D. S. Karamatova pedagogiklik kasbiga kirish o‘quv qo‘llanma bilim sohasi
Avloniyning ta’limiy-axloqiy qarashlari
Yüklə 471,18 Kb.
|
|
2.Avloniyning ta’limiy-axloqiy qarashlari:
Uning pedagogik qarashlari bugungi kunda oʻzbek milliy maktabini yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi. Avloniy ijodiy merosini chuqur oʻrganishga qiziqish ortib bormoqda. U insonga xos xulqni ikkiga – yaxshi va yomonga ajrata-di. “Yaxshi 64
ikkinchi qismda esa 20 illatga ta’rif beradi. Oʻz mulohazalarini dalillash uchun Qur’- on oyatlari va hadislardan, shuningdek, Arastu, Suqrot, Ibn Sino, Sa’diy, Mirzo Bedil singari mashhur mutafak-kirlarning fikrlarini keltiradi. Har bir axloqiy kategoriyaga oʻz munosabatini bildirgach, oʻsha fikrning mazmunini ifodalovchi bayt yo biror maqol-hikmat ilova qiladi. Avloniy “axloq ulamosi” ning qarashlari asosida insonlarning xulqlarini yaxshi va yomon xulqlarga ajratadi, bunga ularning nafs tarbiyasini asos qilib oladi. U yaxshi xulqlarga fatonat, nazofat, shijoat, intizom, vijdon, vatanni suymak kabi fazilatlarni kiritsa, g‘azab, shahvat, jaholat, safohat kabi illatlarni yomon xulqning belgilari deb biladi. Avloniyning ma’rifatparvarlik va milliy uyg‘onish g‘oyalarini kuylagan dastlabki she’rlari oʻzbek milliy uyg‘onish davri adabiyotining hamisha bebaho mulki boʻlib qoladi. U bu turkumga mansub she’rlarida oʻzbek mumtoz adabiyotidagi she’riy shakllarni katta ijtimoiy mazmun, ma’rifatparvarlik g‘oyalari, hajviy ruh va xalqona ohanglar bilan boyitdi. Abdulla Avloniy bolalar uchun ham bir qancha she’r va masallar yozgan. Shoir bu asarlarida maktab yoshidagi bolalarning fikr doirasini kengaytirish, ularda maktab va kitobga, mehnatga, tabiatga, Vatanga muhabbat uyg‘otishni maqsad qilib qoʻygan. Uning koʻpgina she’rlari zamirida Vatanni sevish g‘oyasi yotadi. Shoir bu she’rlarida Vatanni sodda va samimiy misralarda tasvirlaganki, faqat oʻsha 10-yillarning oʻrtalaridagina emas, balki bugungi maktab yoshidagi bolalar ham ulardan katta estetik zavq olishlari mumkin. Darhaqiqat, shoir Vatan ta’rifini boshlab, “Tog‘laridan konlar chiqar, Erlaridan donlar chiqar… Havosi oʻta yoqumlik, Choʻllari bor toshlik, qumlik, Toshkand emas, toshqand erur, Kesaklari gulqand erur”, deya bolalarda ona diyorga katta mehr uyg‘otishga erishadi. Ma’rifatchilik va ijtimoiy mavzu Avloniy she’riyatida markaziy oʻrin egallaydi. Shoir ilm - fanning fazilatlarini zavq bilan kuylaydi. “Maktab”, “maorif”, “ilm”, “fan” kabi tushunchalar shoir she’rlarida ezgulikning betim-sol ramzi, obrazi darajasiga koʻtariladi, “jaholat” va “nodon-lik” esa zulmat va yovuzlik timsoli sifatida talqin qilinadi. Abdulla Avloniyning “Muxtasar tarixi anbiyo va tarixi Islom” asari ham mavjud. Ushbu asar boshlang‘ich maktablarning oʻquvchilariga moʻljallangan. Bu asar birinchi marta 1910 yilda Munavvarqori tomonidan Toshkentda Il’in bosmaxonasida bosilgan. Mustaqillik yillarida esa Zokirxon Afzalov Shokirxon oʻg‘li tomonidan 1994 yilda “Fan” nashriyotida chop etilgan. Risolada Odam alayhissa-lomdan Muhammad alayhissalomgacha oʻtgan payg‘ambarlarning qissalari va zuhuri islom zikr etilgan. Islom tarixi fanida payg‘ambarlar tarixi, payg‘am-barimiz Muhammad alayhissalomning hayotlari va Islom dini tarixi, shuningdek, ilk xalifalik davri tarixi uch bosqichda oʻrganiladi. Nasiruddin Rabg‘uziyning “Qissayi Rabg‘uziy”, Alisher Navoiyning “Tarixi anbiyo va hukamo” asarlari payg‘ambarlar tarixiga oid boʻlsa, Alixontoʻra Sog‘uniyning “Tarixi Muhammadiy”si ikkinchi va Rizouddin ibn Faxrud- dinning “Xulafoi roshidin” asari uchinchi davrni oʻz ichiga oladi. Abdulla Avloniy asari mana shu uch davrni mujassam-lashtirgan. Adibning asosiy koʻzlagan maqsadi millat kelajagi boʻlgan bolalarni boshlang‘ich sinfdanoq qisqacha boʻlsa-da Islom 65
singdirish boʻlgan. Abdulla Avloniyning bu asari tahsinga sazovordir. U oʻzbek xalqi madaniyati, ma’rifati bilan bir qatorda qoʻshni afg‘on xalqi ijtimoiy-siyosiy hayotida ham 1919-1920 yillarda muhim rol’ oʻynagan. Shoʻro hukumatining Afg‘onistondagi siyosiy vakili va konsuli vazifasini bajargan. Avloniy asarlar yozish bilan bir qatorda maktablar ochish, xalqni savodxon qilishi, oʻzbek xotin-qizlarini oʻqitish, oʻqituvchilar va ziyoli kadrlar tayyorlash bilan shug‘ullanadi. U 1923-24 yillarda eski shahardagi xotin-qizlar va erlar maorif bilim yurtlari mudiri, 1924-29 yillarda Toshkent harbiy maktabida oʻqituvchi, 1925-34 yillarda Oʻrta Osiyo Kommunistik universiteti, Oʻrta Osiyo Qishloq xoʻjaligi maktabida, Oʻrta Osiyo Davlat universitetida dars beradi. Pedagogika fakul’tetining til va adabiyot kafedrasi professori va mudiri boʻlib ishladi. U 1933 yilda oʻzbek maktablarining 7-sinfi uchun “Adabiyot xristomatiyasi” tuzib, nashr ettirdi. Abdulla Avloniy “Hijron”, “Nabil”, “Indamas”, “Shuhrat”, “Tang- riquli”, “Surayyo”, “Shapaloq”, “Chol”, “Ab”, “Chig‘aboy”, “Abdulhaq” taxalluslari bilan tanqidiy va ilmiy maqola, 4000 misradan ortiq she’r ijod qilgan. Avloniy 1927 yilda “Mehnat qahramoni” unvoni bilan taqdirlandi. 1930 yilda unga “Oʻzbekiston xalq maorifi zarbdori” faxriy unvoni berildi. Hozirda mustaqil Oʻzbekistonimizda Abdulla Avloniy nomida bir qator maktablar bor. Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi bolalar adabiyoti boʻyicha uning nomida mukofot ta’sis etgan. Toshkent koʻchalaridan biri, Respublika oʻqituvchilar malakasini oshirish markazi va mahallalardan biri uning nomida. Respublika oʻqituvchilar malakasini oshirish markazida Abdulla Avloniy muzeyi tashkil qilingan. Yüklə 471,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|