Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜƏLLİM-ŞAGİRD ƏMƏKDAŞLIĞINDA MÜƏLLİM ŞƏXSİYYƏTİ AMİLİ Göyçək EMİNLİ-ALLAHVERDİYEVA
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- “Əgər günlərin bir
- İş formaları
- Üsullar
- Tədqiqat sualı
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1390 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan olmasına da hörmətlə yanaşmalıdır. Əgər müəllim şagirdinin zəif mənimsəmə tərzinə rişxəndlə yanaşmırsa , əmr və tələb etməzdən əvvəl, tələbi yerinə yetirməyin vacibliyini izah etməyi, məsləhət verməyi bacarırsa, onda şagird düzgün təşkil olunmuş təlim-tərbiyə prosesində bütün qaydaları öyrənməyə çalışacaqdır. Pedaqoji təcrübələr göstərir ki, zəif oxuyan lakin mənəvi cəhətdən nümunəvi olan şagirdlər az deyil.Əsl peşəkar müəllim bu keyfiyyətləri görməyi bacarmalı, nəzərə almalı, şagirdi yaxşı işlər görməyə həvəsləndirməlidir. Bu cür yanaşma şagirddə öz gücünə inam yaradacaq. Müəllim şagirdinə öz daxili aləmi olan şəxsiyyət kimi hörmət bəsləməlidir. Müəllimin pedaqoji mərifətinin mühüm keyfiyyətlərindən biri səbrlilikdir. Hər bir insan səbrli olmağı istəyir, amma bunu hər kəs bacarmır. Səbr yalnız ağıllı insanların edə biləcəyi davranış, müsbət əxlaqi keyfiyyətdir. Səbrsizlik müəllim olan hər bir şəxsə uzaq olmalıdır. Əgər müəllimin düşüncəsinə, şüuruna acıq, hirs, əsəbilik, nifrət kimi mənfi keyfiyyətlər hakim kəsilibsə, onda o, şagirdin də zəkasını korlayır, zəhərləyir. Peşəkar müəllim daim mürəkkəb , çətin məqamlarda öz hisslərini ələ almağı, hisslərinə hakim olmağı, sakitləşməyi bacarmalıdır. Müəllimin etik xüsusiyyətlərindən biri də özünənəzarətdir. Daimi özünənəzarət insanda müxtəlif mürəkkəb situasiyalarda özünü təmkinli aparmaq bacarığını formalaşdırır. Amma bu o demək deyildir ki, müəllim ətrafda baş verənlərə, əxlaq normalarına əməl olunmamasına laqeyd yanaşmalıdır. Lazım gələrsə o, hirslənə də bilər. Emosional durumda düzgün qərar qəbul etmək çox çətindir, bu müəllimdən peşəkarlıq tələb edir. Bu zaman atılan səhv addım müəllimin nüfuzdan düşməsinə səbəb ola bilər. Dərsdə şagirdin müəllimi dinləməməsi, düzgün olmayan hərəkətləri, tez-tez və ya asta danışmağı, bir–biriləriylə dalaşmaqları, məktəbin avadanlıqlarına zərər vurmağı və s. onu əsəbləşdirən anlardır. Belə vəziyyətlər də müəllim səbrli, təmkinli olmağa, özünü idarə etməyə, həmin şagird haqqında düzgün qərarlar qəbul etməyə çalışmalıdır. Beləliklə deyə bilərik ki, peşəkar müəllim yüksək savada malik şəxsiyyət olmaqla yanaşı, eyni zamanda müəllim-şagird münasibətlərini də düzgün qurmağı bacarmalıdır.
MÜƏLLİM-ŞAGİRD ƏMƏKDAŞLIĞINDA MÜƏLLİM ŞƏXSİYYƏTİ AMİLİ Göyçək EMİNLİ-ALLAHVERDİYEVA Qafqaz Universiteti geminli@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Müvəffəqiyyətli inkişafın əsasını bilik təşkil edir, onun yaradıcısı, daşıyıcısı və tətbiq edicisi isə insandır- Müəllimdir. Bəs əsl müəllim kimdir? Əsil müəllim- vətənini, xalqını sevən, peşəsinin məsuliyyətini dərindən dərk edən, yüksək mənəvi hisslərə malik olan, əxlaqlı, geniş dünyagörüşlü, öz ixtisasında dərin biliyə malik olan bir şəxsiyyətdir. Xalq arasında belə bir fikir mövcuddur ki, müəllim dəyişəndə cəmiyyət də dəyişir. Bu, onunla bağlıdır ki, insanların fikir və düşüncələrinin, həyata baxışlarının formalaşmasında, dəyişməsində müəllim şəxsiyyəti müstəsna rol oynamaqla bütün cəmiyyətin şüurunda dəyişiklik yaratmaq gücünə malikdir. Müəllim peşəsini digərlərindən fərqləndirən daha bir cəhət ondan ibarətdir ki, bütün insanlar müəllimdən öyrənirlər. Elə bir insan tapılmaz ki, onun müəllimi olmasın. Dünyanı dəyişən, idarə edən, tarixi yaradan dahi şəxsiyyətləri də müəllim hazırlamışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müəllimlik yeganə peşədir ki, həyatda onun heç bir alternativi yoxdur. Müəllimin əlində digər peşə sahiblərindən heç birində olmayan həyatın dərk edilməsi və biliklərin əldə olunması yolunda öz şagirdi ilə yanaşı getmək, onunla bərabər öyrənmək və kamilləşmək kimi bir imkan vardır. Müəllim təkcə bilik verən deyil, həmçinin o biliyə doğru gedən, yolu şagirdlərə göstərən bir liderdir. Yaxşı müəllim-lider yaxşı şagird hazırlayar. Fars atalar sözündə deyildiyi kimi “Ağac və müəllim öz barı ilə tanınar”. Müəllimin barı-meyvəsi yetişdirdiyi bilikli, savadlı, vətənpərvər sagirdləridir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1391 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Müəllim həm təhsil verən, həm də tərbiyə edən bir şəxsdir. Müəllimin vəzifəsi həm rəngbərəng, həm də məşəqqətlidir. Rəngbərəngdir, çünki o təlim prosesində bəzən qayğıkeş bir ana, bəzən sərt bir ata, bəzən usta bir drijor, bəzən mahir bir lider, bəzəndə qorxmaz, mərd bir əsgər rolunu daşıyır. Məşəqqətlidir, çünki müəllim də bir insandır və onun millətin və dövlətin parlaq gələcəyini formalaşdırmaqkimi böyük və müqəddəs bir vəzifəsi var. Müəllim bir şəxsiyyət kimi hər zaman hərbir şagirdin həyatında önəmli rola malik olur. Hər kim ki, öz uşaqlıq illərinə, məktəb həyatına qayıtsa sevinərək və bəzən də kədərlənərək xatırladığı, onun yaddaşında silinməz izlər qoyan bir müəllimini xatırlayacaq. Müəllimin şagirdlərin yaddaşında qoyduğu bu silinməz izlər bəzən xoş, bəzən isə əksi ola bilir. Müəllim-şagird arasında baş verən hər formada münasibət şagirdin şəxsiyyətinə, inkişafına təsir edir. Müəllimin şagirdə olan biganə münasibəti şagirdi özünə qapalı, utancaq, qorxaq və s. bir şəxsiyyətə çevirir. Pedaqoji ədəbiyyatlardan da məlum olduğu kimi insanın bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında mühitin rolu danılmaz faktdır. İnsan dünyaya gəldiyi gündən müxtəlif mühitlərin təsirinə məruz qalmışdır. Görkəmli pedaqoqlar və mütəfəkkirlər şəxsiyyətin inkişafında və formalaşmasında tərbiyənin önəmini də vurğulamış və bu prosesdə tərbiyənin vacib bir faktor olduğunu qeyd etmişlər. S.Ə.Şirvaninindediyi kimi “ ... ki, nə qədər olsa şəxs naqabil. Tərbiyə ilə yenə olur kamil”. Şəxsiyyəti formalaşdıran amilləri qeyd etdik, mühit və tərbiyənin önəmini də vurğuladıq,lakin belə bir sual ortaya çıxır ki, insan tərbiyəni özümü əldə edir, yoxsa mühitmi insanı formalaşdırır? Bu sualın cavabı isə cox asandır.Əslində mühit insanı formalaşdırmır, o mühitdə olan “şəxslər” insanı bir şəxsiyyət kimi formalaşdırır. İnsan doğulduğu andan tərbiyəyə möhtacdır və insanın doğulduqdan sonra qarşılaşdığı ilk mühit ailə mühitidir və bu mühitdə onu tərbiyə edən “şəxslər” isə valideyinləri, yəniata və anasıdır. İnsanın qarşılaşdığı və həyatında önəmli rol oynayan mühit isə məktəbdir və bu mühitdə insanın-şagirdin qarşılaşdığı tərbiyə edən “şəxslər” isə müəllimləridir. Müəllim şagirdi tərbiyə edən, şəxsiyyət kimi formalaşdıran ikinci önəmli varlıqdır. Məktəb mühitində tərbiyə öz-özünə formalaşmır, tərbiyə müəllim-şagird ünsiyyəti, münasibəti və əməkdaşlığı prosesində formalaşır. Məktəb mühitində tərbiyə işi daha çox dərs prosesində həyata keçirilir. Şagirdin həm təlimdən, həm də tərbiyədən sıxılmaması üçün müəllim dərs prosesində bir çox xüsusiyyətləri nəzərə almalıdır. Pedaqoji ədəbiyyatda qeyd edildiyi kimi “Dərsin səmərəsi onun emosional mühiti ilə sıx bağlıdır: mənfi emosiyalar (qorxu, inamsızlıq, kədər və s.) şəraitində keçən dərs cansıxıcı, yorucu və səmərəsiz olur. Dərsdə müəllim və şagirdlər arasında qarşılıqlı hörmət, inam, pedaqoji əməkdaşlıq, xoş əhval-ruhiyyə, müsbət zehni hisslər (şadlıq, təlim sevinci, inam, təəccüb və s.) hakim olmalıdır.” Yəni dərs prosesini müəllim qurarkən həm təhsil verən, həm də tərbiyəedici funksiyası daşıdığını unutmamalıdır. Təlim prosesində şagird müəllimin tərbiyəedici funksiya daşıdığını tam dərk etmir. Onun düşüncəsində müəllim sadəcə təhsil verən bir qüvvədir. Ancaq müəllim-şagird arasında yaranan münasibətlərdə müəllim daha cox tərbiyəedici funksiya daşıyır. Müəllim-şagird əməkdaşlığı da bu tərbiyəedici münasibətin ayrılmaz bir hissəsidir. Psixoloji cəhətdən müəllim-şagird əməkdaşlığını təhlil etsək müəllimin şagirdlə bərabərhüquqlu statusda dayanması şagirddə özünəinamı artırır və şəxsiyyət kimi inkişafını sürətləndirir. Pedaqoji prosesin keyfiyyətli olması üçün dərs prosesində müəllim şagird-əməkdaşlığının qorunması və həyata keçirilməsi vacibdir. Əməkdaşlıq edilən siniflərdə təlimə maraq yüksək səviyyədə olur və müəllim sinfin idarəsi işində çox çətinlik yaşamır. Müəllim şagird əməkdaşlığının səmərəli olması üçün və şagirdin şəxsiyyət kimi formalaşmasında müəllim-şagird arasında olan ünsiyyətin önəmi çoxdur. Hətta ən vacib məsələdir də deyə bilərik. Pedaqoji ədəbiyyatda müəllim-şagird arasında baş verən qarşılıqlı ünsiyyəti aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmışdırlar : “Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə müəllimləri şərti olaraq 4 qrupa bölürlər; I qrupa şagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan müəllimləri aid etmək olar. Bu cür müəllimlər dərsdə təlimlə bağlı məsələləri həll edərkən şagirdlərlə ünsiyyətdə olmaqla kifayətlənmirlər. Onların şagirdlərlə ünsiyyəti şagird həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Bu cür ünsiyyət öz səmərəliliyi, şagirdlərə inamı ilə fərqlənir. II qrupa şagirdlərə hörmətlə yanaşan və şagirdlərdə onlara qarşı dərin inam və etimad mövcud olan müəllimlər təşkil edir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1392 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan III qrupa daxil olan müəllimlər şagirdlərlə yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstərir, bu cür ünsiyyətə can atırlar. Lakin bu cür ünsiyyətə nail ola bilmirlər. Ünsiyyətə cəhd göstərməsinə baxmayaraq, şagirdlər onlara inanmadıqlarına görə qarşılıqlı ünsiyyət baş tutmur. IV qrupa malik olan müəllimlər şagirdlərlə ünsiyyətə can atmadıqları kimi, dərs dedikləri şagirdlər də onlarla yaxın ünsiyyət onlarla məsləhətləşməyə meyl göstərmirlər.” Son olaraq fikrimizi İmmanuil Kantın sözləri ilə yekunlaşdırmaq istəyərdik “Əgər günlərin bir günü bizim tərbiyəmizlə yüksək varlıq məşğul olsa, onda həqiqətən insanın nəyə qadir olduğu məlum olar”. O yüksək varlıq MÜƏLLİMDİR!
YENİYETMƏLƏRİN DEVİANT DAVRANIŞINA MEDİANIN TƏSİRİ Dürdanə ƏLİYEVA Bakı Slavyan Universiteti durdane.eliyeva.00@mail.ru AZƏRBAYCAN
Yeniyetmə yaşı 10-11 və 14-15 yaşları əhatə edir. Bu yaş dövründə onlarda aparıcı fəaliyyət növü olan intim-şəxsi ünsiyyətlə yanaşı təlim, idman, ictimai-təşkilati, bədii, əmək fəaliyyəti də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bu ictimai-faydalı fəaliyyət növlərindən istifadə etməklə yeniyetmələrdə sosial cəhətdən əhəmiyyətli işlərdə şüurlu olaraq iştirak etmək meyli yaranır. Beləliklə, onlar müxtəlif qruplarda (ailə, məktəb, kənar dostlar) qəbul olunmuş qarşılıqlı münasibət normalarına uyğun ünsiyyət yaratmağı öyrənir, onlara uyğun davranış hərəkətlərinə yiyələnir. Yeniyetmə yaş dövrü həm uşaqlıq, həm də gənclik dövrünün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirdiyindən bu dövr həssas dövrlərdən sayılır. Yeniyetmələrin yaş dövrünün xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bu yaş dövründə deviant davranış özünü göstərir. Deviant davranış əxlaqi, hüquqi davranışlardan kənara çıxan davranışdır. Yeniyetmələrin deviant davranışını şərtləndirən müxtəlif amillər var. Evdən, ailədən, məktəbdən və öz ətrafının, dostlarının təsiri, ailədə, tədris müəssisələrində yeniyetmələrin tərbiyəsində yaranan boşluqlar və yeniyetmənin öz fərdi xüsusiyyətləri təsir göstərir. Onun cəmiyyətdə özünəməxsus yer tutma istəyi, özünü göstərmə, sözlərinin kəsərinin olmasını sübut etmək istəyir, bu zaman isə ailədə və məktəbdə bu yaxşı qarşılanmır. Çünki yeniyetmə ailədə valideyn üçün hələ uşaq, məktəbdə isə müəllim üçün şagirddir. Bunu qəbul etmədikdə isə dərsdən yayınmalar, evdən qaçmalar, referent qruplarına qoşulma və s. kimi hallarla rastlaşmaq olur. Qeyd etdiyimiz kimi, deviant davranışın bir çox səbəbləri vardır ki, bunlardan biri də medianın təsiridir. Media nümayəndələrinin aqressiyanı və zorakılığı təqdim etmək forması, əlavə etdiyi şərhlər, hətta intonasiyası, həmçinin intihar hallarını, cinayətləri, ailə problemlərini ortaya qoyması yeniyetməyə neqativ təsir bağışlayır. Narkotikdən istifadə edilməsi, qadınlara qarşı hörmətsizlik halları, müəllimin şagirdi döyməsi, uşaqların evdən qaçması və s. bu kimi halların işıqlandırılması yeniyetmələrdə oxşar davranışlar formalaşdırır. Yeniyetməlik dövrünün xüsusiyyətləri ilə əlaqədar olaraq yeniyetmələr özlərini bənzətmək üçün daima yeni obrazlar axtarırlar. Elə bu axtarışlar zamanı yeniyetmənin “köməyinə” media gəlir. Yeniyetmənin fantaziyasında yaratdığı obrazların formalaşmasında qəzetlər, televiziya, daha çox isə inetrnet vasitəsi ilə yayımlanan xəbər portalları əsas rol oynayır. Məlumdur ki, müasir dövrdə yeniyetmələrin əksəriyyəti demək olar ki, qəzet oxumurlar. Daha çox informasiyanı internet və televiziya vasitəsilə əldə edirlər. Hansısa bir xəbər portalı yayımladığı xəbərləri müəyyən bir ideologiyanın təsiri altında yayımlayır və şərhlər bildirir. Bu isə hələ tam formalaşmamış və həyatda tam mövqe tutmayan yeniyetmələrdə müxtəlif münasibətlər formalaşdırır. Belə təsir gənc yeniyetmə həyatında qeyri-adi psixoloji problemlər və rahatsızlıqlar təqdim edir. Yeniyetmələr gün boyu “Facebook”, “Twitter” və çoxlu sayda xəbər portallarından istifadə edir. Bu zaman həm sərhəd daxilində, həm də sərhəddən kənar xəbərlər ilə tanış olur. Bilirik ki, son zamanlar demək olar ki, hər gün xəbər portallarında hansısa bir cinayət, oğurluq halları, intihar məsələləri, evdən qaçanlar, məktəblərdə baş verən hadisələr haqqında məlumatlar yayılır. Yaxın keçmiş üçün məktəblərimizin birində müəllimin şagirdi döyməsi və bunu digər şagird yoldaşı
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1393 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan tərəfindən çəkilərək internetdə yayımlaması cəmiyyətə, əsasən də yeniyetməyə böyük təsir etdi. Bu videogörüntülər haqqında neqativ fikirli müxtəlif yazılar dərc olundu. Əlbəttə, bu hal qəbuledilməz haldır. İlk olaraq, video çəkiliş edən şagirdin əlində telefon olması qəbuledilməzdir. İkincisi isə bu video vasitəsi ilə şagirdlərin, yeniyetmələrin məktəbdən uzaqlaşmaq fikirləri, müəllimə qarşı mənfi münasibətin formalaşması halları biruzə verə bilər. Dərsdənkənar vaxtlarda, istirahət günlərində yeniyetmələr vaxtlarının çoxunu televizor qarşısında keçirirlər. Onlar filmlər izləyir, xəbər portallarına baxır, tok-şoular izləyirlər. Filmlərin özlərində belə yeniyetmələrin deviant davranışına təsir edəcək epizodlar olur. Əksər filmlərin məzmunu hətta yeniyetmə davranışına təsir edir. Uzun zamanlardır əksəriyyətin sevimlisi olan “Kurtlar Vadisi” filminin timsalında fikrimizi çatdıraq. Bu film hamının, eləcə də yeniyetmələrin marağına səbəb olmuşdur. Bu filmdə aqressiya, ölüm anları, narkobaronlar, qaranlıq dünyanın gözəgörünməyən bir çox cəhətləri açılıb göstərilirdi. Özlərini kiməsə bənzətməyə çalışan və yeni obrazlar axtaran yeniyetmələr özləri üçün öz obrazlarını müəyyən etmiş olurdular. Həmçinin, digər proqramlar var ki, qadının zorakılığa məruz qalması, övladın valideyndən üz döndərməsi, valideynin öz övladından imtina etməsi, uşaqların evdən qaçması, özlərindən sonra sadəcə bir məktub buraxdıqları intihar halları və onların səbəblərinin araşdırılaraq göstərilməsi, cinayət işlərinin baş vermə səbəbləri və cinayətin bütün detalları ilə təqdim etməsi və s. hallar yeniyetmələrin psixologiyasına birbaşa təsir edir. Artıq yeniyetmə öz təsdiqini tapmaq üçün evdən qaçır, ya da intihar edir. O düşünür ki, intihar etməklə artıq öz təsdiqini tapmış olacaq. Qeyd edək ki, yeniyetmələrin televiziya, internetə meyilli olmalarının bir çox səbəbləri vardır. Bu səbəblərdən biri elə yeniyetmələrin asudə vaxtlarının düzgün təşkil edilməməsidir. Asudə vaxt problemi həm məktəb rəhbərlərinin, həm də ailənin əsas diqqət etməli olduğu məsələlərdəndir. Yeniyetmələrin dərsdənkənar vaxtlarda bir məşğuliyyətləri olmadığı zaman, internet, televiziya, virtual həyata daha çox meyilli olurlar. Bəzən valideynlərin əksəriyyəti, bu yaşda yeniyetmələri idmana, musiqiyə, rəqsə yönəldirlər. Bu işdə məktəb rəhbərləri, müəllimlər də yaxından iştirak etməlidir. Yeniyetmələri internetdən, televizordan, kompüterdən tam uzaqlaşdırmaq da düzgün deyil. Sadəcə, həmin vaxtı məhdudlaşdırmaq olar. Onlar dünyaya açıq olmalıdırlar. Dünyada baş verən hadisələrlə tanış olmalı, müxtəlif ölkələrin təhsil sistemləri ilə, ölkəmizdə baş verən proseslərlə tanış olmalıdırlar. Ümumiyyətlə, yeniyetmələrin deviant davranışına medianın təsiri nəzərə alaraq, müəllim, məktəb rəhbərləri və ailələr başda olmaqla yeniyetmələrin deviant davranışına qarşı aparılan tərbiyə işinin nələrdən ibarət ola biləcəyi mövzusunda media və təhsil ilə əlaqədar digər qurumların iştirakını zəruri edən birgə işlərin təşkilinin əhəmiyyətli olduğuna diqqəti yönəldə bilərik. Beləliklə, media, yalnız reytinqə əsaslanmamalı, cəmiyyətdə baş verən hadisələrə, yeniyetmələrin, gənc nəslin psixi sağlamlığına, deviant davranışlarına biganə qalmamalıdır. Baş vermiş hər hansı bir hadisəni yayımlayan media orada müxtəlif neqativ fikirlərdən uzaq olaraq, hadisənin baş vermə səbəbləri və problemin həlli yollarını açıb göstərməsi, tərbiyələndirici məlumatlar yayımlaması məqsədəuyğundur. Yeniyetmə şəxsiyyəti, təkcə ailənin, məktəb rəhbrələrinin təsirindən deyil, oxuduqları, eşitdikləri hadisələrin təsirinə də məruz qalır. Bu baxımdan medianın yeniyetmənin cəmiyyətin layiqli üzvü kimi formalaşmasında böyük rolu vardır.
ADPU
arslan_mustafa34@bk.ru AZƏRBAYCAN
Ayların adını və sırasını bilir;
1 ilin 12 ay olduğunu bilir; IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1394 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
1 ayın 30; 31 gün, fevral ayının 28;29 gün olduğunu bilir;
Verilmiş tarıxı təqvim üzərində qeyd edir;
Təqvim üzərində müxtəlif məsələləri həll edir. Hadisələrin ardıcıllığını təqvimdə göstərə bilir. İş formaları: Əməkdaşlıq, cütlərlə iş, böyük və kiçik qruplarla iş İnteqrasiya: Ana dili (1.1.1, 1.2.1, 2.1.3) Təchizat: Bir ilin təqvimi A4, və ya A3 formatda , 1 ayın təqvimi, iş vərəqləri , noutnuk, proyektor, riyaziyyat-2, təqvimə aid tapşırıqlar Üsullar: Beyin həmləsi, klaster, müşahidə, müzakirə, modelləşdirmə, araşdırma, təqdimat. DƏRSİN GEDİŞİ 1.
Sinfin təşkili – 2 dəq. 2. Motivasiya – 3 dəqiqə :Uşaqlar bu gün cizgi filminin qəhrəmanları bizim qonağımız olacaq. Gəlin əvvəl onlara baxaq. ( Ekrana Ələddin, Yasəmən və Cin gəlir)
3.
Tədqiqatın aparılması -10 dəqiqə: 2.
Ekrana aprel ayının təqvimi gəlir. Üzərində araşdırma aparılır. II. “Yay” qrupu . 1. Hər fəslə aid ayları araşdırıb altından düzün (cəd.2). III. “Payız” qrupu. 1. Günlərin sayına görə ayları düzgün qruplaşdırın. IV. “Qış” qrupu. 1. Fəsilləri ardıcıllıqla düzün İlk Ay təqvimi Misirdə miladdan öncə III minillikdə tərtib edilmişdir. Miladdan öncə IX əsrdə aşşurlar, sonra isə yəhudilər həmin təqvimdən istifadə etmişlər. Bu təqvim sonralar Şərq ölkələrində geniş yayılmışdır.Miladdan 2780 il öncə Misir kahinləri tərəfindən 365 gündən ibarət il təqvimi hazırlandı. Müasir dövrdə təqvimin daha geniş yayılmış növü Günəş təqvimidir. İlk Günəş təqvimini qədim misirlilər yaratmışlar. Herodotun məlumatına görə Misirlilər ilin uzunluğunu müəyyən edə bilmişlər (365, 25 günəş sutkası). Onlar təqvimi yaradarkən Günəşin nəzərdə tutduqları nöqtədən çıxması ilə Sirus ulduzunun (70 gecə yoxa çıxdıqdan sonra) görünməsi və Nil çayının daşqınlarının başlanmasının eyni vaxta düşdüyünə dair müşahidələrinə əsaslanmışdılar. Misir təqviminə əsasən il 365 gün, hər dörd ildən bir isə 366 gün hesablanırdı. İl dörd fəslə, 12 aya bölünürdü. Artıq qalan 5 gün isə ilahələrin şərəfinə bayram edilirdi. Ay təqvimi üzrə ilin uzunluğu 354 gecə-gündüzə bərabərdir. Ay təqvimi Günəş təqvimindən 11 gücə-gündüz qısadır. Fəsillərin hərəsi üç ay hesablanmış və bu bölgü, əsasən təsərrüfatla əlaqələndirilmişdir. Azərbaycanda xalq arasında fəsillər belə səciyyələndirilirdi: yaz bitirər, yay yetirər, payız götürər, qış ötürər. Ərəblər ilin başlanğıcı üçün Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s.) Məkkədən Mədinə şəhərinə köçməsi (hicrət) gününü (miladi tarixlə 622-ci il 16 iyul) götürmüşlər. Müsəlman ölkələrində geniş yayılmış bu təqvim “hicri tarix” adı ilə məşhurdur. 1582-ci ildə Roma papası XIII Qriqori Günəş sistemli təqvimi daha da dəqiqləşdirdi. Qriqoryan təqvimi adı ilə tarixə daxil olan bu vaxt hesablanmasına hər yerdə “yeni stil”, Yuli təqviminə isə “köhnə stil” deyildi. Hal-hazırda biz Qriqoryan təqvimindən istifadə edirik. 1 il 12 ay; 1 il 365/366 gün olur. 1 ay 30/31 gün , fevral isə 28/29 gün olur. M.: Uzun il neçə gündür? Ş: Uzun il 366 gündür? M: Qısa il neçə gündür? Ş: Qısa il 365 gündür? M: Uzun il neçə ildən bir təkrar olunur? Ş: Uzun il 4 ildən bir təkrar olunur. M: Hansı illər uzun il adlanır? Ş: 4-ə tam bölünən il uzun il adlanır. Məs., 2012, 2016, 2020 və s. M: Hansı il qısa il adlanır? Ş: 4-ə tam bölünməyən illər qısa il dalanır. Məs., 2013, 2014, 2015, 2017 və s. M: Uzun ildə hansı ay bir gün uzun olur? Ş: Uzun ildə fevral ayı 1 gün artırılaraq 29 gün olur. Gəlin indi də Yer kürəsi üzrə fəsillərin və ayların düzülüş ardıcıllığı ilə tanış olaq. Sonra məlumatın mübadiləsi və müzakirəsi keçirilir. Daha sonra oyunu keçirilir və məsələ həll edilir.
|