Dərs vəsaiti Bakı 2023

Üçüncü komponentin təsiri.
Əsas metalda həll olan qarışıq 
diffuziya edən elementin hərəkətliliyini artıra və ya azalda bilər. 
Bu əsas metalda atomlar atomlararası rabitə enerjisinin dəyişməsi, 
qarşılıqlı diffuziya edən element arasında atomlararası rabitənin 
yaranması və diffuziya edən elementin kimyəvi aktivliyinin 
dəyişməsi ilə əlaqədardır. 
Molibden, volfram, xrom və bir sıra digər karbid əmələ 
gətirən elementlər karbonun austenitə diffuziyasını yavaşıdır. 
Karbid əmələ gətirməyən nikel və kobalt isə austenit qəfəsində 
karbonun rabitəsini zəiflədərək diffuziya əmsalını bir qədər artırır. 
Oksigen karbonun diffuziyasını zəiflətsə də, azotun diffuziyasını 
sürətləndirir, karbon isə əksər elementlərin dəmirə diffuziyasını 
kəskin surətdə zəiflədir. 
Dənələrin sərhədi boyu və həcmə diffuziya. 
Tədqiqatlar 
göstərir ki, metalın səthində atomlar daha hərəkətli olur. Məsələn, 
volfram telinin bir tərəfində absorbsiya olunmuş torium metalın 
daxilinə demək olar ki, nüfuz etmədən sürətlə telin səthini örtür. 
Diffuziya əmsalının ən böyük qiyməti səthdə, orta qiyməti 
dənələrin sərhədində, ən az qiyməti isə dənələrin həcmində 
müşahidə edilir. Sinkin polikristallik bürüncə diffuziyası 
monokristala nisbətən 40 dəfə yüksək sürətlə (700°C-də) baş verir, 
karbon isə monokristallik volframa nisbətən polikristallik 
volframa 4 dəfə böyük sürətlə diffuziya edir. 
Kristal qəfəsin təhrifinin və dislokasiyaların təsiri. 
Daxili 
gərginliklər, xüsusən də kristal qəfəsin təhrifi diffuziyaya 
əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Diffuziyaya daha böyük təsiri 
isə deformasiya göstərir. Məsələn, nikelin misə diffuziyası mis 

---

deformasiya olunduqda 1000 dəfəyədək artır. Bəzi növ 
deformasiyalar sinkin 

- bürüncə diffuziyasını 3-5 dəfəyədək 
artırır. 
Deformasiya nəticəsində diffuziyanın sürətlənməsi əsasən 
sürüşmə müstəviləri və dənələrin sərhədi boyu müşahidə edilir, 
çünki məhz bu sahələrdə qalıq elastik deformasiya enerjisi 
saxlanır. Gərginlik vəziyyəti bircinsli olmadıqda böyük radiuslu 
atomlar dartılmış sahəyə, kiçik radiuslu atomlar isə sıxılmış sahəyə 
yönəlir şəkil 2.1-də atomların belə diffuziyasının sxemi 
verilmişdir. Belə diffuziya artan diffuziya adlanır. 
Şək. 6.6. Elastiki əyilmiş blokda artan diffuziya 
Dislokasiyaların diffuziyaya təsiri isə dislokasiyaların 
sıxlığının artması və ya onların hərəkəti nəticəsində vakansiyaların 
sıxlığının artmasında özünü göstərir.