Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elm və

1) torpağın təsərrüfatsızcasına istifadəsi;  
2) torpaqların yaxşılaşdırılması üzrə məcburi tədbirlərin yerinə yetirilməməsi;  
3) torpağın vəziyyətini pisləşdirən külək, su eroziyası  və digər proseslərdən torpağın mühafizəsi 
üzrə məcburi tədbirlərin görülməməsi;  
4) torpaqların məqsədli təyinatına görə istifadə olunmaması. 
Belə halda hüquq pozuntusunun predmeti torpaq və yerdir. 
Torpağın təsərrüfatsızcasına istifadəsi təsərrüfatın elə aparılmasını göstərir ki, bu zaman torpaqların 
səmərəli istifadəsinə olan ümumi qəbul olunmuş tələblərə riayət olunmur, yaxud təsərrüfat fəaliyyətinin pozitiv 
nəticələrinin normativ üzrə  çıxarışı tapşırığı yerinə yetirilmir. Obyektiv tərəfdən torpağın təsərrüfatsızcasına 
istifadəsi, torpağın münbitliyinin azalmasına və  ətraf mühitin vəziyyətinin pisləşməsinə aparan, o cümlədən 
həmin torpaq tipi üçün yararsız olan kənd təsərrüfatı bitkilərinin səpin yolu ilə torpağın münbitliyini tükəndirən, 
səpin sahələrinin hazırlanması, becərilməsi və məhsulun yığılması zamanı normativ tələblərə cavab verməyən 
kənd təsərrüfatı istehsalı texnologiyasının tətbiq olunması və s. ilə ifadə oluna bilər. 
Sadalanan hüquq pozuntularının subyektiv tərəfi – qəsddir. 
Torpaqların yaxşılaşdırılması üzrə  məcburi tədbirlərin yerinə yetirilməsi, onların iqtisadi və ekoloji 
potensialının yüksəldilməsi üçün torpaqların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə elmi cəhətdən  əsaslandırılmış 
fəaliyyətin müəyyənləşdirilmiş, vacib və çoxcəhətli növləri ilə əlaqədar mümkündür. Bura ilk növbədə, texniki 
və hüquqi münasibətdə mürəkkəb fəaliyyəti göstərən, müxtəlif tədbirlərin (tədbirlər sisteminin) köməyi ilə su, 

---

87 
 
duz, fiziki-kimyəvi, biokimyəvi, istilik rejimlərinin süni dəyişdirilməsi yolu ilə  həyata keçirilən, torpaqların 
meliorasiyası aiddir. 
Torpaqların yaxşılaşdırılması üzrə  məcburi tədbirlərin yerinə yetirilməməsi hərəkətsizlikdən, yəni 
yuxarıda göstərilən və digər hərəkətlərin, əməliyyatların və torpağın keyfiyyətinin yüksəlməsinə və vəziyyətinin 
yaxşılaşdırılmasına istiqamətlənmiş prosedurların aparılmamasından, bir sıra hallarda isə – hərəkətdən, yəni 
müvafiq tədbirlərin – vaxt, texnologiya və digər tələbatların pozulması ilə aparılması üzündən faktiki olaraq 
gözlənilən və ya tələb olunan nəticənin alınmamasından ibarət ola bilər. 
Torpağın vəziyyətini pisləşdirən külək, su eroziyası  və digər proseslərdən torpağın mühafizəsi üzrə 
məcburi tədbirlərin yerinə yetirilməməsindən ibarət olan hüquq pozuntusunun tərkibi, hüquqi-texniki baxımdan 
torpağın təsərrüfatsızcasına istifadəsinə analoji qurulmuşdur və ondan yerinə yetirilməmiş  məcburi tədbirlərin 
mahiyyəti və onların yerinə yetirilməməsi nəticəsi ilə fərqlənir. 
Torpağın vəziyyətini pisləşdirən digər proseslər müxtəlif terminlərin köməyi ilə təyin olunur: çirklənmə,