Cri(2016)17 Version azerbaïdjanaise

Mülki və inzibatı hüquq 

 

10. 

Üçüncü hesabatında ECRI  irqi  ayrı

-

seçkiliyi  dəqiq  və

 

müfəssəl  şəkildə qadağan 

edən  milli  qanunvericiliyi  hazırlamalarını  Azərbaycan  dövlət  orqanlarına  tövsiyə 

edib.    Gender  (kişi  və  qadınların)  bərabərliyinin  təminatları  haqqında  Qanunun 

2006-

cı ildə qəbul edilməsinə baxmayaraq Azərbaycan hələ də irq, rəng,

 dil, din, 

milliyyət,  milli  və  ya  etnik  mənşə,  cinsi  orientasiya  və  ya  gender  kimliyinə 

əsaslanan ayrı

-

seçkiliklə bağlı müfəssəl qanunvericilik qəbul etməyib. 

 

11. 

Azərbaycan  Konstitusiyasının  (AK)  25.3

-

dən  25.5

-

ə  qədər  olan  maddələri  hər 

kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir və irq milliyyət, din, dil, 

cinsiyyət,  mənşə,  əqidə,  siyasi  və  sosial  mənsubiyyətə  görə  hüquqların  və 

azadlıqların  məhdudlaşdırılmasını  qadağan  edir.  Heç  kəsə  bu  əsaslara  görə 

güzəştlərin  və  ya  imtiyazların  verilməsindən  imtina  oluna  bilməz  və  hər  kəsin 

dövlət  orqanları  və  dövlət  hakimiyyəti  səlahiyyətlərinin  daşıyıcıları  ilə 

münasibətlərdə  hər  kəsin  bərabər  hüquqları  təmin  edilməlidir.

5

  ECRI  bu 

müddəanın ayrı

-

seçkiliyi 7 saylı ÜST

-

ün 2 və 4

-

cü paraqraflarında tövsiyə ed

ildiyi 

kimi konstitusiya hüququ səviyyəsində aydın formada qadağan etdiyini alqışlayır. 

                                                

5

 

Azərbaycan Konstitusiyasının 69

-

cu maddəsinə uyğun olaraq əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər 

Azərbaycan Respublikasında olarkən zaman Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün 

hüquqlardan istifadə edir və

 

hüquq və beynəlxalq müqavilələrlə müəyyən edilmiş vəzifələr olmadığı zaman 

bütün  vəzifələri  yerinə  yetirməlidirlər.  BMT

-

nin  İrqi  ayrı

-

seçkiliyin  ləğv  edilməsi  ilə  bağlı  Komitəsindən 

tərcümə 2015: 56.

 

13 

Ayrı

-

seçkiliyi qadağan edən mülki və inzibati hüququn çoxsaylı müddəaları dövlət 

orqanlarının ayrı

-

seçkiliklə bütün sahələrdə mübarizə aparmaq iradəsini göstərir. 

Onlar

a  məsələn  Polis  haqqında  qanunun  5

-

ci  maddəsi,  Kütləvi  informasiya 

vasitələri  haqqında  qanunun  20

-

ci  maddəsi,  İctimai  televiziya  və  radio  yayımı 

haqqında qanunun 7.0.7

-

ci maddəsi, Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında 

qanununun  8-

ci  maddəsi,  Təhsil  haqqında  qanunun  5.2

-

ci  maddəsi  və  Əmək 

Məcəlləsinin  16

-

ci  maddəsi  daxildir.

6

 

ECRI  həmçinin  Ali  Məhkəmənin  irqçiliyə 

qarşı  yeni  müddəaların  yer  aldığı  və Azərbaycan üçün məcburi olan  beynəlxalq 

konvensiyaların tətbiq edilməsinin vacibliyini vurğulaması faktını alqışlayır.  Lakin, 

ayrı

-

seçkiliyin konstitusiya ilə ümumən qadağan olunmasının sadəcə dövlət deyil 

həmçinin özəl sektora tətbiq edilməsi aydın şəkildə göstərilməyib (7 saylı ÜST

-ün 

4  və  7

-

ci  bəndləri).

7

 

Eyni  zamanda  nə  mülki  nə  də  inzibati  qanunda  birbaşa  və 

dolayı irqi ayrı

-

seçkiliklə bağlı aydın tərif mövcud deyil.  Üstəlik, əhəmiyyət kəsb 

edən  mənzil  sahəsində  ayrı

-

seçkiliyi  qadağan  edən  heç  bir  mətnə  rast 

gəlinməyib.

8

 

Ayrı

-

seçilikdən  qoruma  sahəsindəki  bu  böyük  çatışmamazlıqları 

nəzərə  alaraq  ECRI  Azərbaycan  dövlət  orqanlarını  irqi  ayrı

-

seçkiliyi  dəqiq  və 

müfəssəl  şəkildə  qadağan edən  milli  qanunvericiliyini  hazırlamaq üçün yuxarıda 

qeyd  edilən  və  son  hesabatında  yer  alan  tövsiyəsini  tətbiq  etməyə  bir  daha 

çağırır.

9

  

12. 

Azərbaycan  qanunvericiliyi  imkanı 

olmayan  qruplar  üçün  2010-

cu  ildə  (7  saylı 

ÜST-ün  5-

ci  bəndi)  müsbət  tədbirləri  aydın  şəkildə  verməsə  də  Konstitusiya 

Məhkəməsi bu məhfumun gender ayrı

-

seçkiliyi ilə bağlı istifadəsini təsdiq edib.

10

 

Azərbaycan  qanunvericiliyindəki  heç  bir  müddəa  7  saylı  ÜS

T-ün  6-

cı  bəndində 

göstərilmiş  xüsusi  formalardan  bəhs  etmir.    Dövlət  qurumlarının  Azərbaycan 

Konstitusiyasının  71.1

-

ci  maddəsinə  uyğun  olaraq  Konstitusiyada  qeyd  edilən 

hüquqları  və azadlıqları  qorusa  da  heç  bir müddəada  dövlət  qurumlarını  7 saylı 

ÜST-ün 8-

ci bəndində tövsiyə edilən bərabərliyi müsbət şəkildə təşviq etmək və 

ayrı

-

seçkiliyin qarşısını almaq üçün vəzifələndirmir. Dövlət satınalması sahəsində 

ECRI "Dövlət satınalmaları haqqında" Qanunun 6.2.6

-

cı maddəsinə uyğun olaraq 

əvvəlki  5  il  ərzində  peşəkar  fəaliyyətlərilə  əlaqəli  cinayətlərə  görə  məhkum 

olunmuş  podratçıların  qəbul  edilməyəcəyi  faktını  alqışlayır.  Buna 

3-

dən 

9-a 

qədərki  bəndlərdə  təsvir  edilən  cinayətlərdən  birinə  görə  məhkumetmə  aid 

olmasına  və  bunun  da  irqçiliyə  və  ayrı

-

seçkiliyə  qarşı  mübarizəyə  töhfə 

verməsinə  baxmayaraq  Azərbaycan  qanunvericiliyi  podratçıların  ECRI  (7  saylı 

ÜST-ün  9-

cu  bəndi)  tərəfindən  əhatə  edilən  səbəblərlə  ayrı

-

seçkiliyin  olmaması 

siyasətini müsbət şəkildə təşviq etməyə ehtiyac duyduqlarını qeyd etmir. 

 

13. 

Dövlət  orqanları  qeyri  ayrı

-

seçkiliklə  bağlı  mülki  və  ya  inzibati  qanunda  deyil 

sadəcə  cinayət  hüququ  sahəsində  razılaşma  prosedurlarının  olduğunu  söyləyir.  

Üstəlik, ayrı

-

seçkilikdən zərər çəkən şəxslər dövlət hüququnda deyil sadəcə mülki 

hüquqda ombudsmana şikayət edə bilər. Bu, ayrı

-

seçkilikdən zərər çəkən bütün 

şəxslərn  məhkəmə  və  inzibati  proseslərə  və  həmçinin  razılaşma  prosedurlarına 

asan  çıxışa  sahib  ola  bilmələrini  qeyd  edən  7  saylı  ÜST

-ün  10-

cu  bəndinə  tam 

uyğun  deyil.

11

 

Ayrı

-

seçkiliklə  bağlı  hallarda  sübutetmə  yükünün  paylaşılması  ilə 

                                                

6

 

Ayrı

-

seçkiliyi qadağan edən digər müddəalar üçün, bax

 BMT-

nin İrqi ayrı

-

seçkiliyin ləğv edilməsi ilə bağlı 

Komitəsi 2015: 18 və bəndlər.; Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı 2013a: 106 və bəndlər.

 

7

 

ECRI  Azərbaycanın  bərabərliklə  bağlı  əsas  hüququna  tətbiq  edilə  bilən  əsas  hüquqların  üçüncü  tərəf 

effektinin  hüquq

i məfhumunun  ayrı

-

seçkiliyin  fərdlər  arasında  da  qadağan  olduğunu  bütün  əhaliyə  aydın 

şəkildə başa salmağın kifayət etmədiyini düşünür. 

 

8

 BMT-

nin İrqi ayrı

-

seçkiliyin ləğv edilməsi ilə bağlı Komitəsi 2015. 

 

9

 Detallar üçün bax. ECRI-

ın Azərbaycan haqqında

 3-

cü hesabatının 37

-

dən

-

cı bəndinə qədər. 

 

10

 

Azərbaycan  Konstitusiya  Məhkəməsi,  2  mart  2010

-

cu  il  qərarı  (iş  nömrəsi  olmadan), 

http://www.constcourt.gov.az/decisions/173

.  

11

 

Beynəlxalq  Miqrasiya  Təşkilatı  Azərbaycanda  səmərəli  hüquqi  dəstək  mexanizminin  olmamasının 

(7 

saylı ÜST

-ün 26-

cı bəndi) Ayrı

-

seçkilik baş verdiyi zaman məhkəməyə çıxışı ciddi şəkildə əngəllədiyini 

düşünür.  Beynəlxalq  Miqrasiya  Təşkilatı  2013a:  111.  Dövlət  orqanları  doqquz  regional  hüquqi  dəstək 

 

14

 

bağlı  heç  bir  xüsusi  qayda  mövcud  deyil  (7  saylı  ÜST

-ün  11-

ci  bəndi).  Zərər 

çəkmiş  şəxslər  Mülki  Məcəllənin  21

-

ci  maddəsinə  və  Əmək  Məcəlləsinin  290

-

cı 

maddəsinə uyğun olaraq kompensasiya ala bilərlər.

12

 

Mənəvi zərərin ödənilməsi 

sadəcə  Əmək  Məcəlləsinin  195

-

ci  maddəsi  və  bəndləri,  288

-

ci  və  290.3

-cü 

maddələrində qeyd edilib (7 saylı ÜST

-ün 12-

ci bəndi). 

 

14. 

Azərbaycan Konstitusiyasının 130.4

-

cü və 140.5

-

ci maddələri və İnsan hüquqları 

üzrə  müvəkkili  (ombudsman)  haqqında  konstitusiya  qanununun  13.2.8

-ci 

maddəsi  qanunların  və  digər  tənzimləmə  vasitələrinin  ayrı

-

seçkiliyin  qadağan 

edilməsilə  uyğunluğunu  nəzərdən  keçirən  hüquq  vasitələri  təchiz  edir  (7  saylı 

ÜST-ün 13-

cü bəndi). Fərdi və kollektiv müqavilələrdəki ayrı

-

seçkiliyə əsaslanan 

müddəalar  və  digər  hüquqi  aktlar  Mülki  Məcəllənin  337.1

-ci,  338-

ci  və  2.1

-ci 

maddələri ilə keçərsiz hesab edilə bilər (7 saylı ÜST

-ün 14-

cü bəndi), amma heç 

bir presedent hüququ ECRI-

ın diqqətinə çatdırılmayıb.  ECRI

-

ın mandatına daxil 

olan  səbəblərə  görə  edilən  təhqir  Azərbaycan  qanunvericiliyi  ilə  açıq  şəkildə 

qadağan edilməyib (7 saylı ÜST

-ün 15-

ci bəndi).

13

  

15. 

Dövlət  orqanları  irqçiliyi  təşviq  edən  təşkilatların  dövlət  tərəfindən 

maliyələşdirilməsini  ləğv  etmə  məcburiyyəti  üçün  hər  hansı  bir  tənzimləmə 

vasitəsinin  olduğunu  qeyd  etməyib.  (7  saylı  ÜST

-ün  16-

coə  maddəsi).

14

 

Azərbaycan Konstitusiyasının 58.4.2

-

ci maddəsi Azərbaycanın Konstitusiyanı və 

qanunlarını pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə 

bildiyini  bildirir.    Siyasi  partiyalarla  bağlı  qanunun  16.1  və  4.4

-

cü  maddələrinə 

uyğun olaraq irqi, milli və ya dini düşmənçiliyi saldıqları, konstitusiya quruluşuna 

qarşı  olan  və  ya  ölkənin  beynəlxalq  hüquqi  öhdəliklərinə  uyğun  olmayan  digər 

fəaliyyətləri  apardıqları  zaman  siyasi  partiyalar  məhkəmə  qərarı  ilə  ləğv  edilə

 

bilər.  Azərbaycan  qanunvericiliyindən  irəli  gələn  tələbləri  pozan  qeyri

-

hökumət 

qurumlarına  səlahiyyətli  qurum  tərəfindən  bu  cür  pozuntulara  son  verilməsi 

barədə xəbərdarlıq edilə bilər (Qeyri

-

hökumət təşkilatları haqqında qanunun 31.2

-

ci  maddəsi).  Bir  təşkilat  il  ərzində  iki  dəfədən  artıq  xəbərdarlıq  alarsa  o, 

səlahiyyətli qurumun xahişinə əsasən məhkəmə qərarı ilə ləğv edilə bilər (Qeyri

-

hökumət  təşkilatları  haqqında  qanunun  31.4

-

cü  maddəsi).  Bu  müddəalar  çünki 

irqçi  cinayətlər  törətmiş  təşkilatların  ləğvinə  imkan  verdiyi  üçün  7  saylı  ÜST

-ün 

17-

ci bəndinin bir hissəsini əhatə edir.  Amma cinayət hüququnu pozmayan irqçi 

təşkilatlar ləğv edilə bilməz.  

 

16. 

ECRI  Azərbaycan  dövlət  orqanlarının  ayrlı

-

seçkilikdən  zərər  görən  şəxslərin 

qorunması  haqqında  mülki  və  inzibati  hüquq  müddəalarını  həyatın  başlıca 

sahələrində irqçiliklə və ayrı

-

seçkiliklə mübarizə aparmaq üçün müfəssəl qanunu 

qəbul  edərək  möhkəmləndirmələrini  bir  daha  tövsiyə  edir.  Bununla  əlaqədar 

olaraq o, 7 saylı Ümumi Siyasət Tövsiyyəsinin 4

-

dən 17

-

ci bəndlərinə istinad edir. 

 

- 

İxtisaslaşmış dövlət orqanları

15

 

17. 

Bu  günə  qədər  Azərbaycanda  irqçiliklə  və  ayrı

-

seçkiliklə  mübarizədən  xüsusən 

məsul  olan  heç  bir  qurum  mövcud  deyil.    Bu  üçüncü  hesabatda  ECRI  dövlət 

orqanlarının  ya  iqrçiliklə  və  ayrı

-

seçkiliklə  mübarizə  üçün  ombudsmanı  xüsusi 

qurum  kimi  aydın  şəkildə  təyin  etmələrini  ya  da  ayrıca  xüsusi  qurumu  təşkil 

etmələrini tövsiyə edib.  

 

                                                                                                                                          

mərkəzinin  yaradılması  barədə  ECRI

-

yə  məlumat  verib.  Hüquqi  dəstəyi  artırmaqla  məhkəməyə  çıxışı 

təkmilləşdirmək üçün bir neçə layihə həyata keçirilir, Ədliyyə Məhkəməsi 2013 və UNICEF 2014. 

 

12

 IOM 2013a: 109.  

13

 

Məsələn, Əmək Məcəlləsi cinsi təhqiri sadəcə 12.1.i maddəsində qeyd edir. 

 

14

 

Həmçinin, siyasi partiyaların dövlət tərəfindən maliyələşdirilməsilə bağlı 2011

-

ci il tənzimləməsində irqçi 

siyasi  partiyaların  dövlət  tərəfindən  maliyələşdirilməsini  ləğv  edən  qaydalar  yoxdur.  AŞ,  Venesiya 

Kommissiyası 2011. 

 

15

 

Etnik  mənsubiyyət,  rəng,  milliyət,  din  və  dil  (irqi  ayrı

-

seçkilik)  zəmnində  ölkə  səviyyəsində  baş  verən 

irqçilik, ksenofobiya, antisemitizm, dözümsüzlük və ayrı

-

seçkiliklə mübarizənin açıq şəkildə həvalə edildiyi 

müstəqil qurumlar. 

 

15 

18. 

ECRI  ombudsmanın  insan  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  ictimai  sektorda 

pozulmasının  qarşısının  alınmasından  məsul  olduğunu  (İnsan  hüquqları  üzrə 

müvəkkili (ombudsman) haqqında konsti

tusiya qanununun 1.1-

ci maddəsi) və bu 

sahədə geniş səlahiyyətlərə sahib olduğunu qeyd edir. ECRI

-

ın 2 saylı ÜST

-ün 3-

cü  prinsipinı  uyğun  olaraq  onlara  fərdlərin  şikayətlərini  qəbul  etmək,  öz 

təşəbbüsilə araşdırmalar aparmaq, dövlət orqanlarından məlumat istəmək, ictimai 

qurumlardan  istifadə  edə  bilmək,  pozuntuları  aradan  qaldırmağı  dövlət 

qurumlarından  tələb  etmək,  işləri  prokurorluq  orqanlarına  göndərmək,  intizam 

tədbirlərinin  görülməsi  üçün  təklif  vermək  və  Konstitusiya  Məhkəməsi  də  daxil 

olmaqla  məhkəməyə  müraciət  etmək  hüququ  daxildir  (İnsan  hüquqları  üzrə 

müvəkkili (ombudsman) haqqında konstitusiya qanununun 8

-

dən 13

-

ə qədər olan 

maddələri).   Ombudsman qanunların qəbulu və  ya nəzərdən keçirilməsi  barədə 

həmçinin  parlamentə  təklif  verməli  və  illik  hesabatında  insan  hüquqlarının 

qorunması  ilə  bağlı  ümumi  fikirlərini  və  tövsiyələrini  ifadə  etməlidir  (İnsan 

hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) haqqında konstitusiya qanununun 1.4

-cü 

və  14

-

cü  maddələri).  Hüquqlarını  qorumaq  məqsədilə  zərər  çəkmiş  şəxslərə 

hüq

uqi dəstək də daxil olmaqla yardım və dəstək göstərmək üçün qanuna əlavə 

səlaiyyət  aydın  şəkildə  daxil  edilərək  bu  çərçivəni  təkmilləşdirmək  olar  (2  saylı 

ÜST-ün 3-cü Prinsipi).  

19. 

Buna  baxmayaraq  ECRI  ombudsmanın  müstəqilliyi  və  mandatı  ilə  bağlı 

narahatlıq

  hissi  keçirir.  2011-

ci  ilin  mayında  İnsan  Hüquqlarının  Təşviqi  və 

Qorunması  üçün  Milli  Təsisatların  Beynəlxalq  Koordinasiya  Komitəsi  şəffaflıq 

məsələsindən və təyinat prosedurunda gecikmələrdən yaranan narahatlığıa görə 

ombudsmanın  statusunun  A

-dan  B-

yə  endirməyi  tövsiyə  edib.  Bununla  belə, 

İnsan  Hüquqlarının  Təşviqi  və  Qorunması  üçün  Milli  Təsisatların  Beynəlxalq 

Koordinasiya  Komitəsi    Azərbaycanın  onun  normalarna  uyğunlaşdığını  2012

-ci 

ilin  martında  bildirib  və  ombudsmana  A  statusu  verib.

16

 

Lakin  İnsan  hüquqları 

üzrə  müvəkkili  (ombudsman)  haqqında  konstitusiya  qanununun  ombudsmanın 

prezident  tərəfindən  təyin  edilmiş  üç  namizəd  arasından  seçilməsi  haqqındakı 

2.1-

ci  maddəsi  dəyişməz  olaraq  qalır.    Prezidentin  ilkin  seçmə  ilə  bağlı  bu 

səlahiyyəti  və  seçmə  prosedurunda  şəffaflığın  olmaması  hələ  də  ombudsmanın 

müstəqilliyinə  təsir  edir.  Buna  görə  də  ECRI    İnsan  Hüquqlarının  Təşviqi  və 

Qorunması  üçün  Milli  Təsisatların  Beynəlxalq  Koordinasiya  Komitəsinin  artıq 

etdiyi  kimi  dövlət  orqanlarını  bu  prosedurla  bağlı  islahat  aparmağa  və 

ombudsmanın cəmiyyəti geniş şəkildə və müxtəlifliyi ilə əks etdirən açıq prosesdə 

seçilməsini  təmin  etməyə  çağırır.    Üstəlik,  bu  hesabatın 

74-cü 

bəndində  ECRI 

ombudsmanın  bəzi  hüquqları  qorumaq  üçün  öz  səlahiyyətlərini  kifayət  qədər 

möhkəm  şəkildə  istifadə  etməsilə  bağlı  şübhələrini  ifadə  edir.  Buna  görə  də 

ECRI-

ın əsas narahatçılığı ombudsmanın mandatı ictimai sektorla məhduddur və 

özəl sektorda baş verən irqçilik və ayrı

-

seçkiliklə mübarizədən məsul olan heç bir 

qurum hələ də mövcud deyil.

17

  

20. 

ECRI dövlət orqanlarının 2 saylı Ümumi Siyasət Tövsiyəsinə uyğun şəkildə həm 

özəl həm də ictimai sektorda irqçiliklə və ayrı

-

seçkiliklə mübarizə aparmaq üçün 

ayrı  xüsusi  qurumu  yaratmalarını  təkidlə  tövsiyə  edir.  Bu  qurum  xüsusən  ayrı

-

seçkilikdən  zərər  çəkənlərə  məhkəmə  işlərində  təmsil  edilmə  də  daxil  olmaqla 

ümumi məsləhət və hüquqi dəstək vermək səlahiyyətinə malik olmalıdır.  

 

                                                

16

 

ICC 2011: 22 və bəndlər  və 2012: 29 və bəndlər. 

 

17

 

Ombudsman  aparatının  ECRI

-

ın  ölkəyə  səfəri  zamanı  verdiyi  məlumata  görə  ombudsman  özəl 

şirkətlərin rəhbərləri ilə müzakirə aparmaq səlahiyyətinə malikdir.  

 

 

16

 

2. 

Nifrət nitqi

18  

- 

Fenomenin miqya

sı

 

21.  ECRI-

ın  ölkəyə  səfəri  zamanı  dövlət  orqanları  Azərbaycanın  nifrət  nitqilə  bağlı 

halların  az  baş  verdiyi  çox  tolerant  ölkə  olmasını,  separatçılıq,  münaqişə  və 

müharibəyə  səbəb  ola  bilən  mümkün  parçalanma  proseslərinin  qarşısını  almaq 

məqsədilə  multikulturalizm  siyasətini  fəal  şəkildə  apardıqlarını  əvvəlki 

zamanlarda olduğu kimi qeyd edib.

19

 

ECRI bu mövqeyi nəzərə alır lakin əsassız 

cinayət  təqibi  halları  da  daxil  olmaqla  müstəqil  vətəndaş  cəmiyyəti  və  media 

üzərindəki  geniş  ölçülü  repressiya  üzündən  ölkədəki  vəziyyəti  müstəqil  şəkildə 

qiymətləndirmənin getdikcə çətinləşdiyinə təəssüf edir.

20

 

2013 və 2014

-

cü illərdə 

QHT-

lərlə  bağlı  qanunvericiliyə  məhdudlaşdırıcı  dəyişikliklər  edilib.

21

  Venesiya 

Kommissiyası xaricdən maliyələşmə ilə bağll ciddi qaydaların vətəndaş cəmiyyəti 

üzərində  həvəsdən  salıcı  təsirə  malik  ola  biləcəyi  nəticəsinə  gəlib  və  köklü 

şəkildə  nəzərdən  keçirməni  tövsiyə  edib.  İkinci  qanun  hələ  də  qəbul  edilmədiyi 

üçün  ECRI-

ın  ölkəyə  səfər  etdiyi  vaxtlarda  heç  bir  QHT  xaricdən  maliyələşə 

bilmirdi.   

Bu,  müstəqil  vətəndaş  cəmiyyətinin  çökməsinə  səbəb  olub.

22

 

Üstəlik, 

2015-

ci ilin iyununda ATƏT

-

ə bir ay içində yerli ofisini bağlamaq əmr olunub

23

 

və 

beynəlxalq  QHT

-

lərin  üzvlərinin  ölkəyə  girşi  rədd  edilib.

24

 

Bundan  əlavə,  nifrət 

nitqilə bağlı heç bir rəsmi

 

məlumat mövcud deyil: 2011

-

ci ildən bəri Azərbaycan 

ATƏT

-

ə nifrət nitqilə bağlı hadisələr barədə məlumat verməyib və polis son beş il 

ərzində nifrət nitqilə bağlı sadəcə iki cinayət işini qeydiyyata alıb.

25

 

22. 

ECRI  nümayəndə  heyətinin  təxminən  20  etnik  qrupun

26

 

yaşadığı  şimal

-

şərq 

bölgəsinin  regional  mərkəzi  olan  Qubadakı  görüşləri  zamanı  ümumən  açıq 

fikirliliyin,  etnik  qruplar  arasında  dostluğun  və  dözümlülüyün  və  bir  çox  qarışıq 

evliliklərin  şahidi  olması  müsbət  haldır.

27

 

Yerli  yəhudi  nümayəndələrin  öz 

icmalar

ının  üzvlərinin  heç  vaxt  antisemitizmlə  üzləşməməsini  bildirməsi  də  bu 

ümumi faktın bariz nümunəsidir.

28

  

23. 

Rəsmilər  bu  rayonu  etnik  müxtəliflik 

29

 

üçün  model  kimi  təqdim  edir  və 

Azərbaycanın  mədəniyyətlərarası  dialoq  sahəsində  beynəlxalq  forumlara 

                                                

18

 

Bu  hissədə  irqçi  və  homo/transfobiya  nitqindən  bəhs  edilir.    "Nifrət  nitqi"nin  tərifi  üçün  Nazirlər 

Komitəsinin "Nifrət nitqi" ilə bağlı 30 oktyabr 1997

-

ci ildə qəbul edilmiş R (97) 20 saylı tövsiyəsinə baxın.

 

19

 

Azərbaycan Respublikası 2014b. 

 

20

 

AŞ  İH  Komissarı  2014  və  2015;  AŞ  AŞPA  2015:  §§  10  və  bəndlər.  Keçmiş  müxalifət  lideri  İlqar 

Məmmədovun  məhkum  edilməsi    Avropa  İnsan  Hüquqları  Məhkəməsinin  (AİHM)  Konvensiyanın  18

-ci 

maddəsinin  (5

-

ci  maddə  ilə  birlikdə)  pozulmasını  söylədiyi  çox  nadir  işlərdən  biridir  və  AİHM  hökuməti 

tənqid  etdiyi  üçün  dövlət  orqanlarının  onu  susdurmaq  və  ya  cəzalandırmaq  məqsədilə  şikayətçiyə

 

qarşı 

güclə cinayət icraatları başlatdığını bildirib. İlqar Məmmədov Azərbaycana qarşı. N°.15172/13, 22.05.2014.

 

21

 

Venesiya Komissiyası 2014. 

 

22

 

Həmçinin bax. bənd 

36. 

23

 Yahoo!news 2015. 

24

 Amnesty International 2015.  

25

 

ATƏT/DTİHB 20

15. 

Həmçinin aşağıda bax. § 

32.  

26

 

Daha ətraflı məlumat üçün bax. 

www.azerbaijans.com

, Əhali, Azərbaycanın etnik azlıqları. 

 

27

 

Rayonun icra hakimi Rauf Həbilovun vətəndaşları pulsuz aldıqları torpaq sahələrini pulla satdıqları üçün 

satqın  adlandırdığı  bəyanatla  başlanan  1  mart  2012

-

ci  il  Quba  mitinqi  kimi  azlıqların  məskunlaşdığı 

zonalarda  etnik  zəmində  baş  vermiş  hər  hansı  etirazlar  barədə  məlumat  mövcud  deyil.  Bu  bəyanatın 

videosunun  YouTube-

a  yerləşdirilməsi  təxminən  10  000  nəfərin  toplanmasına,  şiddətli  iğtişaşlara  və 

sadəcə  Rauf  Həbilovun  evini yandırmaqda  günahlandırılan şəxslərə  deyil həmçinin  bəyanatın  videosunu 

yaymış  jurnalistlərə  qarşı  ağır  cəzalarının  verilməsinə  gətirib  çıxarıb.  Sonuncular  təxminən  bir  il  ərzində 

məhkəməyə qədər həbsdə saxlanılıb. Eurasianet.org 2012; Indexoncensorship.org 2012; contact.az 2013; 

Kavkaz-uzel.ru 2013. 

28

 

Time.com 2015. Həmçinin bax. § 

26. 

29

 

Kürdlərə  qarşı  nifrət  nitqinin  olması  barədə  məlumat  mövcuddur,  lakin  bunun  yoxlanılması  çətindir. 

Kontekst üçün bax. Azlıqların hüquqları 2015 və Azadlıq radiosu 2011. 

 

17 

dəfələrlə  ev  sahibliyi  etdiyini  vurğulayır.    Üstəlik,  2014

-

cü  ilin  mayında  Bakı 

Beynəlxalq  Multikulturalizm  Mərkəzi  yaradılıb  və  ombusdman  həssaslığın 

artırılması kampaniyaları ilə dözümlülüyü təşviq edir. 

 

24. 

Digər tərəfdən, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan mediasındakı nifrət nitqilə 

bağlı  2014

-

cü  ilin  oktyabrında  aparılmış  araşdırma  ilə  nəzərdən  keçirilmiş  8679 

Azərbaycan  xəbərinin  342

-

də  (3.9%)  bu  cür  bəyanatların  olması  nəticəsinə 

gəlinib.  Nifrət  nitqi  qəzetlərdəki  xəbərlərdə  8.8%,  elektron  mətbuatda  4.9%  və 

tele

viziya proqramlarında isə 2%  olub.  Etnik  münaqişələrlə  bağlı  196 nifrət  nitqi 

halının  demək  olar  ki,  hər  biri  erməniləri  hədəf  alıb.

30

 

Siyasətçilər  və  dövlət 

məmurları  jurnalistlərdən  sonra  nifrət  nitqinin  ən  böyük  yayıcılarıdır.  Jurnalistlər 

birinci  qaynaq

ları kimi çox  vaxt sosial şəbəkələrdəki xüsusən də Facebook

-

dakı 

postladan  istifadə  edib  və  məlumatı  ikinci  təsdiq  edilmiş  mənbəyə  baxaraq 

sistematik  olaraq  yoxlamayıblar.  Bununla  bağlı  ECRI  son  hesabatında  dövlət 

orqanlarının  ermənilərlə  bağlı  məsələlərə  mənfi  şəkildə  yanaşmaqdan 

çəkinmələri  və  redaksiya  müstəqilliyinə  qəsd  etmədən  mediada  yaydıqları 

xəbərlərin düşmənçilik ab

-

havasının yaranmasına və ECRI

-

ın referans şərtlərinə 

aid  olan  qrupların  rədd  edilməsinə  gətirməməsini  təmin  etmənin  vacibliyini 

medi

aya  başa  salmaları  haqqındakı  tövsiyəni  bir  daha  xatırladır.  Nifrət  nitqinin 

intensivliyinə gəlincə araşdırmanın müəllifləri  böyük intensivliyə sahib nifrət nitqi 

üçün  istifadə  edilən  birinci  kateqoriyaya  şiddətə  və  ayrı

-

seçkiliyə  çağırış  kimi 

sadəcə  bir 

element,  dözümsüzlük  ab-

havası  yaradan  bəyanatlara  337

-

i  və  bir 

qrup  şəxsin  imicinə  mənfi  təsir  edən  üçüncü  kateqoriyaya  isə  25  element 

yerləşdirir.

31

  

25. 

Digər qaynaqlar ermənilərə qarşı təkrarlanan nifrət nitqini təsdiq edir.

32

 

Bu, Dağlıq 

Qarabağ  münaqişəsi,  təmas  xəttində  atəşkəsin  tez

-

tez  pozulması  və  baş  verən 

ölümlər  və  yaralanmalarla  əlaqədardır.

33

 

Məsələn,  Milli  azlıqların  qorunması 

haqqında  Çərçivə  Konvensiyası  üzrə  Məşvərətçi  Komitə  "Dağlıq  Qarabağ 

münaqişəsi  ətrafında  Ermənistanı  və  ermənilərli  həmişə  düşmən  kimi  müəyyən 

edən və açıq şəkildə nifrət mesajları yayan daimi ictimai hekayə" olduğunu qeyd 

edib.

34

 

Digər mənbələrə görə münaqişə ilə bağlı daxili siyasi nitq mövcuddur

35

 

və 

Azərbaycanın rəhbərliyi, təhsil sistemi və mediası ermənilərin pislənməsində

 çox 

fəaldırlar.

36

 

Siyasi  oponentlər  erməni  mənşəli  olmaqda  və  ya  Ermənistan 

qaynaqlarndan  fondlar  almaqda  günahlandırılır.

37

 

Bütöv  bir  azərbaycanlı  nəsli 

bu  nifrət  oyadan  ritorikanı  dinləyərək  böyüyüb.

38

  2012-

ci  il  araşdırmasına  görə 

onların  91%

-

i  Ermənistanı  Azərbaycanın  ən  böyük  düşməni  kimi  görüb.

39

 

Nəticədə  ölkədə  yaşayan  ermənilər  etnik  mənsubiyyətlərini  gizlətməyə  ehtiyac 

duyur və ölkədə ECRI nümayəndəliyinin görüşə biləcəyi erməni azlığının heç bir 

təşkilatı  mövcud  deyil.    Həmçinin  Ermənistanla  barış  üçün  fəaliyyət  göstərmiş 

insan  hüquqları  müdafiəçiləri  Leyla  və  Arif  Yunus    həbs  edilib  və  mübahisəli 

                                                

30

 

Beynəlxalq münaqişələrlə bağlı olanların 32

-

si Rusiyaya və 16

-

sı Ermənistana qarşı olub.

 

31

 

Deutsche  Welle  2014;  Contact.az  2014.  Azərbaycanda  iki  televiziya  kanalı,  iki  qəzet  və  iki  internet 

səhifəsi monitorinq edilib. 

 

32

 

Abbasov 2013: 36 və bəndlər; Civilrightsdefenders.org 2015; Yerevan Press Club və hamısı. 

2013.  

33

 Meydan.tv 2014; Institute for War & Peace Reporting 2014b.  

34

 ACFC 2012: § 50. 

35

 

Abbasov 2013: 57. Ermənistana qarşı nifrət nitqi həmçinin müxalifətdən də gəlir.  

 

36

 

Meydan.tv 2014; Institute for War & Peace Reporting 2012 a və b. Qeybullayeva 2011 bunun xüsusən 

də internetdə "düşmənin insanlıqdan çıxarılması" prosesinə səbəb olduğunu düşünür. Misal üçün bax. The 

Daily Dot 2012. 

37

 

Məsələn, Dövlət Bayrağı Meydanından məsul olan şəxsin işdən azad edilməsi münasibətilə 2015

-ci ilin 

m

ayında edilən şərhlərə baxın: Aze.az 2015: və Abbasov 2013: 36. 

 

38

 Meydan.tv 2015c. 

39

 

Qafqaz  Araşdırmaları Mərkəzi və başqaları. 2013: 21.

 

 

18

 

ittihamlarla  ağır  həbs  cəzalarına  məhkum  edilib.

40

 

Hər  ikisi  2015

-ci  ilin  sonunda 

şərti azadlığa buraxılıb. 

 

26. 

Yaxın  zamanlarda  aparılmış  araşdırmaya  görə  Azərbaycan  antisemitizmlə  bağlı 

müsəlman  ölkələr  içində  ən  aşağı  rəqəmlərə  və  ən  yaxşı  nəticələrə  nail  olaraq 

37-

ci yerdə olub. Buna baxmayaraq respondentlərin 37%

-

i test edilmiş anti

-semit 

stereotiplərə  "bəlkə də doğru"  cavabını  verib  və  sorğuda iştirak  edənlərin  28%

-i 

yəhudilər  barəsində  mənfi  fikirdə  olub.  40%  yəhudilərin  hər  kəs  kimi  olduğunu 

söyləsə  də  41%

-

i  bu  fikirlə  razı  olmadığını  bildirib.

41

 

Digər  dinlərə  gəlincə,  eyni 

araşdırma  respondentlərin  33%

-

nin  xristianlar  barəsində  mənfi  fikirdə  olması 

ortaya 

çıxıb.    Dini  dözümsüzlük  sahəsində  ECRI  2011

-

ci  ilin  yanvarında 

Azərbaycan  İslam  Partiyasının  lideri  Mövsüm  Səmədovun  "dinin  nicatı  üçün 

həyatlar  verilməlidir"  deyən  Məhəmməd  peyğəmbəri  sitat  gətirməsini  və 

Azərbaycanın  "hökümətin  sionistlərin  tam  nəzarətində  olduğu  müddətdə  ən 

böyük faciələrlə üzləşəcəyini" deməsini qeyd edir.

42

  

27. 

İctimai  nifrət  nitqi  həmçisin  lezbiyanlara,  geylərə,  biseksuallara  və  transgender 

şəxslərə  (LGBT)  ünvanlanır.  LGBT

-

lərə  qarşı  nifrət  nitqilə  bağlı  heç  bir  rəsmi 

məlumat  olmasa  da  2

012-

ci  ildə  aparılmış  araşdırmada  respondentlərin  34%

-i 

ailə üzvləri, mülk sahibləri və polis tərəfindən təhqirlər, alçaltma və əla salma ilə 

bağlı  halların  olduğunu  qeyd  edib.

43

 

Azərbaycanlı  gey  rəssamın  vəziyyəti  misal 

kimi  çəkilə  bilər.  Onun  homoseksual  olması  ictimaiyyətə  bildirildikdən  sonra 

qardaşı  onu  öldürəcəyinə  söz  verib  və  bacısı  Azərbaycandan  kənarda  qalması 

üçün  telefonda  ona  qışqırıb.

44

 

Azərbaycandakı  siyasətçilər  və  ictimai  fiqurlar  da 

mütəmadi  olaraq  homosekuallıq  barədə  alçaldıcı  və  ayrı

-seçkilik  yaradan 

bəyanatlarla çıxış edirlər. LGBT şəxslərlə bağlı olan yeni hallarda tez

-

tez alçaldıcı 

dildən istifadə edilir. Siyasi oponentləri və jurnalistləri gözdən salmaq üçün LGBT

-

lərin  cinsi  orientasiyası  haqqında iddialardan da  istifadə edilib.

45

 

Məsələn,  İslam 

Partiyasının  digər  lideri  Elçin  Manafov  2012

-

ci  ilin  yazında  "Eurovision"  müsiqi 

yarışmasından  və  adətən  bu  münasibətlə  təşkil  edilən  gey  parad  haqqında 

bunları bəyan edib:  "Əgər şeytan [gey parad] ölkəmizdə keçirilsə qanımızı İslamı 

müdafiə etmək üçün axıdacağıq və onun keçirilməsinin qarşısını almaq üçün hər 

şeyi  edəcəyik.  Eurovision

-

u  əldə  etmək  üçün  bizim  cəsədlərimizin  üstündən 

keçməlidirlər  [...]  Onlar  bilməlidirlər  ki,  əgər  [gey  parad]  olarsa  bizim  önümüzü 

kimsə  ala  bilməyəcək.  Azərbaycanda  vətəndaş  müharibəsinin  başlamasının 

bizim  üçün  heç  bir  əhəmiyyəti  yoxdur.  Biz  Azərbaycanı  cəhənnəmə 

çevirəcəyik."

46

  2014-

cü ilin avqustunda LGBT təşkilatının internet səhifəsi haker 

hücumuna  məruz qalıb. Onların internet səhifəsi cihadçı bayrağı və bu bəyanatla 

əvəz  edilib:  "Azərbaycanda  sizin  üçün  yer  yoxdur!  Sizin  hamınızı  məhv 

edəcəyik!”

47

  

-