Davlatning pul-kredit siyosati, uning dastaklari va amalga oshirish vositalari
Davlatning pul-kredit siyosatini rivojlantirish yo’nalishlari
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Davlatning pul-kredit siyosatini rivojlantirish yo’nalishlari. Respublikamizda 2021-yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari ahamiyatini yuksaltirishga qaratilgan iqtisodiy ishlohotlarning avval qo’llanilmagan bosqichi o’rta muddatli istiqbolda bank tizimi va albatta, pul-krediti siyosatini oldinga yuksaltirishning ustuvor yo’nalishlarini belgilab berdi. Bu yo’nalishlar samarasiz bo’lib qolmasligi uchun amaliy harakatlarda isbotlanib bordi. Aniqroq aytadigan bo’lsak, aynan mana shu yo’nalishdagi muhim qarorlardan biri milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini joriy qilish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan ilk amaliy qadamlardan biri qo’yildi. Aynan mana shu o’rinda Markaziy bank asosiy obrazni qo’lga oladi, ya’ni valyuta kursining shakllanish jarayonida butunlay o’zgacha bo’lgan uslubdan foydalanmoqlik hamda o’z navbatida, Markaziy bankning asosiy diqqat-e’tiborini ichki bozordagi narxlar barqarorligiga qaratish joiz hisoblanadi. Buning asnosida esa pul-kredit siyosatini yanada taraqqiy ettirish imkoniyatini paydo qiladi. Bugungi kunda jamiyatning iqtisodiy jihatdan yuksalib borayotganligi valyuta bozorini liberallashtirish borasidagi islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi ko’pgina jihatdan pul-kredit siyosatini yuksaltirish, tijorat banklari faoliyatini yanada mustahkam qilish va albatta, bank tizimini ham rivojlantirish sohasidagi choralarning naqadar samaradorli ekanligiga chambarchas bog’liqdir. Yuqorida ta’kidlanganlardan kelib chiqib, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bir necha qaror va farmonga buyruq berdilar. Xususan, «Valyuta bozorini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida»gi Farmonlarining e’lon qilinganiga u qadar ko’p vaqt bo’lmay, davlatimiz rahbarining 10 Abdullayev Suxrobiddin Ismoilovich “Davlat moliyasi barqarorligini ta’minlashda pul-kredit siyosatining ahamiyati” SCIENCE AND INNOVATION International Scientific Journal VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 16 «Pul-kredit siyosatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarorlari qabul qilindi. Hamda pul-kredit siyosatini 2021-2022- yillar davomida rivojlantirish va inflatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tish bo’yicha ham chora- tadbirlar Kompleksi o’z tasdig’iga ega bo’ldi. 11 Respublika rahbarining tashabbusi bilan tasdiqlangan ushbu konsepsiya 2021-2022- yillar uchun mo’ljallangan chora-tadbirlar «yo’l xaritasi»ni qamrab oladi. Ayni mana shu yillar qamrovi doirasida pul-kredit siyosati orqali ham davlat moliyasining barqarorligini ta’minlash borasida natijakor ishlar amalga oshirilishi ham nazarda tutiladi 12 . Shu o’rinda alohida ta’kidlab o’tish lozim bo’lgan holat mavjud. Ya’niki, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yondashuvlarining takroran ko’rib chiqilishi davrida rivojini topayotgan yangi voqeliklarda pul-kredit sohasidagi o’zgarishlarning aholi va tadbirkorlik sub’yektlari tarafidan to’g’ri qabul qilinishi barobarida qo’llab- quvvatlanmog’i ham ahamiyati jihatidan yuqoridir. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining o’rta muddatli istiqbolda pul-kredit siyosatini takomillashtirish hamda Uni amalda joriy qilish Konsepsiyasi kommunikatsiyalar kanalining jamoatchilik fikrini shakllantirish hamda infyatsion targetlash rejimini amaliyotga joriy qilishdagi ilg’or roli inobatga olingan holda ishlab chiqilgan. Har bir ishni amalga joriy qilishdan maqsad ko’zlanadi. Ushbu konsepsiyani amalga oshirishdan ham ko’zlangan maqsad mavjud, ya’ni bu konsepsiyaning asosiy maqsadi inflyatsion targetlashga o’tishning konseptual asoslarini hamda bu pul- kredit siyosati rejimini amaliyotga muvaffaqiyatli joriy qilish uchun zaruriy shart- sharoitlar yaratish bo’yicha o’rta muddatli rejalar xususida jamoatchilikka keng va to’liq ma’lumotlar yetkazish va albatta, batafsil bayonot berishga qaratilgan desak, mubolag’a bo’lmaydi. 2017 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari rolini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi o’rta muddatli 11 O‘zbekiston Respublikasi Prezident Farmoni,01.08.1997-yildagi PF-1827-son. 12 https://doi.org/10.5281/zenodo.7193527 17 istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlarini belgilab berdi. Ushbu yo’nalishdagi muhim qarorlardan biri milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan bog’liq amaliy qadamlar bo’ldi. Valyuta kursi shakllanishida tamomila yangi yondashuvdan foydalanilishi, o’z navbatida, Markaziy bankning asosiy e’tiborini ichki bozordagi narxlar barqarorligiga qaratish asnosida pul-kredit siyosatini takomillashtirish imkoniyatini beradi. Ayni vaqtda valyuta bozorini liberallashtirish borasidagi islohotlarning muvafaqqiyatli amalga oshirilishi ko’p jihatdan pul-kredit siyosatini takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini mustahkamlash hamda bank tizimini rivojlantirish choralari samaradorligi bilan chambarchas bog’liq. Shundan kelib chiqib, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Valyuta bozorini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida»gi Farmoni e’lon qilinishidan ko’p o’tmay O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul-kredit siyosatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori qabul qilindi va Pul-kredit siyosatini 2021-2022 yillarda rivojlantirish va inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tish bo’yicha chora-tadbirlar Kompleksi tasdiqlandi. Bu boradagi keyingi muhim qadamlardan biri O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 9-yanvardagi «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatini tubdan takomillashtirish to’g’risida»gi Farmonining qabul qilinishi bo’ldi. Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi Markaziy bankning bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va institutsional rivojlanishini ta’minlash bo’yicha tegishli choralar nazarda tutilgan. Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va mexanizmlari. 18 Ichki bozorda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit siyosatini amalga oshirishning aniq strategiyasi va batafsil rejasi bo’lishini hamda maqsadli ko’rsatkichlarga erishish uchun samarali instrumentlar va mexanizmlarni talab etadi. Pul-kredit siyosati rejimlaridan foydalanishning xalqaro tajribasi Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar markaziy banklari tomonidan keng qo’llanilayotgan usullar inflyatsion targetlash, monetar targetlash, valyuta kursini targetlash va nominal yakorsiz rejimlarni o’z ichiga oladi. Inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlariga erishish vazifasi aksariyat markaziy banklar uchun bosh maqsad hisoblansa-da, yuqorida qayd etilgan uslublar asosan tezkor va oraliq mo’ljallarga qarab farqlanadi. Monetar targetlash rejimi Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning ushbu usulida narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadida pul agregatlari, rezerv pullar va pul massasi hajmlari o’zgarishini nazorat qilish nazarda tutiladi. Ushbu strategiyaning samarali qo’llanilishi inflyatsiya ko’rsatkichlari va pul agregatlari o’rtasidagi mustahkam doimiy bog’liqlik bo’lishini talab etadi. Bunda inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlariga pul agregatlari hajmini maqbul darajada ushlab turish vositasida erishiladi. Shu bilan birga, so’nggi yillarda moliya bozorlarining rivojlanishi va yangi moliyaviy instrumentlarning amaliyotga joriy etilishi hisobiga pulga nisbatan talabning nobarqaror darajada bo’lishi mazkur usul samaradorligining pasayishiga olib keldi. Natijada markaziy banklar pul massasidagi o’zgarishlarga samaralari ta’sir ko’rsatish va inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlarini ta’minlash imkoniyati cheklanishi kuzatildi. Pul agregatlari va inflyatsiya darajasi o’rtasidagi bog’liqlikning kuchsizlanishi tufayli ko’pchilik markaziy banklar tomonidan pul agregatlarini targetlash amaliyotidan voz kechilib, inflyatsion targetlash rejimini joriy qilinishiga sabab bo’ldi. 19 Monetar targetlash rejimi pul taklifi va talabining keskin o’zgarishlari kuzatilgan rivojlanayotgan va o’tish davridagi mamlakatlarda iqtisodiy rivojlanishning dastlabki yillarida samarali strategiya sifatida keng ko’llanilgan. Bunda inflyatsiya bo’yicha tegishli ko’rsatkichlarni belgilashda iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish maqsadlaridan kelib chiqilgan. Pul massasi o’zgarishini omillar asosida tahlili, pul massasi o’sishi turli davrlarda oltin-valyuta zaxiralarining oshishi hamda iqtisodiyotni kreditlash hajmlarining kengaytirish hisobiga ta’minlanganligini ko’rsatmoqda. O’z navbatida, Davlat byudjetining muvozanatli ijrosi va hukumat hisobraqamlarida mablag’lar yig’ilishi, shuningdek O’zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi hisobraqamlarida mablag’larning jamlanib borilishi pul massasi o’sishini maqbullashtiruvchi omillardan bo’lgan. Ayni paytda iqtisodiyotni kreditlashning asosiy manbalari markazlashgan mablag’lar, shu jumladan, O’zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi hisobidan moliyalashtirilganligi hamda ushbu mablag’lar asosan ishlab chiqarish texnologiyalari va xomashyo materiallarini import qilish maqsadida foydalanilganligi tufayli iqtisodiyotda pul massasi o’sishiga va mos ravishda inflyatsiya darajasiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir ko’rsatmagan. olingan 13 . Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|