Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

idrakın onto-
loji əsaslandırılmasının aradan qaldırılmasıdır
. Ona qədər fəlsəfi fikirdə 
belə bir müddəa hökm sürürdü ki, idrak onun yönəldiyi obyekt ilə 
müəyyən olunur. Kant isə idrak prosesinə öz xüsusi qanunları üzrə baş 
verən fəaliyyət kimi yanaşırdı. Bununla da o fəlsəfədə çevriliş etdi. 
Beləliklə ilk dəfə dərk olunan substansiya deyil, dərk edən subyekt əsas 
götürüldü. Göstərildi ki, idrakın üsulunu və biliyin predmetini məhz o 
müəyyən edir. 
XVII əsr filosoflarından fərqli olaraq Kant subyekti onun 
yanlışlıqlarını aşkar etmək üçün təhlil etmirdi. Onun məqsədi həqiqi biliyi 
müəyyənləşdirmək olmuşdur. Məsələn, F.Bekon və R.Dekart subyekti 
şeylərin həqiqi vəziyyətinin təhrifedicisi və pərdələyicisi hesab edirdilər. 
Kant isə subyektə birinci dərəcəli yer verirdi. Ondan çıxış etməklə Kant 
biliyin subyektiv və obyektiv tərəflərini fərqləndirmək vəzifəsini irəli 
sürdü. 
Kanta görə subyektin özünün strukturunda iki səviyyə (empirik 
və transendental) vardır
. Birinci səviyyə hər bir insanın fərdi- psixoloji 
xüsusiyyətlərini əhatə edir. Transendental (əlçatmaz, o tərəfdə olan 

---

95 
deməkdir) səviyyə isə insanı ümumilikdə bəşər övladı kimi səciyyələndirir. 
Kanta görə məhz bu pillə biliyin obyektivliyini tə‟min edir. 
Beləliklə də Kant qnoseologiyanı nəzəri fəlsəfənin ən yüksək 
səviyyəsinə qaldırdı. Onun fikrincə nəzəri fəlsəfə özü- özlüyündə dünyanı, 
təbiəti, insanı və konkret əşyaları öyrənməli deyildir. Bu fəlsəfənin pred-
meti idrakı tədqiq etmək, insan zəkasının qanunlarını və hüdudlarını 
müəyyənləşdirməkdir. Bu mə‟nada Kant öz fəlsəfəsini transendental 
adlandırırdı. Öz metodunu isə XVII əsr rasionalizminin 
doğmatizmindən 
fərqləndirərək tənqidi metod hesab edirdi. 
Çünki Kantın fikrincə idrkın 
təbiətini və imkanlarını öyrənmək üçün, hər şeydən əvvəl onları tənqidi 
təhlil etmək lazımdır. 
Deyilənlər göstərir ki, Kant qnoseologiyanı ontologiyanın yerinə 
qoyur.