Dərsin səciyyəvi xüsusiyyətləri. Dərsin tipləri və quruluşu. Dərsə verilən müasir tələblər

Kiçik qruplarda iş.
Kiçik qruplarda iş təlim əməkdaşlığı kimi mühüm bir prinsipə əsas­lanır. Kiçik qruplarda iş üsulu üzrə keçirilən dərs ənənəvi qaydada apa­rılan dərsdən nə ilə fərqlənir? Bu cür dərsdə şagirdlər fəal iştirak edir, birlikdə çalışırlar; qru­­pun üzvü kimi onlarda bir-birinin müddəa və rəylərini müzakirə et­məyə motiv yaranır. Qruplarda iş tolerantlığa (dözümlülüyə) və nə­­za­kətliliyə alışdırır. Qruplarda işin şagirdlər üçün faydası aşağıdakılardır:

• 
  istedadlı şagirdlər bütün sinfin diqqətini cəlb etmədən öz qa­bi­liyyətlərini göstərə bilərlər (yeniyetmələr çox vaxt öz qa­biliy­yət­lə­ri­ni nümayiş etdirməyə çəkinirlər, yaşıdlarının onları “müəllimin gül­məşəkəri” adlandıracaqlarından ehtiyatlanırlar);
  
• 
  passiv şagirdlər öz bacarıqlarını açıqlamağa məcbur olurlar (qrup­da iş onlarda məsuliyyət hissi doğurur);
  
• 
  şagirdlər az vaxt ərzində müəyyən ideyalar söyləməyi, bu və ya başqa mücərrəd ideyaya öz şəxsi təcrübəsi baxımından yanaş­ma­ğı öyrənirlər.
  

Qruplara necə bölməli?

• 
  Hər birində 4-6 nəfərdən çox olmamaqla 4-6 qrup yaradıla bi­lər. Qrupların çoxluğu işin nəticələrinin təqdimatı üçün zəruri olan vax­tı uzadır, qrupda şagirdlərin sayının çoxluğu isə onlardan hər bi­ri­nin qrupun işində fəal idrakını məhdudlaşdırır.
  
• 
  Qrupun tərkibi çox vaxt müəllim tərəfindən müəyyən­ləş­di­ri­lir. Şagirdlərin bölgüsünü əvvəlcədən planlaşdırmaq lazımdır.
  
• 
  Qrupun tərkibi hər cəhətdən müxtəlif ola bilər. Dostları ayır­maq yaxşı olar. “Yaxşı” və “pis” qrupların yaranmasına yol vermək ol­maz.
  
• 
  Qrupun tərkibi tez-tez dəyişir. Şagirdlərin daim eyni tər­kib­də işləməsi arzuolunmazdır.
  
• 
  Qruplara bölgü üsulları maraqlı və cəlbedici olmalıdır.
  

Kiçik qruplarda iş üsulu üzrə dərsi necə planlaşdırmalı?
Dərsə hazırlaşarkən aşağıdakı sual-məsələlər üzərində fikir­ləş­mək lazımdır:

• 
  Məqsədlər nədən ibarətdir? Şagirdlər hansı biliklərə, bacarıq və dəyərlərə yiyələnməlidirlər?
  
• 
  Uşaqların bunu öyrənməsi nə üçün vacibdir?
  

Planlaşdırma:

• 
  Paylama materialının hazırlanması.
  
• 
  Sinif otağının əvvəlcədən lazımi vəziyyətə gətirilməsi.
  
• 
  Dəqiq tapşırığın (təlimatın) verilməsi.
  
• 
  Diqqətin, işləmək üçün ayrılmış vaxtın cəlb edilməsi.
  
• 
  Qrupun gördüyü işə dair hasabat formasının (təqdimatın) şərt­ləşdirilməsi.
  

Bir qayda olaraq, görülmüş iş qrupun iştirakçılarından biri tə­rə­­findən təqdim edilir (ya şagirdlərdən birinin istəyi, ya da qrupun se­çimi üzrə).
İşin davam etdiyi müddətdə müəllim hər bir qrupun necə ça­lış­masını müşahidə edir: bütün qruplara bərabər diqqət yetirir; əgər qrup özü xahiş edərsə, müzakirə prosesinə müdaxilə edir. İş başa çat­dıqdan sonra müəllim qrupların hər birinin əldə olunmuş nəti­cə­lə­ri təqdim etməsini xahiş edir. Təqdimetmələr bitdikdən sonra mü­əl­lim görülmüş işlərə yekun vurur. Yeni təlim texnologiyaları ilə keçirilən dərslərin üstün cəhət­lə­rindən biri şagirdləri sosial cəhətdən inkişaf etdirməkdir. Belə dərs­lərdə təşkil edilən kooperativlər (qruplar) şagirdlərin sosial for­ma­laşmasında mühüm rol oynayırlar. Qrupu təşkil edən şagirdlər ara­­sında yaranan münasibət, ünsiyyət, qrupdaxili davranış qaydaları ilə tənzimlənir. Belə qaydalar şagirdlərin əxlaqi-mənəvi cəhətdən for­malaşmalarında gərəkli rol oynayır. Qrup davranış qaydaları aşa­ğı­dakı kimidir:

• 
  Qrupu təşkil edən üzvlərin vəzifələrini düzgün müəy­yən­ləş­dir­mək;
  
• 
  Qrup liderini seçmək;
  
• 
  Qrupun hər bir üzvünün fikirlərinə hörmətlə yanaşmaq və din­ləmək;
  
• 
  Hər kəsin öz şəxsi fikrini söyləməsi üçün imkan yaratmaq;
  
• 
  Problemin həlli üçün birgə yollar axtarmaq;
  
• 
  Qrup işində fəallıq göstərmək;
  
• 
  Artıq hərəkətlərə yol vermədən müəllimin verdiyi mövzu ət­ra­fında müzakirələrdə iştirak etmək;
  
• 
  Söylənilən fərdi fikrin elmiliyinə diqqət yetirmək;
  
• 
  Digər şagirdlərlə ünsiyyətdə yüksək mədəniyyət göstərmək.
  

0.