Dərs vəsaiti Bakı 2023

1.6. Texnoloji sənədlər 
 
Məhsulun hazırlanma texnologiyasının istehsal prosesini 
təşkil etmək üçün lazım olan göstəriciləri özündə ifadə edən 
qrafiki və mətni sənədlər kompleksi texnoloji sənədlər adlanır. 
Maşınqayırma sənayesində 1975-ci ildən istehsalın texnoloji 
hazırlanmasının vahid sistemi tətbiq edilməyə başlanmışdır 
(İTHVS). Əsas məqsəd istehsalın texnoloji hazırlanmasının təşkili 
və idarəolunma sisteminin yaradılmasıdır. İTHVS-nin tətbiqi 
vahid qayda-qanun sistemi əsasında istehsalın təşkili məhsulun 
mənimsənilməsi müddətini olduqca azaldır, keyfiyyətini artmağa 
imkan vermir, istehsalın çətinliyini artırır. 
İTHVS dövlət standartların, o cümlədən Konstruksiya 
sənədlərinin vahid sisteminə (KSVS), texniki iqtisadi 
informasiyanın vahid təsnifatlaşdırma və kodlaşdırma sisteminə, 
məhsulun keyfiyyətinin idarə olunmasının vahid dövlət sisteminə, 
əməyin mühafizəsini təmin edən standartlar sisteminə və istehsalın 
texnoloji hazırlığını tənzim edən nizamnamə sənədlərinə əsaslanır. 

---

Maşınqayırmada İTHVS-in əsas tərkib hissəsi kimi dövlət 
standartları əsasında texnoloji sənədlərin vahid sistemi (TSVS) 
yaradılmışdır. 
TSVS - nəzarətdə daxil edilməklə, məhsulun hazırlanması 
və ya təmiri üçün bütün maşınqayırma və cihazqayırma 
təşkilatları, müəssisələri tərəfindən işlənib hazırlanan və tətbiq 
edilən, texnoloji sənədlərin komplektləşmə tədavülünün tərtibat 
üsullarının işlənib hazırlanması haqda qarşılıqlı əlaqədə olan 
qaydaları və müddəalarını müəyyən edən dövlət standartları 
kompleksidir. 
TSVS-dən əsas məqsəd təşkilatlar və müəssisələr arasında 
texnoloji sənədlərin tərtib edilməsinin və qarşılıqlı mübadilə 
edilməsinin vahid qaydalar üzrə aparılmasıdır. 
TSVS işarələrin standartlaşmasını və müxtəlif işlər üçün 
sənədlərin eyniləşdirilməsini təmin edir ki, bu da texnologiya 
sənədlərinin mübadiləsində təkrar sənədləşdirməyə ehtiyac 
olunur. TSVS - əsasən texnologiya sənədlərini, ümumi və xüsusi 
təyinatlı iki qrupa ayırmaq mümkündür. 
Ümumi texnoloji sənədlər qrupuna ayrıca işlədilən və ya 
hazırlanma texnologiyasının və ya təmiri müxtəlif üsullarından 
asılı olmayaraq daxil olan texnoloji sənədlərdir. 
Ümumi sənədlərə eskiz xəritəsi (EX) və texnoloji təminat 
(TT) aiddir. 
EX - hazırlanan və ya təmir olunan məhsulun hər hansı bir 
əməliyyatının və ya keçidinin yerinə yetirilməsini izah edən 
nəzarət və yerdəyişməsi də daxil olmaqla sxem, cədvəl və ya 
eskizdən ibarət olan qrafiki sənəddir. 
TT - məhsulların hazırlanmasında dəfələrlə təkrar istifadə 
olunan texnoloji proses, üsul və qaydaları, texniki ləvazimatların 
istifadə qaydalarını izah edən və texnoloji sənədlərin həcmini 
azaltmaq məqsədilə tərtib edilmiş sənədə deyilir. 
Xüsusi təyinatlı sənədlər texnoloji proseslərin və ya ayrıca 
bir əməliyyatın istehsalın növündən və iş üsulundan asılı 
olmayaraq hər hansı bir məhsulun hazırlanması və ya təmirini 

---

yazılı surətdə təsvir edir. Bu qəbuldan olan əsas sənədlərdən biri 
marşrut xəritəsidir. Marşrut xəritəsi məhsulun hazırlanmasına sərf 
olunan material və alət, istifadə olunan avadanlıq tərtibat, və 
ləvazimatlar haqqında məlumatlar və ən əsası texnoloji prosesin 
tam izahını özündə cəmləşdirir. 
Marşrut xəritəsi əvəzinə bə’zi hallarda texnoloji prosesin 
xəritəsindən (TPX) istifadə etməyə icazə verilir. TPX - istehsal 
prosesini əməliyyatlar üzrə tərtib etməyə imkan verir, bu halda 
keçidlər, texnoloji rejimlər material və əmək sərfləri, texnoloji 
ləvazimatlar daha dəqiqliklə göstərilir. 
Tipik texnoloji proseslər xəritəsi (TTPX) bir qrup oxşar 
hissələrin emalı və ya təmirinin ümumi şəkildə təsviri üçün tətbiq 
edilir. 
Ayrı-ayrı texnoloji əməliyyatları işləyib hazırlamaq üçün 
əməliyyatlar xəritəsindən (ƏX) istifadə olunur. ƏX-də ardıcıl 
olaraq bütün keçidlər, rejimlər istifadə olunan Kəsici və ölçücü 
alətlər, texnoloji ləvazimatlar və əmək sərfi göstərilir. 

---