Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

VIII FƏSİL
ŞİFAHİ NİTQ.
POLEMİKA USTALIĞI
8.1. Çıxışa hazırlıq
Kütlə qarşısında sıxışlar 
Kütlə qarşısında çıxış etmək bacanğı 
istənilən rəhbər işçinin fəaliyyətinin mühüm xüsusiyyətlərindən bi­
ridir. Bir çox insanlar təbii olaraq şifahi çıxış qabiliyyətinə malikdir. 
Onlar ekspromt şəkildə, heç bir çətinlik çəkmədən, istənilən anda, 
özünə və başqalanna xoş duyğular bəxş edərək nitq söyləyə bilir.
Lakin heç də hamı gözəl natiqlik xüsusiyyətlərinə malik deyil. 
Bir çoxlarını camaat qarşısına çıxmaq faktının özü qorxudur. On­
lar tribunaya çıxıb fikirlərini gözəl şəkildə ifadə etməyi səmimi- 
qəlbdən arzulayırlar, lakin bunu etmək onlar üçün çətindir.
Müvafiq nəzəri bilik, məşqlər və təcrübə mövcud olduqda 
istənilən insan dinləyicilər tərəfindən müsbət qiymətləndirilib 
yadda saxlanacaq nitq söyləyə bilər. Ancaq belə çıxışlara hazırlıq 
zəhmət və bilik tələb edir.
Çıxış zamanı davranış 
Auditoriyaya köklənin. Nitqinizin 
məzmununun onun maraqlarına cavab verib-vermədiyini müəy­
yənləşdirin. Uyğunsuzluq aşkar etdikdə «qarşılıqlı anlaşma kör­
püləri salmağa» səy göstərin.
Çıxış zamanı inamlı olaraq, söylədiyiniz ideyalara möhkəm 
inam nümayiş etdirin.
Çıxışa başlamazdan əvvəl auditoriyanı nəzərdən keçirin, dinlə­
yicilərin sizin söyləyəcəklərinizi qəbul etməyə hazır olduğunu 
yəqin edin. Yalnız sakitlik yarandıqdan sonra danışmağa başlayın.
251

---

Nitqi auditoriyaya qısa müraciətlə başlayın, ondan sonra ani, 
ehtiyac olduqda isə daha uzun fasilə gəlməlidir.
Giriş sözü bərkdən deyilməməlidir. Bu, çıxışın gedişinə daha 
yaxşı nəzarət etməyə və auditoriyanın diqqətini cəlb etməyə kömək 
göstərər. Nitqin dəqiqliyinə nəzarət edin. Nitq nə çox sürətli, nə də 
çox yeknəsəq olmamalıdır.
Çıxış zamanı baxışlarınız dinləyicilərə yönəlmiş olmalıdır. 
Sizə yönəlmiş baxışlardan gözlərinizi qaçırmayın, bir nöqtəyə 
baxmayın. Auditoriyanın reaksiyasını müşahidə edin.
Əgər indicə söylədiyiniz sözlərin dinləyicilərdə canlanma ya­
ratdığını görürsünüzsə, toxunduğunuz mövzunu inkişaf etdirməyə 
səy göstərin. Bu, auditoriyanı ələ almağa və müsbət münasibət qa­
zanmağa yardım edər. Yalnız dinləyicilərin müsbət münasibətinə 
nail olduqdan sonra başlıca məsələnin şərhinə keçin.
Bütün çıxış boyu özünənəzarəti unutmayın. Heç bir halda nitqi 
söyləməkdə çətinlik çəkdiyinizi, yorulduğunuzu, yaxud hansı an­
larda isə inamsız olduğunuzu hiss etdirməyin.
Hətta yerdən təhrikedici səslər gəlirsə, diskussiyaya girməyin. 
Təhrikedici çağırışlar sizi özünüzdən çıxarmamalıdır. Söyləyin ki, 
çıxışı bitirdikdən sonra istənilən suala cavab verməyə hazırsınız. 
Bununla siz diskussiyaya hazırlaşmaq üçün vaxt qazanmış ola­
caqsınız. Həm də çıxışınızın sonrakı gedişində diskussiyaya səbəb 
olacaq bəzi suallar aradan qalxa bilər.
Çıxışın çətin anlarında xüsusilə inamla, hər sözü intonasiya 
ilə söyləyərək danışmaq lazımdır. Auditoriya üçün xoşagəlməz 
ola biləcək ifadələri aydın nümunələrlə möhkəmləndirmək lazım­
dır. Bu mövzuya toxunmağa sizi zərurətin məcbur etdiyini mütləq 
qeyd etməyi unutmayın. Sərt sözləri auditoriyanın ünvanına deyil­
miş bir neçə xoş sözlə yumşaltmaq faydalı olar.
Əgər auditoriyanın yorulduğunu hiss edirsinizsə, səsinizi al­
çaldın, sonra tədricən yüksəldin.
Ümumiləşdirici nəticələr nitqin məzmunu ilə məntiqi şəkildə 
əlaqələndirilməlidir. Nitqi bitirərkən dinləyicilərə diqqətlərinə 
görə təşəkkür etməyi unutmayın.
252

---

N itqin kompozisiya quruluşu