Dərs vəsaiti Bakı 2023

Diffuziya prosesinin riyazi təsviri. 
Mayelərdə və qazlarda 
olduğu kimi bərk cisimlərdə də diffuziya prosesinin riyazi təsviri 
Fik qanununa görə aparılır. Fikin birinci qanununa görə bərk 
kristallik cisimdə diffuziya müəyyən 
dx
qalınlıqlı və 
dF
en 
kəsiyinə malik izotrop materialdan 

d
zaman ərzində keçən 
maddənin 
dm
atom (ion) axını ilə müəyyən edilir: 

d
dF
dx
dc
D
dm
−
=
. 
Bu düstura görə diffuziya etmiş maddə miqdarı en 
kəsiyinin sahəsinə, diffuziya istiqamətində konsentrasiyaya və 
zamana düz mütənasibdir. 
D
əmsalı 1 sm
2
səthdən 1 saniyə 
ərzində 
dx
dc
konsentrasiyasının 1-ə bərabər dəyişkənliyində keçən 
maddə miqdarıdır. Düsturdakı mənfi işarəsi diffuziya edən 
atomların bu maddə ilə daha zəngin olan sahəsindən cılız sahəyə 
keçməsini göstərir. 
Diffuziya prosesinə müxtəlif amillərin təsiri. 
Dəmirə 
diffuziya edən elementlər sırasında ən böyük diffuziya əmsalına 
yerləşmə bərk məhlulu əmələ gətirən və atom diametri kiçik olan 
hidrogen, azot, karbon, bor kimi elementlər malikdir. Dəmirlə 
əvəzləmə bərk məhlul əmələ gətirən elementlərin diffuziyası isə 
yavaş gedir. 
Diffuziya edən element zənginləşdirilən detalın səthi ilə 
əvəzləmə bərk məhlulu əmələ gətirirsə əksər hallarda diffuziya 
edən elementin ərimə temperaturu yüksəldikcə və onun atom 
diametri böyüdükcə verilmiş temperaturda diffuziya sürəti aşağı 
düşür. 
Konsentrasiyanın təsiri.
Diffuziya edən elementin 
konsentrasiyası dəyişdikcə onun əsas metala diffuziyası, həm də 
metalın öz-özünə diffuziya sürəti dəyişir. Karbon dəmirin öz-
özünə diffuziyasını sürətləndirir. Belə ki, karbonsuz dəmirin 
960°C- də öz-özünə diffuziya əmsalı tərkibində 1,1% C olan Fe-C 
ərintisinə nisbətən 16 dəfə kiçikdir. 1127°C temperaturda və 
karbonun 0,8% qədər konsentrasiyasında karbonun austenitə 

---

diffuziyası az dəyişir, lakin həmin temperaturda karbonun 0,8-
1,7% miqdarında kəskin olaraq sürətlənir. 
Müxtəlif ərintilərdə konsentrasiyanın diffuziya sürətinə 
təsiri müxtəlifdir. Məsələn, konsentrasiya nikelin, alüminiumun, 
sinkin, berilliumun, silisiumun, qalayın misə diffuziyasını 
sürətləndirir, silisiumun və manqanın alüminiuma diffuziyasını isə 
zəiflədir.