Cərrahi xəstəliklər fənnindən muhazirələr MÖvzu təQVİm plani tibb bacısı işi. Mualicə işi. III kurs

Obliterasiyaedən ateroskleroz (Leriş sindromu)  
  
Qarın aortasının bifurkasiyasnın, aorto-qalça və qalça - bud seqmentlərinin 
aterosklerotik okklüzasiyası nəticəsində inkişaf edən obliterasiyaedən ateroskleroz 
Leriş sindromu da adlanır. Qarın aortasının və qalça arteriyalarının aterosklerotik 
stenozu, yaxud okklüziyası aşağı ətrafların (yaxud bir aşağı ətrafın) və çanaq 
üzvlərinin fuksiyasının pozulması ilə müşayiət olunur.  Obliterasiyaedən 
endarteriitdən fərqli olaraq obliterasiyaedən aterosklerozda proses əsasən aortanın 
terminal hissəsində və onun iri şaxələrində (qalça, bud və dizaltı arteriyalar) 
lokallaşır. Xəstəliyə ən çox - 90%-ə qədər 40-45 yaşdan yuxarı kişilərdə təsadüf 
edilir. Bu xəstəlik zamanı yuxarı ətrafın arteriyaları, demək olar ki, patoloji prosesə 
cəlb olunmurlar. Digər tərəfdən, obliterasiyaedən aterosklerozda aşağı ətraf 
arteriyalarının aterosklerozla zədələnməsi seqmentar xarakter daşıyır, yəni arteriya 
başdan - başa deyil, ayrı - ayrı hissələrində prosesə cəlb olunur və okklüziya 

---

yerindən aşağı və yuxarı nahiyədə arteriya mənfəzinin sərbəst olması bərpaedici 
əməliyyatlar aparmağa imkan verir. Obliterasiyaedən ateroskleroz zamanı klinik 
mənzərə ətrafların, çanaq üzvlərinin və sağrı əzələlərinin arterial qan təchizatının 
pozulması əlamətlərindən ibarət olur: fasiləli axsama, impotensiya, ətrafın distal 
hissələrində trofık pozğunluqlar. Obliterasiyaedən ateroskleroz zamanı I mərhələdə 
okklüziyanın ilkin əlamətləri ön plana çıxır: xəstə 1 km - ə qədər yol gedərkən 5- 
10 dəqiqədən sonra ayaqların tez yorulması, ətrafların rənginin avazıması, 
keyləşməsi, əzələ zəifliyi, əllədikdə soyuq olması, paresteziyalar, ayaqların çox 
tərləməsi və üşüməsi.  II A mərhələsində xəstə 500 m - dək məsafə qət etdikdən 2-
5 dəqiqə sonra fasiləli axsama baş verir, dərinin elastikliyi azalır, dishidroz 
meydana çıxır və baldırda tüklər tökülür. II B mərhələsində dərialtı piy təbəqəsi 
atrofıləşir, hiperkeratoz olur və fasiləli axsama 200m - dək məsafədə müşahidə 
edilir.  III mərhələdə 25-50m yol getdikdə 1-2 dəqiqədən sonra fasiləli axsama olur 
və hətta, sakitlik vaxtı, xüsusilə də, gecələr ətrafda güclü ağrılar olur və ətrafın 
işemiyası kritik səviyəyə enir. IV mərhələ isə ətrafda xoralı - nekrotik proseslərin 
meydana çıxması ilə xarakterizə edilir. Xəstəliyə ən çox 50 yaşından yuxarı hədsiz 
dərəcədə siqaret çəkən şəxslərdə təsadüf edilir. Bu xəstələrin anamnezində şəkərli 
diabetə, mübadilə pozğunluqlarına və aşağı ətrafların uzun müddət soyuğun 
təsirinə məruz qalması, hipertoniya xəstəliyinə, ürək və beyin qan dövranı 
pozğunluqlarının olması kimi faktlara tez-tez  
rast gəlinir. Bu xəstələr öz yaşlarından daha yaşlı görünürlər. Qeyd etmək lazımdır 
ki, əksər hallarda obliterasiyaedən ateroskleroz zamanı klinik mənzərə ətrafların, 
çanaq üzvlərinin və sağrı əzələlərinin arterial qan təchizatının pozulması 
əlamətlərindən ibarət olur: fasiləli axsama, impotensiya, ətrafın distal hissələrində 
trofık pozğunluqlar. Xəstələrin əksəriyyətində bu əlamətlər tədricən meydana çıxır, 
xəstəliyin gedişi dalğavari xarakter daşıyır. Yuxarıda göstərilən əlamətlərin 
qabarıqlığı magistral arteriyadakı stenozun, yaxud okküliziyanın dərəcəsindən və 
kollateral qan dövranının vəziyyətindən asılı olur. Okklüziya səviyyəsindən 
aşağıda arteriyalar üzərində nəbz əllənmir. Leriş sindromunda fasiləli axsamanın 
(claudicatio intermitens) üç formasına təsadüf edilir: • Aşağı fasiləli axsama - 
fasiləli axsama baldır əzələlərində olur. • Yuxarı (yüksək) fasiləli axsama - 
aortanm terminal hissəsinin və qalça arteriyalarının okklüzasiyasmda ağrı sağrı 
əzələlərində, beldə və budun arxa və yan səthindəki əzələlərdə olur. • Sfinkterlərin 
fasiləli axsaması - çanaq dibi əzələlərinin arterial qan çatmazlığı zamanı 
sfinkterlərin funksiyası pozulur və bu səbəbdən də xəstələr nəcis, qaz və sidik 
saxlaya bilmirlər. Xəstələrin 50-60%-də impotensiya olur. İmpotensiyaya səbəb 
kavernoz cisimlərə qan axınının azalması, xronik arterial spinal çatmazlıq 
nəticəsində spinal cinsi mərkəzlərin funksiyasının pozulması, xayaların və prostat 
vəzin işemiyası nəticəsində onların hormonal aktivliyinin azalmasıdır. İmpotensiya 
bu xəstələr üçün böyük bir faciəyə çevrilir. Aortanm yüksək okklüziyası hallarında 

---

xroniki abdominal işemiya və vazorenal hipertoniya inkişaf edir. Bir sıra hallarda 
obliterasiyaedən ateroskleroz zamanı xəstələrdə göbək ətrafında ağrılar meydana 
çıxır və fiziki iş bu ağrıları daha da gücləndirir. Belə bir vəziyyətin səbəbi yuxarı 
müsariqə arteriyası sistemindən qanın bud arteriyası sisteminə axını nəticəsində 
mezenterial qan dövranının pozulmasıdır (“oğurlanmış mezenterial sindrom”)  
Obliterasiyaedən ateıoskleroz Obliterasiyaedən endarteriit 1. Yaşı 40-dan yuxarı 
olan şəxslərdə inkişaf edir. 30-40 yaşlı şəxslərdə inkişaf edir. 2. Bu şəxslərin 
anamnezində tez-tez stresslərin olması və oturaq həyat tərzi kimi məlumatlar olur. 
Anamnezdə aşağı ətrafların soyuğun təsirinə təkrari məruz qalması barədə 
məlumatlar olur. 3. Əksər hallarda aorta və onun iri şaxələri zədələnir. Orta və 
kiçik kalibrli arteriyalar zədələnir. 4. Xəstəlikönü dövrdə arterial hipertoniya və 
lipid mübadiləsi pozğunluqları olur. Xəstəlik miqrasiyaedən tromboflebit fonunda 
gedə bilər. 5. Müxtəlif nahiyələrdə olan arteriyalar zədələnir. Yalnız aşağı ətrafın 
arteriyaları zədələnir. 6. Arteriya məhdud nahiyədə zədələndiyindən dolayıb keçən 
şuntlama aparmaq mümkündür. Böyük məsafədə damarın divarı tamamilə 
zədələndiyindən şuntlamanm aparılması mümkün deyil.  
  
Müalicəsi - ətrafların xroniki arterial keçməzlikləri konservativ və cərrahi yolla 
müalicə olunur. Konservativ müalicə - kompleks şəkildə təyin edilən müalicənin 
məqsədi damar sıxılmalarını aradan götürmək, əlavə qan damar şaxələrini 
genişləndirib qan axınını sürətləndirmək, qanın reoloji xüsusiyyətlərini 
gücləndirmək, işemiyaya məruz qalmış toxumalara oksigen və digər mübadilə 
məhsullarının çatdırılmasını təmin etmək və işemiyanın artmasının qarşısını 
almaqdan ibarətdir.  Dərmanla müalicənin effekti olmadıqda cərrahi müalicə 
aparılmalıdır. Cərrahı müalicə - arterial damarlarda davam edən xroniki prosesin 
xarakterindən, işemiya əlamətlərinin dərəcəsindən, səthi toxumalarda törənmiş 
dəyişikliklərdən asılı olaraq, müxtəlif cərrahi müalicə üsulları tətbiq olunur.    
  
Obliterasiyaedən trombangit (Bürger xəstəliyi)  
 Obliterasiyaedən trombangitə obliterasiyaedən endarteriitin bir forması kimi 
baxılır. Bu xəstəlik üçün xəstələrin cavan yaşda olması (30-35 yaşa qədər) və 
xəstəliyin gedişinin remissiyalarla müşayiət olunması xarakterikdir. 
Obliterasiyaedən endarteriitdən fərqli olaraq Bürger xəstəliyində patoloji prosesə 
eyni zamanda aşağı ətrafın həm arterial, həm də venoz sistemi cəlb edilir: 
obliterasiyaedən endarteriit fonunda ətrafın dərin və səthi venalarının 
miqrasiyaedən tromboflebiti olur.  Bürger xəstəliyində spesifik iltihabi proses kiçik 
və orta kalibrli arteriyaları, ətrafın səthi və dərin venalarını əhatə edir. 
Obliterasiyaedən trombangitin etiologiyasmda çox siqaretçəkmə, emosional 
gərginlik, ətrafların uzun müddət soyuğun təsirinə məruz qalması və xroniki  

---

intoksikasiya kimi zərərli amillərin rolu vardır. Xəstələrin əksəriyyətində 
sensibilizasiya və allergik reaksiya əlamətləri olur. Xəstəliyin erkən dövlərində 
prosesə orta və kiçik diametrli baldır və ayaq arteriyaları cəlb edilir, lakin sonralar 
iri kalibrli arteriyalar da (dizaltı, bud) zədələnir. Remissiya zamanı aşağı ətrafın 
kollateral qan dövranı bir qədər güclənir. Xəstəlik kəskinləşmə və remissiyanın 
(yaxşılaşma) müntəzəm olaraq növbələşməsi ilə xarakterizə olunur. Belə bir klinik 
gediş isə sonda əzələ, sümük, sinir sistemi və daxili üzv damarlarının bir sistem 
kimi zədələnməsi ilə yekunlaşır. Klinikası. Obliterasiyaedən trombangitin klinik 
mənzərəsi obliterasiyaedən endarteriitdə olan artan xronik arterial işemiya və 
miqrasiyaedən tromboflebit əlamətlərindən ibarətdir. Arterial işemiya dərin olan 
hallarda xəstəliyin klinik gedişi obliterasiyaedən endarteriiti xatırladır: baldır 
əzələlərində işemik ağrılar, fasiləli axsama, ətrafın dərisinin göyəmıəsi, ayaqların 
əllədikdə soyuq olması. Xəstəliyin gecikmiş dövrlərində isə ayaq barmaqlarında 
trofik xoralar, sonra isə qanqrena inkişaf edir. Bürger xəstəliyi tez proqressivləşən 
gedişli olan hallarda yaş qanqrenaya gətirib çıxarır. Miqrasiyaedən tromboflebit ön 
plana çıxan hallarda xəstəlik kəskin başlayır: bədən temperaturunun kəskin 
yüksəlməsi, ətrafda kəskin ağrılar, qanda yüksək leykositoz, leykoformulanın sola 
meyli, EÇS -in yüksəlməsi və s. Yerli olaraq səthi venanın gedişi boyu ağrılı 
infiltratın əllənməsi və dərinin qızarması nəzərə çarpır. Müalicəsi. 
Obliterasiyaedən endarteriit və aterosklerozdan fərqli olaraq Bürger xəstəliyinin 
müalicəsi əsasən konservativ yolla - obliterasiyaedən endarteriitdəki prinsiplər 
əsasında kompleks şəkildə aparılır. Obliterasiyaedən trombangit zamanı kəskin 
tromboflebitin (yaxud flebitin) müalicəsi mütləq aparılmalıdır.   
  
Venoz qan dövranının pozulması Venoz qan dövranının pozulması da hüceyrə və 
toxumaların ölümünə səbəb olur. Arterial qan dövranının pozuntularından fərqli 
olaraq, venoz pozuntular tədricən inkişaf edir, ətraf göyümtül rəng alır. Baldırda 
toxumaların hissəvi ölümü və dağılması nəticəsində trofık yara əmələ gəlir. Dəri və 
dərialtı toxumalar sərtləşir və qonur piqmentlə örtülür. Arterial çatmazlıqlarda 
toxuma ölümü barmaq falanqası səviyyəsindən başlayıb, mərkəzə doğra artır. 
Venoz qan dövranının pozuntularında isə baldır venalarının quruluşundan asılı 
olaraq, yumşaq toxumanın ölümü daha çox iç topuq və baldırın aşağı hissələrində 
müşahidə olunur. Venoz qan dövranının pozuntuları da kəskin və xroniki 
gedişlidir. Venoz qan dövranının kəskin pozulması - yuxan ətrafda körpücükaltı və 
qoltuqaltı venaların, aşağı ətrafda isə bud və qalça venalanmn kəskin venoz 
çatmazlığı dərin magistral vena damarlarının məcburi, yaxud səhvən bağlanması,  
odlu silah yaralarında tamlığının pozulması ilə əlaqədar tura qoyulması, kəskin 
tromboflebit və venaların tromboembollarla tıxanması nəticəsində meydana çıxır. 
Bu səbəblərdən səthi venaların keçiriciliyinin pozulması kəskin venoz çatmazlığı 
törətmir, çünki venoz qan dövranı dərin venalarla təmin olunur. Dərin venalarda 

---

qan dövranının kəskin pozulması daha çox toxumaların nekrozuna, səthi venaların 
venoz pozuntusu isə daha çox ağciyər arteriyalarının tromboemboliyasına səbəb 
olur. Dərin venaların kəskin tromboflebiti ətrafda qəfil ağrı, ödem və dərinin  
göyərməsi ilə təzahür edir. Səthi venalarda durğunluq gözə çarpmır. Əllə 
toxunduqda sinir damar kələfi boyunca kəskin ağrılar hiss edilir.  Müalicəsi - 
venoz qan dövranının kəskin pozuntuları konservativ yolla müalicə olunur: 
antikoaqulyantlar, damargenişləndiricilər və dezaqreqantlar təyin edilməlidir.  
  
Venoz qan dövranının xroniki pozulması Aşağı ətraflarda venoz qan dövranının 
xroniki pozuntuları səthi venaların varikoz genişlənmələri və kəskin 
tromboflebitdən sonra vena damarlarında törənən daralmalar (postromboflebitik 
sindrom) nəticəsində yaranır. Postromboflebitik sindromda ətrafın venoz qan 
dövranının mənfəzi yenidən qismən açılmış dərin venalar, köməkçi və səthi 
venalar hesabına təmin olunur, Venoz qan dövranının xroniki pozulması ətrafda 
limfa, qan durğunluğuna, toxuma ödəminə səbəb olur. Xüsusən baldırın aşağı 
hissəsində ödemli toxumalarda maddələr mübadiləsi pozulur və oksigen çatmır 
mübadilə məhsulları toxumalarda yubanıb qalır. Dəri quruyur, nazikləşir, dərialtı 
toxuma xeyli sərtləşir, sonra dəri rəngini dəyişir nekrozlaşır, qopur və yerində 
trofik yaralar inkişaf edir.   
  
Aşağı ətrafın səthi venalarının varikoz genişlənməsi Xəstəlik uzun müddət 
əlamətsiz keçir və onun təzahürünü çox vaxt xəstələr hiss etmirlər. Tədricən budun 
iç və baldırın arxa-yan tərəfində səthi venaların genişlənməsi nəzərə çarpır. 
Venaların divarı çox yumşaq, elastik, asan yaprıxır və üstündəki dəri örtüyündə 
dəyişiklik olmur. Varikoz xəstəliyinin ən mühüm etioloji amilləri bunlardır: ✓ irsi 
meyillilik (bu patologiyanın hər iki valideyndə olması varikoz riskini 60%-ə 
çatdırır); ✓ cinsin qadın olması (hamiləlik, hormonal pozğunluqlar); ✓ çəkinin 
yüksək olması (bədən çəkisinin normadan 20% çox olması varikoz xəstəliyinin 
inkişafı riskini 5 dəfə artırır); ✓ uzunmüddətli statik gərginlik və oturaq həyat tərzi. 
Klinik mərhələlərə görə:  
• kompensasiya; • subkompensasiya; • dekompensasiya: o I dərəcəli; o II dərəcəli; 
o III dərəcəli; o IV dərəcəli.  Varikozun formasına görə: - slindrik; - ilanvari 
(qıvrılmış); - kisə şəkilli; - qarışıq Venoz qan dövranında xroniki pozuntudan 
əziyyət çəkənlər xəstəliyin başlanğıcında ətrafda ağırlıqdan, onun şişməsindən, 
ayaq üstə çox olduqda tez yorulmaqdan şikayətlənirlər. Xəstələr uzanıb üfüqi 
vəziyyətə keçdikdə həmin əlamətlər yox olur. Venoz qan dövranının davam edən 
və şiddətlənən pozuntuları tədricən baldırda trofik dəyişikliklərə səbəb olur, dəridə 
əzabverici qaşınma başlayır. Klinik mənzərə varikoz xəstəliyinin inkişafındakı 
mərhələlərdən asılı olur. Xəstəliyin kompensasiya mərhələsində yalnız aşağı ətraf 

---

venalarının varikoz genəlməsi qeyd edilir. Bu varikoz “damar ulduzcuqları”, 
“günəş şüaları”, yaxud düyünlər, şişkinləşmiş kələf, məhdud nahiyədə böyük 
dərialtı vena şaxəsinin genəlməsi şəklində xəstə ayaq üstə durarkən özünü qabarıq 
biruzə verir. Xəstələr ayaqda ağırlıq hissindən və küt ağrılardan, tez yorulmadan və 
kosmetik görünüşün pozulmasından şikayətlənirlər. Xəstəliyin subkompensasiya 
mərhələsində bu şikayətlərə tez yorulma, ətrafda olan ağırlıq hissinə baldırda olan 
ağrılar, nəli əzələsində gecələr qıcolmalar, baldırda və ayaqda paresteziya və ödem 
qoşulur. Bu əlamətlər xəstə ayaq üstə olarkən daha qabarıq olur. Ödem axşama 
yaxın artır, gecədən sonra və səhər tezdən keçib gedir. Palpator olaraq genişlənmiş 
venalar əllənir, varikozlu xəstə ayaq üstə olarkən daha qabarıq nəzərə çarpır və 
xəstə uzandıqda genəlmiş venalar xeyli yaprıxır. Topuğun iç səthində, baldırın 
aşağı 1\3- də, baldırın yuxarı 1\3- də, budun orta və aşağı 1\3- nin sərhəddində və 
budun böyük dərialtı venasının ümumi bud venasına açılan yerində varikoz 
düyünlərə ən çox təsadüf edilir. Bu venoz varikozlar perforantların lokaliziyasına 
uyğun gəlir. Əllənən varikoz genəlmələr ağrısız və yumşaq - elastik konsistensiyalı 
olurlar. Silindrik, qıvrılmış, torbaşəkilli və qarışıq formalı genəlmiş dərialtı venalar 
aydın görünür. Genişlənmiş venalar üzərindəki dərinin temperaturu bir qədər 
yüksəlir. Sonralar iç topuğun üstündə, baldırın aşağı l\3-də dərinin piqmentasiyası 
əmələ gəlir. Piqmentasiyalı sahələrdə dəri öz elastikliyini itirir, quru və parıltılı 
olur, asanlıqla zədələnir və sklerotik dəyişikliyə uğramış dərialtı piy təbəqəsinə sıx 
birləşir.  
Xəstəliyin dekompensasiya mərhələsində isə trofıki pozğunluqlar meydana çıxır 
(hiperpiqmentasiya, dermatit, ekzema və xoralar) və ətrafda güclü ağrılar olur. 
Əksər hallarda trofık pozğunluqlardan əvvəl dəridə əzablı qaşınma olur, sonra 
dəridə nekroz əmələ gəlir və nekroz qopduqda yerində trofık xora inkişaf edir. 
Trofık xora əksər hallarda iç topuğun üstündə, yaxud arxasında, az hallarda isə 
onun yan səthində və pəncədə əmələ gəlir. Təzə əmələ gələn xora dayaz və dairəvi 
olub, dibi və kənarları hərəkətlidir. Xronik trofık xoralar isə müxtəlif ölçülü, dərin, 
kənarları sərt və göyümtül rəngli, hərəkətsiz olur. Köhnə (xronik) xoranın dibi 
ağımtıl rəngə çalır və xoranın ətrafında hiperkeratoz müşahidə edilir. Xora 
infeksiyalaşan hallarda ağrılı olur. Xronik venoz xoralar bədxassəli şişə keçə 
bilirlər. Dekompensasiya mərhələsində varikoz xəstəliyi • limfangit, • trofık xora  • 
varikoz venanın trombozu, • varikoz genəlməyə məruz qalmış venaların 
tromboflebiti, • genəlmiş venanın və onun üzərindəki nazilmiş dərinin partlaması 
səbəbindən qanaxma ilə ağırlaşa bilir. Diaqnostika. Varikoz xəstəliyinin diaqnozu 
xəstəliyin klinik mənzərəsinə, obyektiv və instrumental müayinənin, funksional 
sınaqların nəticələrinə əsasən qoyulur. Venaların klapan aparatının vəziyyəti bir 
sıra sınaqların köməyilə qiymətləndirilir: Brodi - Troyanov - Tredelenburq sınağı. 
Arxası üstə uzanmış xəstə varikoz genəlmə olan ayağını 45° bucaq altında yuxarı 
qaldırır və həkim xəstənin ayağından başlayaraq qasıq büküşünə qədər ətrafı 

---

sığallayaraq səthi venaların boşalmasına nail olur. Sonra oval çuxurda böyük 
dərialtı vena ümumi bud venasına açılan yerində barmaqla sıxılır (ya da budun 
yuxarı l\3-nə yalnız dərialtı venaları sıxmaq şərtilə yumşaq rezin turna qoyulur) və 
xəstə ayağa qalxır. Bundan sonra barmaq geri çəkilir (yaxud turna açılır) və yalnız 
20- 30 saniyədən sonra böyük dərilaltı vena periferiyadan gələn qanla aşağıdan 
yuxarıya doğru dolmağa başlayır. Səthi venalarda klapan çatmazlığı olan təqdirdə 
budun böyük dərialtı venası ümumi bud venasından geriyə gələn qanla dərhal 
dolmağa başlayacaqdır. Bu sınaq birincili varikoz üçün xarakterikdir. 
Hakkenbrııxun öskürək sınağı: müayinə aparan həkim əlini böyük dərialtı venanın 
ümumi bud venasına açılan yerinə qoyaraq xəstəyə öskürməyi təklif edir. Xəstə 
öskürərkən həkimin əllə təkanı hiss etməsi bu simptomun müsbət olmasını - yəni 
ostial klapan çatmazlığının göstərəcəkdir. Səthi venalar boyunca dərinin 
piqmentlənməsi və baldırda ödem görünür. Böyük və kiçik dərialtı səthi venalar 
şaquli vəziyyətdə genişlənir, az miqdarda qanla dolur, gərginləşir və qıvrılır. Bütün 
günü ayaqüstü fəaliyyətdə olan xəstələr  
axşama yaxın ətrafda ağırlıq, gecələr isə qıcolmalardan əziyyət çəkirlər. Xəstəlik 
əlamətləri tədricən artır. Aşağı ətrafın səthi venalarının varikoz genişlənməsi dərin 
venalardan baldırın əlaqələndirici venaları ilə qanın səthi venalara axması 
nəticəsində yaranır. Artan venoz pozuntu nəticəsində baldırın aşağı səthinin 
dərisində nekroz törənir və dəri qopur, troflk yara səthi açılır. Təzəcə yaranan 
kəskin trofik yara çox dərinə işləmir, kənarları yumşaq hərəkətli olur. Proses 
davam etdikcə kəskin trofik yara xroniki yaraya çevrilir, xeyli dərinləşir, ölçüləri 
böyüyür, yara dibi ağ ərplə örtülür, kənarları bərkləşir. Müalicəsi. Varikoz 
xəstəliyinin müalicəsi üç üsulla aparılır: • Konservativ, • Skleroterapiya, • Cərrahi. 
Profilaktik və müalicəvi kompressiya elastik bintdən, elastik corabdan, elastik 
şalvardan (kolqotkadan) və pnevmokompressiyadan istifadə edilməklə aparılır.   
Konservativ müalicədə aşağıdakı preparatlardan istifadə edilir: • flebotoniklər 
(detraleks, eskuzan, litistaks, siklo 3 fort, flebodia 600, venoruton, varixinal, 
vendep, qinkor fort, troksevazin); • angioprotektorlar (trental, vazoprostan, 
pentoksifıllin); • iltihabəleyhinə dərmanlar (diklofenak, butadion, ketoprofen, ibub- 
rufen); • dezaqreqantlar (aspirin, kurantil); • antikoaqulyantlar (kleksan, 
fraksiparin); • yerli olaraq topik preparatlar (kuriozin, lioton 1000 geli, minkel, 
fastum gel, venolayf, heparoid, hepatotrombin, lioton 1000).  Son vaxtlar 
fleboloqlar detralekslə aparılan uzunmüddətli monotera- piyaya üstünlük verirlər.  
Bu xəstələrə alçaq dabanlı (3 sm-ə qədər) ayaqqabı geymələri, oturaq iş şəraiti 
olanlara hər 1,5 saatdan bir 10-15 dəqiqə gəzmək, yaxud uzanaraq ayaqlarının 
altına yastıq qoymaqla bir qədər yuxarı qaldırmaq məsləhət görülür. Həmçinin, 
velosiped sürmək, baldırda açıcı və bükücü hərəkətlərin edilməsi və üzmək də 
müalicəvi təsir göstərir.  

---

Dəridaxili varikozlar və “damar ulduzcuqları”nın skleroterapiyası kiçik diametrli 
nazik iynələr, plastik kateterlər vasitəsilə kiçik konsentrasiyada sklerozlaşdırıcı 
maddələr yeritməklə aparılır və bu üsul mikroskleroterapiya adlanır. Son illər 
exoskleroterapiya üsuluna üstünlük verilir. Skleroterapiya məqsədilə trombovar, 
varikosid, fıbroveyn, etoksisklerol və b. preparatlardan istifadə edilir.  
Skleroterapiya zamanı vena daxilinə yeridilən maddənin təsirindən venada skleroz 
və tromboz baş verir, nəticədə vena mənfəzi tamamilə obliterasiya olur. Qeyd 
etmək lazımdır ki, skleroterapiya zamanı nekroz, məhlulun paravazal sahəyə 
yeridilməsi və s. ağırlaşmalar da ola bilər. Vena damarlarında geridönməz 
genişlənmələr, düyünlər, tromblar əmələ gəldikdə cərrahı müalicə: böyük və kiçik 
dərialtı venaların bağlanıb xaric edilməsi, baldırda fassiyaaltı və üstü əlaqələndirici 
şaxələrin bağlanması, trofik yara səthinin kəsilib xaric edilməsi və yerli sağlam 
dəri örtüyünün yerdəyişməsi ilə yara səthinin qapanması  aparılır . 
 
 
Təqdim etdi: 
İsmayilova Gullu 
 
 

---

Document Outline

• yanıqları.
• 1 daracali yanıq - eritema
• yanıqlar.
  • 1.Ovuc qaydası
  • 3. Selofan qaydası