Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

Mənfi münasibətə köklənmiş auditoriya qarşısında çıxış
«Mürəkkəb» auditoriya qarşısında çıxışdan əvvəl müvafiq 
şəkildə hazırlaşmaq lazımdır. Özünüzü istənilən vəziyyətdə özü- 
nənəzarəti qoruyub saxlamağın vacibliyinə inandırmaq və əvvəl­
dən axıradək bu inamı qorumaq çox vacibdir. Bu, bütün çıxış müd­
dətinə aid olmalıdır.
Auditoriyanın çıxışınıza «neqativ» münasibəti zamanı da sa­
kitliyinizi qoruyub saxlayın. Düşünülməmiş hərəkətlərə yol ver­
məməyə çalışın.
Dinləyicilərin çıxışınıza mənfi reaksiyası zamanı məsləhət 
görülmür:
• Mübahisə etmək;
• Məntiqə, yaxud sağlam düşüncəyə müraciət etmək (hisslər 
onlara tabe olmur);
• Onlara özlərini necə aparmaq barədə məsləhət, yaxud göstə­
riş vermək;
• Əmr vermək;
• Ələ salmaq;
• Utandırmaq;
• Onları nəzərə almamaq, maraqlarına əhəmiyyət vermədən 
öz dediyini demək;
• Onların davranış motivlərini soruşmaq;
• Hücuma hücumla cavab vermək;
• «Əsəbləri ilə oynamaq».
Həmçinin yadda saxlamaq lazımdır ki, dinləyicilərə birbaşa 
təzyiq etmək təşəbbüsü zamanı onlar cavabında istehza ilə gülə,
264

---

hədələrinizə acı cavab verə, onlara ünvanlanan «moizənizi», 
nəsihətlərinizi nəzərə almaya bilər, tənqid, yaxud ittihama eyni hə­
rəkətlə cavab verə bilərlər.
Auditoriyanın çıxışınıza m ənfi m ünasibəti zam anı aşağıdakı
ölçüləri götürm əyə çalışın.
Öz məqsəd və mövqelərinizi əvvəlcədən müəyyənləşdirin. 
Qeyri-müəyyənlikdən qaçın. Dediyiniz hər söz sizin özünüz üçün 
aydın və inandırıcı olmalıdır.
Qarşıya qoyduğunuz məqsədlərə çatmaq üçün fikirlərinizi 
cəmləşdirin. «Hər şeyi işin gedişində düşünəcəyəm» fikri ilə özü­
nüzü aldatmayın. İstənilən ekspromt ətraflı düşünülməlidir.
Çıxışınızın ən sanballı 
dəlilini hazır saxlayın və 
çətin
dəqiqələrdə
ondan istifadə edin.
Faktlara əsaslanın. Suallar sizi çaşdırmasın deyə, evdə hazır­
laşın. Hazırlıq vaxtı sizə verilə biləcək daha çətin sualları yazın 
və onlara cavab hazırlayın. Cavablarınızı kasetə, yaxud diktofona 
yazın və sonra onlara necə cavab verdiyinizi dinləyin.
Psixoloji oyunlardan çəkinin. Sizə tapm aca-sual vermələrinə 
icazə verməyin. Verilən sualları konkretləşdirmələrini xahiş edin. 
Əgər verilən məlumatın dəqiqləşdirilməyə ehtiyacı varsa, bunu 
söyləyin. Sonra təshih edin.
Cəsarətli və düşünülməmiş cavablar verməyin. Sual çox çətin 
olmasa da, onu cavablandırmazdan əvvəl fasilə verin. Vaxt qazan­
maq üçün verilən sualı yazmaq da mümkündür.
Sualın, yaxud atmacamn təhrikedici olduğunu başa düşsəniz, 
sakitliyinizi və özünənəzarəti qoruyub saxlayın; özünüzü 10-a 
qədər saymağa məcbur edin, sonra düşünülmüş və ölçülüb-biçil­
miş cavab verin.
Çox uzun danışmayın, geniş cavablar verməyin.
Cavablar üçün vaxt çərçivəsi müəyyənləşdirin. Artıq sualı ca­
vablandırdığınızı bildirən «Başqa sual varmı?» ifadəsindən istifadə 
edin.
Cavablandırıb qurtardığınız suala qayıtmayın. Dinləyicilər 
içərisində sizi artıq izah etdiyiniz məsələyə qaytarmaq istəyən in­
sanlar ola bilər. Buna yol verməyin. Belə söyləyin: «Biz artıq bu
265

---

sualı müzakirə etmişik, indi digər suala keçək». Bu suala fərdi qay­
dada, çıxışınız bitdikdən sonra daha ətraflı cavab verəcəyinizi vəd 
edə bilərsiniz.
Suallara cavab verərkən doğru olun. Hər bir dinləyiciyə hörmətlə 
yanaşın. Suala görə təşəkkür edin və maraqlı olduğunu söyləyin.
Əgər səhvə yol vermişsinizsə, bunu etiraf edin.
Öz maraqlarınızı etiraf etməkdən qaçmayın (əgər onları au­
ditoriyada ifadə etməyi mümkün hesab edirsinizsə), xüsusilə əgər 
böyük auditoriya qarşısında çıxış edirsinizsə, bu sizə etibar qazan­
maqda kömək edər.
Müzakirə edilən mövzudan kənara çıxmayın. Cavablarınız 
onun mahiyyətinə uyğun olmalıdır.
Sizə lazım olmayan diskussiyanın yaranmasına yol verməyin.
Sizə aid atmacaları diqqətlə dinləyin.
Düşmən münasibət və hisslərlə üzləşdikdə, lazımi intonasi­
yanı tapmaq çox vacibdir. Sarkazmlı yumordan, yaxud müdafiə 
tərzindən, auditoriyanın ünvanına istehza və təhqirlərdən çəkinin.
Auditoriyanı sakitləşdirmək məqsədilə istifadə edəcəyiniz 
cümlələri diqqətlə seçin.
Səs-küy içərisində damşmağa çalışsanız, aşağıdakıları deyə 
bilərsiniz: «əgər otaqda sakitliyi bərpa edib, sizi eşitməyimə kö­
mək göstərsəniz, çox minnətdar olardım». Belə bir replika öz hör­
mətinizi saxlamağa və söhbət edənləri təhqir etməməyə imkan 
verər.
Diskussiyada üstünlüyü əldə etməyə çalışan bir dinləyici var­
sa, belə bir cümlədən istifadə etmək olar: «Sizə təşəkkür edirəm... 
Lakin gəlin başqalarının da fikrini dinləyək. İnanıram ki, hamının 
fikri diqqətəlayiqdir». Beləliklə, auditoriyanın etibarını qazanmaq 
mümkündür.
Kiminsə auditoriyaya mənfi təsir göstərmək təşəbbüsləri olar­
sa, dinləyicilərə belə müraciət etmək mümkündür: «Güman edirəm 
ki, hər kəs müzakirə edilən mövzuya şəxsi qiymətini vermək hüqu­
quna malikdir. Yalnız faktları nəzərə almaq və birgə iş qaydalarına 
əməl etmək lazımdır». Auditoriyanın yaxşı münasibətini yalnız bu 
yolla qazanmaq mümkündür.
266

---

Danışanın çox əsəbiləşdiyini gördükdə sözünü kəsməyin, ona 
sözünü tamamlam ağa və qəzəbini söndürməyə imkan verin. D a­
nışan sözünü başa çatdırdıqda, ona hissləri haqqında birbaşa sual 
verin: «Siz hirslənirsiniz? Sizi başa düşmək olar. Gəlin vəziyyəti 
düzəltmək üçün nə etmək mümkün olduğunu birlikdə nəzərdən 
keçirək». Bu adamın hisslərini qəbul etməklə siz auditoriyanı öz 
tərəfinizə çəkmiş olursunuz.
Çıxışınıza fəal şəkildə mane olurlarsa, birbaşa auditoriya­
ya m üraciət etmək olar: «Daim sözümü kəsirlərsə, mən fikrimi 
cəmləyə bilmirəm».
Ünvanınıza yönəldilən ittiham lar zamanı qarşı tərəfin söylə­
diklərinə neytral cavab verm ək olar: «Bu mövzu çoxtərəflidir...», 
«İttihamlarınızın mahiyyətinə aydınlıq gətirək...»
Zalda səs-küy olduqda və dinləyicilərin çıxışa marağı ol- 
madıqda diqqətin bu şəkildə davranışın nəticələrinə yönəldilməsi 
kömək edə bilər: «Səs-küyün bu səviyyəsi sizə əsas məsələni 
söyləməyimə imkan verməyəcək».
Ən nəhayət, əgər çıxışınızı sözün əsl mənasında pozurlarsa, 
«cavab zərbəsi»ndən də istifadə etmək mümkündür: «Siz mənə 
böhtan atdınız», «Belə sözlər eşidərkən sakit danışmaq çox çə­
tindir». Belə cavablar dinləyicilərə sizin bu anda hansı hisslər 
keçirdiyinizi bilm ək imkanı verir. Lakin hisslərinizi həddindən 
artıq şişirtmək və çox emosional olmaq lazım deyil. Belə hal­
larda özünənəzarəti qorumaq, qətiyyətlə və aydın danışmaq 
xüsusilə vacibdir. Beləliklə siz auditoriyaya səmimi və dürüst 
danışdığınızı və sizə hörmətlə yanaşılmasını istədiyinizi nüm a­
yiş etdirmiş olursunuz. Siz vəziyyəti bütünlüklə idarə etdiyinizi 
göstərməlisiniz.
H ər bir çıxışı xoş əhvalla bitirin, nitqinizin müsbət anla­
rını təkrar edin və onların auditoriyanın m araqlan ilə əlaqəsini 
göstərin.
267

---

8.2. Diskussiya
Bir-birinə zidd fikirlərin mübadiləsini və öz mövqeyinin müda­
fiəsini göstərmək üçün dildə aşağıdakı həmcins anlayışlardan istifadə 
olunur: diskussiya, mübahisə, disput, polemika, müzakirə, debat.
Bu sinonimlər cərgəsində bütöv bir janr qrupunu- dəlillərlə 
əsaslandırılmış dialoqu göstərmək üçün istifadə olunan «müba­
hisə» sözü neytraldır.