Dərs vəsaiti Bakı 2023

7.2. Qaynaq birləşməsinin quruluşu və termiki təsir 
zonasında gedən struktur çevrilmələri 
 
Qaynaq konstruksiyalarını hazırladıqda 
uc-uca, tavr, bucaq
və
üst-üstə
birləşmələrdən istifadə edilir (şəkil 7.3). Uc-uca 
qaynaq birləşmələri, möhkəmlik və texniki-iqtisadi göstəriciləri 
üzrə digər birləşmə tipləri ilə müqayisədə üstünlüklərə malikdir. 
Uc-uca birləşmələrin elementlərini birləşdirən tikiş - uc-uca, tavr 
və üst-üstə birləşməlerdə -
bucaq tikiş
adlanır. Tikişin hesabı 
kesiyıni almaq üçün lazım olan kedişlerin (qatlann) sayından asılı 
olaraq, onlar bir gedışli (bırqatlı) və çoxgedişli (çoxqatlı) uc-uca 
və bucaq tıkişlərinə ayrılır. Pəstahları bütövlükdə eni üzrə 
biıieşdirən tikiş bütöv, qaynaqlanan hissələri növbe üzrə 
qaynaqlanmamış sahələrlə əveziənən tikişlər -
 fasiləli tikiş
adlanır. 
Qaynaqdan 
öncə 
konstruksiyanın elementləri hazırlanır. 

---

Hazırlama növləri metalın haiından, onun qalınlığından, qaynaq 
üsulundan, həmçinin qaynaq 
konstruksiyasının texnoloji 
xüsusiyyetlərindən asılı olur. Kənarlann hazırlanmasımn əsas 
elementləri - kənarlann ayrılma bucaği, kütləşmə və ara 
boşluğundan ibarətdir. Kənarların ayrılmaşı və ara boşluğu bütün 
kəsiyin qaynaqlanmassnı təmin etmək üçün, kütləşmə isə açıq 
ərimənin – yanmanın qarşısını almaq üçün aparılır. Pəstah 
metalının kənarlarının hazırlanmasının konstuktiv elementləri 
standartlarla müəyyənləşdirilir. 
Şək. 7.3. Qaynaq birləşmələrinin tipləri: 
Uc-uca: 1 -
ucları qaldırılmış; 2 - kənarları ayrılmadart; 
3
- 
kənarları V-vari ayırma; 4 - kənarları X-vari ayırma; 5 - kənarları 
U-vari birtərəfli ayımna;
 6
- U-vari ikitərəfli;
 üst-üstə: 1
- birtərəfli 
bucaq tikişli; 2 - kəsikli ikitərəfli bucaq tikişləri ilə;
 3 -
pərçimvari 
tikiş;
tavr. 1 - 
birtərəfli bucaq tikiş ilə; 2 - kənarları birtərəfli 
ayırma ilə;
 3 -
ikitərəfli bucaq tikişli və kənarlar: ikitərəfı ayırma 
ilə;
 bucaq 1
- birtərəfli bucaq tikiş ilə; 2 - ikitərəfli bucaq tikiş ilə; 
3 - kənarları Y-vari ayırma ilə 

---

İstismar proseslərində müxtəiif temperatur və yük növlərinin 
(statik, zərbə, titrəyiş) təsir; şəraitində qaynaq birləşmə metalının 
möhkemlik xassələri əsas metalın xassələri ilə eyni olmalıdır. 
Qaynaq zamanı temperaturun qeyri bərabər paylanması və 
konstruksiya elementlərinin birləşdiyi yerdə qızma (istilik) 
təsirindən baş verən fiziki-kimyəvi proseslər, tikiş və termiki təsir 
zonası (şəkil 7.4. t.t.z.) metalında əsas metalın xassələrinə yaxın 
xassə alınmasını çətinləşdirir.
 Tikiş,
əsas (qaynaq edilən metal) və 
qatqı (elektrod) metallarından ibarət
 tökmə ərintidir.
Termiki təsir 
zonası - əsas metalın tikişətrafı sahəciyidir, qaynaq prosesində 
100°C-dən ərimə temperaturuna qədər qızır. Adətən qaynaq 
birləşməsində zəif yer, tikiş və termiki təsir zonası metallarıdır. 
Şək. 7.4. Uc-uca qaynaq birləşmələri: 
a - ikitərəfli tikiş (normal);
 b -
eyni ilə, qüsurlu (tam əridilməmiş); 
c- birtərəfli (nonmal); ç-eyni ilə, qüsurlu (tam əridilməmiş); d - 
eyni ilə, qüsurlu (yanıq); p - tiki- şin örtulməsi; əl ilə qaynaq üçün 
və qoruyucu qazda p = 1,5...2 mm, flüsaitı avtomatik qaynaq üçün 
p = 3. 4 mm 

---

Uc-uca qaynaq birləşməsinə (şəkil 7.4a) baxaq, onun 
möhkəmliyinə təsir edə bilən əsas amiiləri müəyyənləşdirək. 
Birləşmənin mohkəmliyinə b və h ölçüləri və ya forma əmsaiı 

= 
b/h ilə xarakterizə edilən tikişin kəsiyinin şəkli, tikiş və termiki 
təsir zonası metailanının struktur və kimyəvi tərkibi təsir göstərir. 
Keyfiyyətli qaynaq tikişi almaq məqsədi ilə qaynaq təknəsi 
üzərində, onu əhatə edən havanın təsirindən maksimum təcrid 
etmək imkanı olan daimi qoruyucu mühit yaratmaq lazımdır.