Dərs vəsaiti Bakı 2023

Xromlama.
Səth təbəqəsi xromla zənginləşdirilmiş poladın 
qaz korroziyasına davamlılığı 800 
0
C qədər artır, eyni zamanda 
suda, dəniz suyunda, azot turşusunda korroziyaya qarşı 
müqaviməti yüksəlir. Çoxkarbonlu poladları xromladıqda onların 
bərkliyi və yeyilməyə davamlılığı artır. Çünki xromlama zamanı 
səth təbəqəsi əsasən (Cr, Fe)
7
C
3
, (Cr, Fe)
23
C
6
kimi karbidlərdən 
ibarət olur. Səth təbəqəsinin qalınlığı 0,1-0,2 mm, bərkliyi 1200-
1300 HB olur. Aqressiv mühitdə yeyilməyə işləyən buxar güc 
avadanlığının, buxar-su armaturunun hissələri, klapanlar və s. 
xromlamaya uğradılır.
Sinkləmə.
Poladın atmosferdə, şirin suda, benzin və bəzi 
başqa mühitdə korroziyaya müqavimətini artırmaq üçün aparılır. 
Sinklənən təbəqə FeZn
7
, FeZn
3
kimyəvi birləşmələrindən ibarət 
olur.
Silisiumlama
poladın 
səthinin 
silisiumla 
zənginləşdirilməsinə deyilir. Silisiumlama nəticəsində poladın 
dəniz suyunda, azot, kükürd və duz turşusunda korroziyaya 
müqaviməti xeyli yüksəlir, yeyilməyə davamlılığı bir qədər artır. 
 

---

6.3. Termiki emal zamanı diffuziya prosesinin 
qanunauyğunluqları 
Diffuziya anlayışı altında qazlarda, mayelərdə və bərk 
cisimlərdə atomların yerdəyişməsi başa düşülür. Diffuziya 
hissəciklərin istilik hərəkəti ilə baş verir, temperaturun yüksəlməsi 
ilə diffuziyanın sürəti artır. Bir çox hallarda diffuziya həcmdə 
konsentrasiyanın zaman ərzində baş verən bərabərləşməsinə səbəb 
olur. Lakin konsentrasiya fərqi olmadıqda belə energetik 
fluktuasiyalar nəticəsində də diffuziya baş verir. Konsentrasiya 
dəyişmədən baş verən belə diffuziya öz-özünə diffuziya adlanır. 
Əksər hallarda diffuziya konsentrasiyanın artması, (karbidlərin, 
digər intermetallik və s. fazaların) əmələ gəlməsi və böyüməsi ilə 
baş verir. Bu diffuziya yüksələn diffuziyadır. 
Diffuziyanın ilk mərhələsində metalın zənginləşdirici 
elementin aktiv atomları ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində absorbsiya 
baş verir. Absorbsiya zamanı metalın səthinə nüfuz edən atomlar 
kristal qəfəsin qüsurlu zonasına düşərək metal atomları ilə 
möhkəm rabitə yaradır. Absorbsiya olunmuş atomlar səthdə 
toplanaraq istilik hərəkəti sayəsində metalın daxilinə diffuziya 
edir. Bu prosesin əvvəlində səth qatında bərk məhlulun əmələ 
gəlməsinə, həmin elementin konsentrasiyası bərk məhlulda 
maksimum həll olma dərəcəsinə çatdıqdan sonra isə kristal 
qəfəsinin dəyişməsi ilə yeni faza əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. 
Səthin diffuziya edən elementlə zənginləşməsinin davam etməsi 
kristal qəfəsin yenidən dəyişməsinə və yeni faza əmələ gəlməsinə 
səbəb ola bilər. 
Qatda əmələ gələn fazaların təbiətinə görə diffuziya atom 
və reaksiya diffuziyalarına bölünür. Atom diffuziyası anlayışı 
altında elementlərin bərk məhlulda və ya dəyişkən tərkibli kimyəvi 
birləşmədə onların ancaq konsentrasiyasını dəyişən diffuziya, 
reaksiya diffuziyası adı altında isə səthdə kimyəvi birləşmə və ya 
yeni allotropik modifikasiya kimi yeni fazalar əmələ gətirən 
diffuziya başa düşülür. 

---

Metal 
və 
ərintilərdə atom diffuziyası müxtəlif 
mexanizmlərlə gedə bilər. Bərk məhlullarda həll olan elementin 
atomları kristal qəfəsin atomlararası boşluqlarında yerləşir və 
qəfəsdə bir vəziyyətdən digərinə asanlıqla keçə bilir. 
Əvəzləmə bərk məhlullarında hər iki komponentin 
atomları kristal qəfəsin düyünlərində yerləşir. Əgər qəfəsin bütün 
düyünlərinin atomlarla tutulduğun fərz etsək, diffuziya prosesinin 
iki qonşu atomun yerdəyişməsi ilə baş verdiyini qəbul etməliyik. 
Lakin 
energetik 
mülahizələrə 
görə 
belə 
dəyişmənin 
mümkünlüyünü təsəvvür etmək çətindir. Bu halda diffuziyanın 
mümkün ola biləcək mexanizmi düyünlərarası sıxışdırılıb çıxarma 
yoludur. Belə mexanizmə görə düyünlər arasında qeyr-müntəzəm 
olaraq yerləşmiş atom qonşu atomu öz tutduğu müntəzəm 
vəziyyətdən çıxararaq boşalmış yeri tutur. Amma bu mexanizm də 
qeyri-real görünür. 
Diffuziya mexanizminin ən mümkün sayılan variantı 
vakansiyalar üzrə diffuziyadır. Bu mexanizmə görə kristal 
qəfəsinin düyünündə düzgün vəziyyətdə yerləşmiş kifayət qədər 
enerjiyə malik atom kristal qəfəsinin boş olan düyününə-
vakansiyanı doldura bilər. Məhz bu tip diffuziya mexanizmi ilə 
əvəzləmə bərk məhlullarında diffuziya əmsalının yüksək qiymət 
ala bilməsini izah etmək olar. 
Vakansiyaların konsentrasiyası kristal qəfəsin boş 
düyünlərinin düyünlərin ümumi sayına nisbəti ilə müəyyən edilir. 
Məsələn, alüminium, mis və gümüş üçün ərimə temperaturuna 
yaxın temperaturlarda bu nisbət 0,1-0,2% təşkil edir. 
Bir sıra hallarda ərinti atomları kristal qəfəsində ion 
vəziyyətində olur. Belə ərintilərdə diffuziya elektrik sahəsinin 
təsiri ilə həyata keçirilirsə, bu elektriki köçürmə adlanır. Bu halda 
dəmir-karbon ərintilərində karbon, bor və hidrogen katoda doğru, 
azot isə, əksinə, anoda doğru hərəkət edir. Bu vəziyyət kimyəvi-
termiki emal prosesini intensivləşdirməyə imkan verir. Təcrübələr 
göstərir ki, sementitləmə prosesində sabit cərəyan keçməsi 
karbonun diffuziyasının sürətini 1,8-2,5 dəfə artırır. 

---