Dərsin səciyyəvi xüsusiyyətləri. Dərsin tipləri və quruluşu. Dərsə verilən müasir tələblər

Ənənəvi təlim metodlarının səciyyəvi xüsusiyyətləri:
Şərh. Müəllimin sözü əsasında tədris materialının şagirdlər tə­rəfin­dən qavranılması və anlaşılması şərhdir. Şərh, adətən, üç mər­hələ­dən ibarət olur: yeni mövzunun qavranılmasına uşaqların ha­zır­lan­ma­sı, mövzunun bilavasitə qavranılması və qavranılan bilik və mə­lumatların qismən ümumiləşdirilməsi. Şərh üsulunun səmərəli­liyini tə­min edən bir sıra tələblər vardır: 1) danışılan məzmunun eti­bar­lı­lı­ğı-faktların dəqiqliyi; 2) fikirlərin inandırıcı olması; 3) şərhin ob­raz­lı­lığı və emosionallığı; 4) nitqin aydınlığı və düzgünlüyü.
Problemli şərh. Müasir didaktikada problemlə əlaqədar üç anlayış mövcud­dur: problemli təlim, problemli vəziyyət (situasiya), problemli şərh. Bun­­ları təəssüf ki, həm pedaqoji ədəbiyyatda, həm də məktəb prak­ti­­kasında çox zaman qarışdırır, eyniləşdirirlər. Halbuki bunların hər bi­rinin özünəməxsus spesifik didaktik vəzifəsi vardır. Problemli tə­lim anlayışında mükəmməl təlim sisteminin alt­sis­temlərindən biri nə­zərə alınır, problemli şərh axtarış metodları sırasına daxil olan me­toddur; problemli vəziyyət dedikdə, təlim pro­sesində şagirdlərin bil­dirdikləri həqiqətlə, öyrənmək istədikləri yeni həqiqətlər arasında əmə­lə gələn ziddiyyətlər, şagirdləri öyrənməyə sövq edən, yeni ya­ra­nan vəziyyət, yaranan tələbat nəzərdə tutulur. Son zamanlar didaktikada və məktəb təcrübəsində özünə ge­niş meydan açan bu metodun mahiyyəti, qismən də olsa, mü­əl­li­min oxu­duğu mühazirə metodunun spesifik bir növünü andırır. Mü­əl­lim mü­hazirəsində nəqletmədən, sadəcə təsviretmədən istifadə et­di­yi ki­mi, onu problemli şərh kimi də qurur. Lakin bu mühazirənin baş­qa növ­lərinə nisbətən şagirdləri daha çox düşünməyə vadar edir. Problemli şərhin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burada mü­əl­lim problem qoyur, onu özü də həll edir, lakin ziddiyyətlərin həll edil­­məsi yolunu şagirdlərin başa düşəcəkləri dərəcədə açır, həll yo­lu­na uyğun təfəkkürün gedişini aşkara çıxarır. Bu metodun vasitə­si­lə müəllim elmi idrakın nümunələrini, problemin elmi yolla həll edil­məsini, “biliyin embriologiyasını” göstərir şagirdlər isə bu hə­rə­kə­tin-problemin həlli istiqamətində fikrin inkişafını izləmiş olurlar (bu prosesi şagird fikrən həyata keçirir).