Dərs vəsaiti təşkilati davranış kursunun qısa icmalını əhatə
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Özünəyetkinlik. Sosial-öyrənmə nəzəriyyəsi sayəsində
özünəyetkinlik təşkilati davranış nəzəriyyəsinin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Bandura özünəyetkinliyi fərdin, problem- lər yarandıqca, onların öhdəsindən necə gələ biləcəyini dərketmə kimi müəyyən edirdi. Məsələn, tapşırığı yerinə yetirə biləcəklərinə əmin olan insanlar (yüksək özünəyetkinlik) bu işi onun öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini düşünən insanlardan (aşağı özünəyetkinlik) daha yaxşı icra edirlər. Başqa insanların davranışını müntəzəm olaraq müşahidə edən insan öz davranışını da onların tərzinə uyğunlaşdırmağa başlayır. Belə ki, məsələn, bizim bildiklərimizdən çoxu valideynlərimizin, müəllim- 46 lərimizin, müdirlərimizin, televiziya qəhramanlarının davranış modellərinin müşahidəsi nəticəsində formalaşmışdır. Davranış hər zaman müəyyən nəticələrə gətirib çıxarır. Bəzi nəticələr bir o qədər də böyük əhəmiyyət kəsb etməsə də, digərləri dəyişikliklərə səbəb olurlar. Onlar davranışın təkrarlan- ması ehtimalına təsir edirlər. Nəticələr isə həm pozitiv (arzu edi- lən), həm də neqativ (arzuolunmaz) ola bilər. Ekspertlərin çoxu bu fikirdədir ki, öyrəndiklərinin möhkəmləndirilməsi bu prosesin ən vacib prinsipidir. Öyrəndiklərinin möhkəmləndirilməsi prinsipinin nəzəri şəkildə ilk dəfə əsaslandırılması amerikan psixoloqu Torndaykın klassik effekt qanunu vasitəsilə icra olunmuşdur. Torndayka görə, effekt qanunu (law of effect) bundan iba- rətdir: «Eyni bir vəziyyətdə fərdin bir neçə reaksiyası çərçivə- sində məmnuniyyətlə müşayiət olunan və ya ardınca məmnu- niyyət gələn reaksiyalar təkrarlanacaqlar. Diskomfortla (cəza) müşayiət olunan reaksiyalar isə, ehtimal ki, daha az təkrarlana- caqdır». Pozitiv dəstəklənmə o zaman mövcuddur ki, arzu edilən nəticələrin davranışla əlaqəsi olsun. Əgər pozitiv həvəsləndirmə mənbəyinin davranışla əlaqəsi varsa, bu, davranışın təkrar olunması ehtimalını artırır. Neqativ həvəsləndirmə isə arzu olun- mayan nəticələrdən yayınma zamanı meydana gəlir. O da öz növbəsində davranışın təkrar olunması imkanını artırır. Pozitiv dəstəklənmə davranışın arzuolunan nəticələrini nümayiş etdirdiyi üçün onun ehtimal olunması gerçəkliyi artır. Neqativ dəstəklənmə davranışın arzuolunmaz nəticələrini dayandırdığı və aradan qaldırdığı üçün onun da ehtimal olunması reallığı artır. Neqativ dəstəklənmə pozitiv dəstəklənmədən daha mürək- kəb bir hadisədir. Lakin onu cəza ilə eyniləşdirmək olmaz. Mahi- yyətcə onlar davranışa əks təsir göstərirlər. Neqativ dəstəklənmə arzu olunan davranışı gücləndirir və onun ehtimal olunma dərəcəsini artırır. Eyni zamanda cəza davranışı zəiflədir və onun ehtimal olunması imkanı aşağı enir. Buna baxmayaraq, onların 47 hər ikisi davranışa neqativ nəzarətin formaları kimi təzahür edirlər. Belə iddia etmək olar ki, cəzanın iki növü mövcuddur. İlk növbədə pozitiv nəticələrin ləğvi ilə yanaşı, neqativ Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|