•davr nashriyoti* t o s h k e n t

Monoplan, biplan, poliplan
Samolyotda ko'taruvchi kuch- 
ni yuzaga keltiradigan agre- 
gat qanot hisoblanadi. Agar 
aviatsiyadan yiroq kishidan ma­
salan, zamonaviy avialaynerda 
nechta qanot bor deb so'ray- 
digan bo'lsak, u o'ylab-netib 
o‘tirmasdan: ikkita, - deb javob 
beradi. Biroq u adashadi. Ke- 
ling atamalarni tushunib olish- 
ga harakat qilamiz. Birinchidan, 
sam olyot qanoti ikkita 
konsol-
ga ega: o ‘ng va chap. Qanot 
bog'lab qo'yilgan bo'lishi, ya’ni
troslar yoki metall tasm alar yordam ida mahkamlangan bo'lishi 
mumkin. Boshqa bir turdagi qanotlar esa qattiq tirgovuchlar yor­
damida mahkamlanadi; va nihoyat, erkin turadigan, ya’ni yetarlicha 
qattiq bo'lib, qo'shim cha mustahkamlashga ehtiyoj sezmaydigan 
qanotlar. Qanotlarining soniga qarab barcha sam olyotlar m ono­
plan, biplan, poliplanlarga bo'linadi.
Trip! an
bir-birining 
ustiga jo y ­
lashgan uchta qanotga
ega. Harbiy triplanlar Bi­
rinchi jahon urushi yillari­
da Angliyada va Germa­
niyada 
yasalgan. 
Tri­
planlar biplanlar bilan bir
xil tezlikka ega b o ‘I sad a,
ulardan chaqqonroq ha­
rakat qilgan.
1-16 qiruvchi samolyoti - monoplan
Bitta qanoti bor sam olyot 
monoplan 
deyiladi. Qanoti­
ning 
fyuzelyajiga 
nisbatan 
joylashuviga qarab: past plan- 
li - qanotlari fyuzelyajdan 
pastda 
joylashgan, 
o ‘rta-
planli 
- fyuzelyaj o'rtasida 
joylashgan, 
yuqori-planli -
fyuzelyaj tepasida joylashgan 
bo'lishi mumkin.

---

Biplan 
- ikkita, ustm a-ust 
joylashtirilgan yoki biri ikkin- 
chisiga nisbatan biroz siljigan 
yoki ko'tarilgan ikkita qanotga 
ega samolyot. Biplanlar ikkala 
qanoti ham bir xil yuzaga ega 
biplanlarga - va qanotlaridan 
biri odatda pastdagisi kichik- 
roq bo'lgan polutoraplanlarga 
bo'linadi. Ilk sam olyotlar biplan 
sxemasi bo'yicha yasalgan.
1-153 «Chayka» qiruvchi
samolyot
-
biplan
Poliplan 
- ustm a-ust, qavatma-qavat joylashgan ikkitadan ortiq 
qanotga ega samolyotlar.
Rossiyaning Su-35 qiruvchi samolyoti «bo'ylama triplan»sxemasiga ega

---