Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

İşgüzar ünsiyyətin növləri 
Eyni sahədə çalışanların ünsiyyəti 
geniş mənada ünsiyyətdən onunla fərqlənir ki, belə ünsiyyət pro­
sesində məqsəd və öz həllini tələb edən konkret vəzifələr qoyulur.
İşgüzar ünsiyyətdə tərəf -m üqabillə qarşılıqlı əlaqələri kəsmək 
(ən azı, hər iki tərəf üçün itkilər olmadan) mümkün deyil.
İşgüzar ünsiyyətin əhəmiyyətli hissəsini xidməti ünsiyyət, 
yəni insanların təşkilat daxilində, iş vaxtında həyata keçirilən qar­
şılıqlı fəaliyyəti tutur.
Lakin işgüzar ünsiyyət - xidməti ünsiyyətə nisbətən daha geniş 
anlayışdır, çünki həm də muzdlu işçilərin və fərdi işəgötürənlərin 
qarşılıqlı fəaliyyətini əhatə edir və təkcə təşkilatlarda yox, ən 
m üxtəlif səviyyəli işgüzar qəbullarda, seminarlarda, sərgilərdə və 
s. baş verir.
İşgüzar ünsiyyət 
-fəaliyyət, informasiya və təcrübə mübadi­
ləsinin baş tutduğu qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı fəaliyyət prosesidir.
İşgüzar ünsiyyəti şərti olaraq 
birbaşa
(bilavasitə təmas) və 
do­
layısı ilə
(bilvasitə - tərəfdaşlar arasında zaman-məkan məsafəsi 
mövcud olur) növlərinə ayırmaq mümkündür. Birbaşa işgüzar 
ünsiyyət dolayısı ilə ünsiyyətə nisbətən daha böyük nəticəyə, emo­
sional təsir və təlqin gücünə malikdir.
İki işgüzar ünsiyyət növünü fərqləndirirlər: verbal və qeyri- 
verbal. 
Verbal ünsiyyət
(latın dilində verbalis - şifahi) sözlərin 
köməyi ilə qurulur. 
Qeyri-verbal
ünsiyyətdə informasiyanın ötü­
312

---

rülməsi vasitəsi kimi duruş tərzi, jestlər, mimikalar, intonasiya, ba­
xışlar, ərazidə yerləşmə və s. çıxış edir.
İşgüzar ünsiyyət m üxtəlif üslublarda həyata keçirilə bilər. 
Ünsiyyətin üç əsas üslubunu fərqləndirirlər:
• 
mərasim
- burada tərəf-müqabillərin əsas vəzifəsi sosium- 
la əlaqələrin saxlanması, cəmiyyətin bir üzvü kimi özü haqqında 
anlayışların möhkəmləndirilməsindən ibarətdir. Mərasim ünsiyyə­
tində tərəfdaş sosial, peşə, şəxsiyyət rolundan asılı olmayaraq yal­
nız zəruri atributdur, burada onun fərdi xüsusiyyətləri əhəmiyyətli 
deyil;
• 
manipulyativ (vasitə)
- bu halda tərəfdaşa xarici məqsədlərə 
çatma vasitəsi kimi baxılır. Peşə vəzifələrinin böyük çoxluğu məhz 
manipulyativ ünsiyyəti nəzərdə tutur. Mahiyyəti etibarilə, istənilən 
təlim, inandırma, idarəetmə həmişə manipulyativ ünisyyəti əhatə 
edir;
• 
humanist -
hər iki tərəfdaşın təsəvvürlərinin birgə dəyişdi­
rilməsinə yönəldilir, anlaşılma, dərdinə şərik olma, mehribanlıq 
kimi insani tələbatların təminatını nəzərdə tutur.
Humanist ünsiyyət, əsasən xaricdən (məqsəd, şərait, vəziyyət, 
stereotiplər) yox, daha çox daxildən (fərdilik, əhval-ruhiyyə, tə­
rəfdaşa münasibət) determinasiya olunur (qanunauyğunluqlar və 
səbəblərdən asılılıq). Bu ünsiyyətdə, başqa növlərə nisbətən, daha 
çox fərdilikdən asılılıq aydın görünür.
Tərəfdaş necə varsa, lazım olan və olmayan funksiyalara, mü­
hüm və qeyri-mühüm keyfiyyətlərə bölünmədən qəbul edilir. Bu­
nunla yanaşı, elə vəziyyət ola bilər ki, nəinki bu ünsiyyət, hətta 
onun ayn-ayn ünsürləri də yersiz olar.
Bundan başqa, hər bir insana istənilən şəraitdə onun hərəkətlə­
rinə səciyyəvi xüsusiyyətlər verən şəxsi üslubu, yaxud davranış və 
ünsiyyət modeli xasdır.
Fərdi ünsiyyət üslubu fərdi xüsusiyyətlərdən, şəxsi keyfiy­
yətlərdən, həyat təcrübəsindən, insanlara münasibətdən, həmçinin 
mövcud cəmiyyət üçün səciyyəvi olan ünsiyyət növündən asılıdır.
İşgüzar ünsiyyət aşağıdakı əsas formalarda həyata keçirilir: iş­
güzar söhbət; işgüzar danışıqlar; mübahisə, diskussiya, polemika;
313

---

işgüzar müşavirə; kütlə qarşısında çıxış; telefon danışıqları; işgü­
zar məktublaşma.