanı n yanı nı kəsdirmişdi, əvvəlcə ayaqları yla qurdalamağa başladı lar. -Ay arvad, eşitmirsən? - Şlyapalı erməni arvadı n kəlağayı sı ndan tutub dartdı . “Telək oyunu”nda Qarakəlləoğluna k ö mək edən yekəpər arvad idi, başı nı qaldı rı b: -Mən he
ç nə satmı ram, -dedi. - Bir şey almaq istiyirsən, get bazara. -Nədi bəs bu? - şlyapalı erməni kisənin ağzı ndan tutub çəkdi, g ö yərti dəstələri yan-y ö rəyə səpələndi. Gənc ermənilər elə bunu g ö zləyirdikər, hərəsi bir kisənin, qabı n-qacağı n qulpundan tutub vağzalı n meydanı na dağı tdı kar. Toyuq-c ü cə qanad açı b g ö ydə oynayı rdı , qoyun- quzu mələşirdi, baş verənlər t ü lk ü , canavar qorxusundan da vahiməliydi.
38 Eşitmirsiz? (ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Aşı q Ayvazdan başqa, vağzalı n k ü nc-bucağı na doluşmuş beş-altı t ü rk kişisi ö lməyin qorxusunu eyni vaxtda hiss etdi, elə o anda da hamı sı nı n t ü kləri biz- biz oldu, daş kimi bozarı b lala- kara oxşadı lar. Əldən çı xmı ş qoyun-quzu doğrudan da yiyəsizmiş kimi, orda-burda mələşirdi. Şlyapalı erməni qapı nı n ağzı na yaxı n bir təkərin ü stə çı xı b gənc ermənilərə əmrlər verirdi: -G ö t ü r ü n hər nə var, alı n əllərindən, bunları n hamı sı sizindi, sizin dağları n, yaylaqları n məhsuludu! Rədd olsun t ü rklər! T ü rklərə
ö l ü m! - Təkərin
ü st ü ndən bir dağ başı ndan atdanı rmı ş kimi atdanı b, əlini malı nı n, məhsulunun yanı nı kəsdirmiş arvadlara doğru uzatdı . Gənc ermənilər çı ğı rı şı b təzədən h ü cuma
ke ç dilər...Aşı q Ayvaz uzun, hunsifət, sazdan ayrı dinib-danı şmayan, orta yaşları nda bir adamdı , bayaqdan başı nı qaldı rmayı b. Şlyapalı erməninin belə deməyindən sonra, doğrudan da burnuna qan iyi gəldi. Ayağa durub he ç nə fikirləşmədən şlyapalı erməniyə sarı getdı , bir neçə addı m atmı şdı ki, gənc erməninin daşı d ü z alnı ndan dəydi, elə o andaca ü z ü aşağı qan sı zdı , bu darayaqda sazı nı xatı rlayı b g ü l ü msədi... Yekəpər arvad yerindən dəli kimi qalxdı , www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qı şqı rtı sı vağzalı aşı b yaxı n təpəliklərdə əks- səda verdi: -Aşı ğı vurdular, ay qardaşlar, ay bacı lar! - əyilib yerdən daş g ö t ü rd ü . - Buna bir bax, qudurmuş erməni! - Yan-y
ö rədən arvadlar, kişilər ona doğru y ü y
rd ü lər, yerə dağı lan malları nı n ü st ü ndən ke
ç ib gənc
erməniləri vağzalı n qapı sı na sı xı şdı rdı lar. Bizimki də malı n-pulun ü st
ndən aşanacandı , kimin əlinə nə ke ç irdisə, başları na yağdı rı rdı , biri bağlaması nı , biri g ö yərtiqarı şı q kisəni, biri pendir ç anağı nı : -Al, ye, ac, qaxdağan 39 erməni, ye qarnı n doysun! Aşı q Ayvaz ü z ü -g ö z ü qanlı -qanlı ermənilərə tərəf gedirdi: -Mən bu daşı ç ox g
ö rmüşəm, erməni! - Bu s ö z də
sazı nı xatı rladı ğı na g ö rə ağlı na gəlmişdi. - Amma sən hələ daş g ö rməmisən, qana ç alxanı rsan. Şlyapalı yla bir yerdə gənc ermənilər aşı ğı n daha ç ox qanlı -qanlı g ü lməyindən, bir də he ç nəyi saya almadan ü stlərinə yeriməyindən qorxdular. - Mən bu daşı ç ox g ö rmüşəm, - bir də dedi. Ağrı hiss eləmirdi, he ç
çü nki Ayvazı n aşı qlı ğı tutmuşdu, aşı qlı ğı tutanda ö z ü ndən şeirlər deyirdi,
39
Yersiz, yurdsuz (s ö z ü n mənşəyi araşdı rı lmalı dı )
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
yəni bədahətən, indi də beləydi, belə də olmalı ydı ... Sazı yla papağı da avtobus vağzalı nı n bir k ü nc ü ndə
balaca kurqan kimi basdı rı lmı şdı . Avtobus vağzalı ndan m ü xtəlif səmtlərə ayrı lan yollarsa get-gedə b ö y ü y ü b qaralı r, b ü t ü n t
ü rk
obaları nı -oymaqları nı b ü r ü yəcək fəlakətləri ulayı rdı ... “Azambur” kababxanası ndasa bir az əvvəl yumruqları nı bir-birinin ç iyinlərinə qoyub “Hay, hay, Hayastan...” oxuyan ermənilər indi başları nı bir- birinin
ç iyinlərinə s ö ykəyib, yı rğalana-yı rğalana z ü mz ü mə eləyirdilər, he ç nə anlaşı lmı rdı . Aped yumruqları nı stolun ü st ü nə qoyub başı nı da varjaped Ulubabyana sarı uzatmı şdı , səsi ağlamaqla doluydu, i ç məkdəndi, yəqin: -Yox, hinger varjaped, tarix onları n yaratdı qları dı , bizim yazdı qları mı z deyil. Tarix yaşanı rsa tarixdi, yazı lanlar yaşanmı rsa, tarix deyil. Yazı lanlar tarixin yalanı dı ...Hər şeyə bunnar ad qoyub, hinger varjaped, biz ö z ü m ü z ü alladı rı q, y ü z ildi
yer adları nı dəyişirik, yenə necə var, eləcədi. Papağı quzu eləyən t ü rk
g ö rd ü nm ü , varjaped? Əslində, tarix bu deyilmi?! Bəs bu yediklərimiz nədi? Niyə biz yoxuq arada?-Varjapedin yatdı ğı ndan Apedin xəbəri yox idi. Kababçı yanı qlı səsiylə “Tut ağacı boyunca” www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Azərbaycan xalq mahnı sı nı oxuyurdu. Aped bir-iki kərə i ç ini çəkib başı nı qolları nı n ü st ü nə qoydu, bir anlı ğa araya sakitlik çö kd
, kababçı nı n səsi Apedin canı na hava, su kimi hopurdu. Tut ağacı boyunca Tut yemədim doyunca. Yarı xəlvətdə g ö rd ü m,
Ö pəmmədim doyunca... “Azambur” restoranı nı n qapı sı -bacası d
zənlik kimi hamı nı n
z
nə açı qdı , bu yanı ndan gir, o yanı ndan çı x, içəridəkilərin he ç biri harda olduğunu xatı rlamı r, i
kinin təsirindən elə yerdədilər ki, orda nə erməni var, nə t
rk, nə rus var, nə k ü rd. Qohum ə qraba da yoxdu, ailə də yoxdu he ç . Tarix var amma, çə mən- ç ayı r kimi hiss olunmadan bitib c ü cərən tarix... Aped başı nı qaldı rı b əlinin ikisini də kababçı ya doğru uzatdı : -Bəs, buna nə deyirsən, varjaped?- Qalxı b kababçı nı n boynuna sarı ldı , ç iyni qalxa-qalxa h ö nk ü rd ü . - Karocan, aşı q Ayvazı tap gətir, g ö r hardadı . Oxu, başı na d ö n ü m, bir-iki ağı z da Koroğludan oxu...! - Ö z ü də nəsə oxumaq istədi, alı nmadı , g ö z ü n ü n yaşı nı silə-silə s ü frəyə yaxı nlaşdı , badəni qaldı rı b qı şqı rdı . - İ çək, b ö y ü k
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ermənistanı n sağlı ğı na! - Nə fikirləşdisə, dişlərini qı caya-qı caya bir qapı ya sarı qa ç dı , bir pəncərəyə, qayı dı b badəsini təzədən g ö t ü rd ü , bu dəfə başı nı n ü stə yox, pəncərəyə uzatdı . -Yaşası n, dənizdən- dənizə erməni xalqı ! Başları nı bir-birinin ç iyninə qoyub z ü mz ü mə eləyən ermənilər də ayağa durub badələrini qaldı rdı lı ar: -Hay, hay, hayastan... Varjaped bu ç ağı rı şı yarı yuxulu, yarı oyaq eşitdi, əvvəl bilmədi hardadı , harda olmağı nı n nə fərqi var ki, əlini badəqarı şı q, bayraq kimi hiss etdi, başı nı n ü stə qaldı rı b onu g ö zləyən tələbələrinə baxdı , pı çı ldadı : -Hayastan...! - Varjaped elə bil ç içək qoxylayı rdı , doğrudan da, hardansa burnuna ç içək qoxusu gəldi... Varjaped məmnundu, hələ də yarı yumulu g ö zlərindən ü z ü aşağı sevinmək duyğusu axı rdı ...Tələbələrin bayrağa oxşatdı qları əlləri badəqarı şı q, lap ucalarda başları nı n ü st
ndəydi, orda badələrini bir də vurdular...
Auditoriya azadlı ğı ... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“...
Ö m
r boyu daşı dı ğı n y
k
iyinlərindən atdı ğı n andan azadlı q anlayı şı başlayı r...Qəddini d
zəldirsən, ilk
ncə ö z boyunu hiss edirsən, bu vaxtacan daşı dı ğı n y
k
n sənin olmadı ğı nı anlayı rsan, nə etmək lazı m olduğunu, nə edəcəyini fikirləşirsən... Eşit! Bir xalqı n millət olmağı sənin bu anı ndan başlayı r. Düşün, xalq hələ millət deyil...Tayfalara, qəbilələrə, obalara, oymaqlara b
l
nmək xalqa aiddi...” Kimdisə qabaq sı ralarda ayaq ü stə qalı b, dediklərimi eşidib hələ oturmur, yarı b ü k ü l ü halda ardı nı g ö zləyir ki, g ö rs ü n sonra nə deyəcəm, tələbəyə də oxşamı r, yaşlı adamdı ... “...Alman milləti həm də xalqdı ...” ara verəndən sonra çı xı şı ma elə belə də başladı m, bir anlı ğa duruxub tələbəyə oxşamayan yaşlı adamı n başı ü st ü ndən auditoriyanı n alaqaranlı q k ü nclərinəcən g ö z gəzdirdim, gəlmişdilər, g ö zlədiklərimin ç oxu
burdadı ...Qapı nı n bir tayı açı qdı , hələ də gəlirlər, tələsə- tələsə, daha doğrusu, boylana-boylana ke ç ib
əyləşirlər; kim gəlib, kim gəlməyib... Nə haqda çı xı ş edəcəyimdən xəbərləri var, bunu gəlib yan-y ö rəsinə
baxa-baxa yerini rahatlayan, davalı kino g ö zləyən kənd camaatı kimi auditoriyanı n yuxarı başı na baxan adamları n hərəkətlərindən bilmək |