D. Djanabayev, Sh. Murodov, A. Xolmurzayev chizma geometriya

Yechish. Bunda A(A′,A″) yuqori va B(B′,B″) quyi nuqtalarni topish ikki xil usulda ko’rsatilgan. Bu usullardan biri –urinma gorizontallar o’tkazishdir. Yuqori va quyi nuqtalar kesuvchi tekislikning silindrga urinma vaziyatda o’tkazilgan h₁ va h₂ gorizontallarga tegishli bo’ladi.
Ikkinchisi A va B nuqtalarni silindrning i(i′,i″) o’qi orqali o’tuvchi va Q tekislikka perpendikulyar bo’lgan M(M_H) tekislik yordamida ham topish mumkin. Buning uchun Q tekislikning ixtiyoriy h gorizontali o’tkaziladi. Uning h′ gorizontal proeksiyasiga perpendikulyar ravishda tsilindirning i o’qi orqali M tekislikning gorizontal M_H izi o’tkaziladi. Bu tekislik silindrni ℓ va ℓ₁ yasovchilari bo’yicha,berilgan Q tekislikni esa 34 to’g’ri chiziq bo’yicha kesadi. 34 kesishish chizig’i va ℓ, ℓ₁ yasovchilarning frontal proeksiyalari 3″4″ hamda ℓ′, ℓ″ larning o’zaro kesishuvidan A″ va B″ nuqtalar hosil bo’ladi. Yuqori va quyi nuqtalarning A′ va B′ proeksiyalari silindr asosining proeksiyasiga tegishli bo’ladi.
Tsilindr ocherkiga tegishli C va D nuqtalar shu ocherkni ifodalovchi ℓ₂, va ℓ₃ yasovchilarning Q tekislik bilan kesishuvida hosil bo’lgan, oraliqdagi E va F nuqtalar esa C hamda D nuqtalar singari topiladi.
2-masala. To’g’ri doiraviy konusning berilgan tekislik bilan kesishuvidagi kesim yuza proeksiyalari yasalsin (9.22-rasm).
Yechish. Kesuvchi tekislik o’zaro kesishuvchi a(a′,a″) va b(b′,b″) to’g’ri chiziqlar bilan berilgan. Dastlab tayanch nuqtalarning topilishini ko’rib chiqamiz. Kesishish chizig’ini konus ocherkiga tegishli, ya’ni konus chetki yasovchilari S9 va S8 larning berilgan tekislik bilan kesishish nuqtalari E, F lar quyidagicha topiladi: S9 va S8 yasovchilar orqali yordamchi V_H1 frontal tekislik o’tkaziladi. U berilgan (a∩b) tekislikni 12 (1′2′, 1″2″) to’g’ri chiziq, konusni esa S8(S′8′, S″8″) va S9(S′9′, S″9″) yasovchilar bo’yicha kesadi.12 to’g’ri chiziq bilan S8 va S9 yasovchilarning kesishuvidan E(E′, E″) va F(F′,F″) nuqtalar hosil bo’ladi.



9.22-rasm.

Kesimning yuqori va quyi nuqtalar esa konusning i o’qi orqali o’tuvchi va berilgan tekislikka perpendikulyar bo’lgan yordamchi M(M_H) tekislikdan foydalanib topiladi. Buning uchun berilgan tekislikning ixtiyoriy h(h′,h″) gorizontali o’tkaziladi. Bu gorizontalning h₁′ proeksiyasiga perpendikulyar qilib, S′ nuqta orqali yordamchi M tekislikning M_H izini o’tkazamiz. M tekislikning konus bilan kesishishi chiziqlari S5 va S5₁ yasovchilar hamda berilgan tekislik bilan kesishish chizig’i S₁6(S₁′6′, S₁″6″) larning frontal proeksiyalari o’tkaziladi. Ular o’zaro kesishib, mos ravishda quyi B va yuqori A nuqtalarning frontal proeksiyalari B″ va A″ nuqtalarni hosil qiladi. A va B nuqtalar orasidagi masofa kesim yuza – ellipsning katta o’qi bo’ladi. Uning kichik o’qi CD ni topish uchun AB kesmani teng ikkiga bo’luvchi O₁ nuqta orqali AB ga perpendikulyar to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bu holda CD kichik o’q gorizontal vaziyatdagi to’g’ri chiziq bo’lib uning proeksiyasini yordamchi H₁(H_1V) tekislikdan foydalanib topamiz. Gorizontal proeksiyada kesuvchi tekislikning M_H izi kesishish chizig’ining simmetriya o’qi bo’ladi. Oraliqdagi E₁ va F₁ nuqtalarning gorizontal proeksiyalari E₁′ va F₁′ nuqtalar shu simmetriya o’qiga asoslanib yasalgan. So’ngra ular orqali E₁″ va F₁″ nuqtalar topilgan. Hosil bo’lgan nuqtalarning ko’rinishligi V_1H simmetriya tekisligi frontal bo’yicha aniqlanib, tekis egri chiziq bilan tutashtiriladi.

3-masala. Shar sirtining Q(a∩b) tekislik bilan kesishishidagi kesim yuzaning proeksiyalari yasalsin (9.23-rasm).