Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

Çıxışdan əw əl nə etmək lazımdır
Öz qeydlərinizi, yaxud nitqin mətnini yoxlayın - onlar lazımi 
qaydada düzülübmü?
258

---

Yeni məlumatla tamş olun. O sizin çıxışınıza təsir edə bilərmi? 
Nəyi isə dəyişməyə hazır olun.
Yeni hadisələri diqqətdə saxlayın. Dünən qəbul edilmiş qərar­
ların da sizin çıxışınız üçün əhəmiyyəti ola bilər.
Əgər kiminləsə birlikdə çıxış edirsinizsə, onunla görüşmək və 
çıxışı sona qədər razılaşdırmaq üçün vaxt saxlayın.
Çıxış edəcəyiniz yerə əvvəlcədən gəlin. Çıxışın baş tutaca- 
ğı otağı, yaxud zalı nəzərdən keçirin və ehtiyac varsa, nəyi isə 
dəyişdirin.
Əgər istifadə edəcəksinizsə, mikrofonun işlək vəziyyətdə ol­
masım yoxlayın.
Əgər slaydlardan istifadə edəcəksinizsə, onlara bir də baxın, 
lazımi qaydada düzülməsinə əmin olun, proyektoru yoxlayın və 
fokusunu düzəldin və s.
Diqqəti yayındıracaq məsələlərin olub-olmadığını yoxla­
yın. Divarlardan asılmış çap materialları, plakatlar dinləyicilərin 
diqqətini sizin çıxışınızdan yayındıra bilər.
Xarici görkəminizi güzgüdə nəzərdən keçirin, saç düzümünü­
zün səliqəliliyinə əmin olun.
Əgər tribunada sizə su lazım olacaqsa, onun mövcudluğunu 
yoxlayın. Başqalarına arxayın olmayın.
Əgər siz prezidiumun kürsüsü arxasındasınızsa, unutmayın ki, 
«başlıca fiqur» sizsiniz, auditoriya sizə intizarla baxır.
Nitqi başlayarkən ayağa qalxanda inamlı olun.
Danışmağa başlamazdan əvvəl fasilə edin. Ürəyinizdə üçə 
qədər sayın. Dinləyicilərə baxın. Özünüzün orada mövcudluğunu­
zu təsdiq edin. Nəfəsinizə diqqət yetirin.
Çıxışın mətnini, yaxud məruzəni oxumaq improvizə edilmiş 
nitqlə çıxış etməkdən daha çətindir. Bu, aşağıdakı səbəblərdən bö­
yük təcrübə və hazırlıq tələb edir:
• Üzündən oxu zamanı səs həvəsliliyini və canlılığını itirir;
• Hazırlıqsız oxu zamanı dinləyicilərlə əlaqənin itirilməsi 
mümkündür;
• Hazırlıqsız oxu zamanı nitqin sürəti artır və yeknəsəqlik ya­
ranır.
259

---

Çıxış üçün mətn forma etibarilə çapa verəcəyiniz mətndən 
fərqlənməlidir.
Sətirlərin böyük formatından istifadə edin.
Mətn sətirlər arasında iki, abzaslar arasında üç interval olmaq­
la çap edilməlidir.
Hər bir 
əsas hissəni
yeni səhifədən başlayın. Yeni səhifənin 
oxunuşu zamanı həmişə səsdə yüksəliş hiss olunur. Yeni bəndə ke­
çid zamanı bu, əhəmiyyətlidir.
Abzas yeni səhifəyə keçməməlidir, bu, cümlələrə də aiddir. 
Fikrin ortasında səhifənin çevrilməsi yəqin ki, yaxşı olmaz.
Vərəqin yalnız bir üzündən istifadə edin: vərəqlərin sayının 
çox olması hələ çıxışın uzun olması demək deyil.
Səhifələri nömrələyin. Rəqəmi səhifənin sağ küncündə qoy­
mağa üstünlük verilməlidir.
Səhifələri dəftərxana sancağı ilə birləşdirməyin. Çıxışdan əv­
vəl bütün sancaqlan çıxann.
Mətnin daha çox diqqət yetirilməsi, xüsusi intonasiya ilə 
oxunması, yaxud fasilə verilməsi lazım gələn yerlərində qeydlər 
edə bilərsiniz, lakin bu qeydlər çox olmamalıdır.
İki mətn hazırlayın - məşq üçün və çıxış üçün. Çıxış üçün olan 
nüsxəyə yalnız çıxış üçün son dərəcə zəruri olan qeydlərinizi kö­
çürün.
Sonuncu məşqi çıxış üçün hazırladığınız mətnlə keçirin.
Kafedra-tribuna (kağızların qoyulması üçün pyüpitr) rahat ol­
malıdır ki, oxuyarkən başınızı çox aşağı əyməli olmayasınız.
Kafedranın sizi tamamilə gizlətmədiyinə əmin olun. Mətnin 
oxusu zamanı bütün dinləyicilərin sizi yaxşı görüb eşitdiyinə əmin 
olmalısınız.
Məşqlər zamanı əmin olacaqsınız ki, mətndəki bəzi cümlələr 
çox uzun, ağırdır, tələffüzü çətin olan sözlər var. Onları başqaları 
ilə əvəz edin ki, danışmaq sizin üçün asan olsun.
Heç bir halda çıxışdan əvvəl onun mətnini dinləyicilərə ver­
məyin, onlar sizin ucadan oxumaq qabiliyyətinizi yoxlamağa gəl­
məyiblər. Jurnalistlər üçün istisna etmək olar.
K ağızdan oxuya necə hazırlaşm alı
260

---

Səsinizdən fəal istifadə edin, aktyorluq qabiliyyətlərinizi işə 
salmağa səy göstərin.
Cümlələr uzun, tərkibində 15 sözdən çox olmamalıdır.
M üxtəlif uzunluqda cümlələrdən istifadə edin ki, bir uzun 
cümlənin ardınca digəri gəlməsin.
Cümlələrin quruluşu sadə və aydın olmalıdır. Tabeli mürəkkəb 
cımlələrdən, xüsusilə şərt budaq cümlələrindən istifadə etməyin.
Jarqonlar və xüsusi terminlərdən istifadə etməyin.
Aydın olmayan və heç bir məna ifadə etməyən təyin və zəiflik­
ləri mətndən çıxarın.
«Ölü» ifadələr, qəlib fikirlər və artıq sözlərdən xilas olun. 
«Hal-hazırki vəziyyətdə», «nöqteyi-nəzər» əvəzinə «indi», «ba­
xım» kimi sadə sözlərdən istifadə etmək daha münasibdir.
Çıxışınızdan heç bir mənası olmayan «mahiyyət etibarilə», 
«lap açığını desək», «əlavə etməliyəm ki», «qeyd etmək maraq­
lı olardı», «buna diqqət yetirmək vacibdir», «diqqətinizə çatdıra 
bilərəm», «diqqətinizi cəlb edə bilərəmmi», «demək lazımdır ki», 
«icazənizlə söyləyim» və s. kimi şablon ifadələri çıxarın.
Fel zamanlarını sadələşdirin. Sadə indiki, keçmiş və gələcək 
zamanlardan («biz gəlirib), «biz gəldik», «biz gedəcəyik») istifadə 
edin. Mürəkkəb şəkillərdən istifadədən çəkinin («biz getməyə ha­
zırlaşdığımızı biruzə vermiş olduq» və yaxud daha qəliz: «biz ar­
zularımızın ziddinə də olsa, bu çətin və məşəqqətli yolu bizimlə 
birgə bu əzablan qəbul etməyə hazır olan vətənpərvər gənclərlə 
getməyə hazır olduğumuzu bildirməkdən çəkinmədiyimizi elan 
etməkdən şərəf duymuş oluruq.»).
Kitabdan sitat gətirərkən də indiki zamandan istifadə edin 
(«Mirzə Cəlil bizə xatırladır...», «Sabir bu haqda başqa cür dü­
şünün)). Yalnız konkret zaman göstərilən cümlələr istisnadır 
(«Uinston Çerçil 1942-ci ildə müəyyən etmişdi ki...). Məmməd 
Əmin Rəsulzadə 1918-ci il 28 May günü — Azərbaycanı müstəqil 
dövlət 
elan e d ir .
Rəsulzadə və şura üzvləri İstiqlal Bəyannaməsini 
ayaq üstə 
dinləyir.
Bütün ölkələrin radiostansiya və qəzetləri 
Azərbaycanın müstəqillik xəbərini dünyaya 
yayır.
261

---