Dərs vəsaiti baki 2016 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti Kərimov Kərim

6.5. İş təhlükəsizliyinin təmin edilməsində Elmi-texniki tərəq­qinin tətbiqinin əsas istiqamətləri.

İstehsalın avtomatlaşdırılmasının təşkilatı-texniki ilkin şərtləri aşağıdakılardır:

• istehsalın və onun təkmilləşdirilməsinə ehtiyac, fasiləsiz texnologiyaya keçid ehtiyacı;
• yeni texnologiya sistemlərinin yaranması;
• elmi-texniki irəliləmənin başqa istiqamətləriylə avtomatlaşdırmanın uyğunluğunun ehtiyacı;
• mürəkkəb istehsal proseslərinin optimallaşdırılması.
Kompleks istehsalatın avtomatlaşdırılması bütün əsas və köməkçi əməliyyatların avtomatlaşdırmasını güman edir. Maşınqayırmada kompleks-avtomatlaşdırılmış sahələrinin (bölmələrinin) yaradılması EHM-in köməyi ilə dəzgahçıların əmək məhsuldarlığını yüksəltməyə və onların sayını azaltmağa icazə verəcəkdir. Kompleks avtomatlaşdırmanın istiqamətləri arasında - rotorlu və rotorlu-konveyer xətlərinin tətbiqi, kütləvi məhsul üçün avtomatik xətlər və avtomatlaşdırılmış müəssisələrin yaradılması istehsal şəraitində işlərin ( məhsul buraxılışının) həcmi artırmağa imkan verəcəkdir. Elmi - konstruktor və texnologiya işlərinin avtomatlaşdırmasının təsirliliyin artması ilk növbədə:
• konkret obyektin avtomatlaşdırmasının variantlarının texniki-iqtisadi analizinin metodikalarının təkmilləşdirilməsi, ən effektiv layihənin və avtomatlaşdırmanın konkret vasitələrinin əsaslandırılmış seçimi;
• avtomatlaşdırmanın intensiv vasitələrin istifadəsi üçün şəraitlərin yaradılması, onların xidmətinin təkmilləşdirilməsi;
• istehsalın avtomatlaşdırması üçün istifadə edilən buraxılan avadanlığın texniki-iqtisadi xarakteristikalarının artımı xüsusilə hesablayıcı texnikaların yaratmağa imkan verəcəkdir.
Müxtəlif istehsal sistemlərinin fəaliyyətinə hesablama və mikroelektron texnikanın cəlb etməsi istehsalın kompüterləşdirməsi adlanır.
Müasir şəraitdə elmi-texniki irəliləmə ekstensiv yolla istehsalın artmasından daha yüksək əmək məhsuldarlığının, texnologiyanın təkmilləşdirilməsinin və istehsalın təşkilinin hesabına intensiv artmaya, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi və məhsulun maya dəyərinin sonradan azalmasına imkan verəcəkdir.
Elmi-texniki irəliləmə - bu fasiləsiz elmin inkişafının prosesidir, texnikalar, texnologiyalar, əməyin, formaların, istehsalın və əməyin təşkili metodlarının təkmilləşdirilmələridir. O, həmçinin, ictimai-iqtisadi məsələlərin qərarının (həllinin) ən əhəmiyyətli vasitəsi kimi çıxış edir və əmək şərtlərinin yaxşılaşması kimi, onun məzmunluluğunun artımı, ətraf mühitin qorunması və (amma) nəticədə - xalqın rifahının artımına şərait yaratmaqdır. ETT –nin təkamül forması ənənəvi texniki vasitələrin və texnologiyaların tədricən, fasiləsiz təkmilləşdirməsiylə səciyyələnir. Belə proses kifayət qədər uzun müddət davam edə bilər. Xüsusilə başlanğıc mərhələlərdə texniki təkmilləşdirmələrin yığımı olur. Bir tərəfdən, onlar artıq az effektivdir. Digər tərəfdən isə onlar məhsuldar güclərin yerli, prinsipial dəyişiklikləri üçün lazımlı bazanı yaradırlar və yeni ictimai əməyi keyfiyyətlə təmin edir. Elmi-texniki irəliləmənin inkişafının belə forması inqilab adlanır. İstehsalın maddi-texniki bazasında keyfiyyətli dəyişikliklər elmi-texniki inqilab əsasında baş verir.
Elektrikləşdirilmə sənayedə əl əməyinin əvəzetməsini maşın təmin edir, əməyin predmetlərinə elektrik enerjisinin təsirlərini genişləndirir. Texnoloji proseslərdə elektrik enerjisinin tətbiqinin effektivliyi xüsusilə böyükdür, istehsalın və idarənin (idarə etmənin) avtomatlaşdırmasının texniki vasitələri, mühəndislik hesablamaları, informasiyanın emalına, hesab-hesablama işlərində və başqaları. Metalların və başqa materialların emalının ənənəvi mexaniki üsullarından əvvəl bir sıra əhəmiyyətli üstünlüklər elektrik və elektrokimyəvi metodlara aiddirlər. Onlar ölçülər üzrə dəqiq mürəkkəb həndəsi formaların məmulatlarını almağa imkan verir və məmularların səthinin (üzün) hamarlığını parametrlər uyğun olmasını təmin edirlər .