Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

cəmiyyətin inkişafının əsas mənbəyi sosial ziddiyyətlərdir
. Digər 
tərəfdən, sosial həyatda ziddiyyətlər nə öz-özünə yaranmır, nə də öz-özünə 
həll olunmur. Ictimai həyatda həm ziddiyyətlərin yaranması, həm də 
onların həll edilməsi fəaliyyətlə bağlıdır. Odur ki, xalq kütləsinin, 
ziddiyyətləri həll etməyə yönələn fəaliyyəti ictimai inkişafın hərəkətverici 
qüvvəsi rolunu oynayır. Ictimai inkişafın obyektiv qanunauyğunluqları 
onların fəaliyyəti vasitəsilə reallaşır. 

---

512 
Sosial ziddiyyətlərə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: 
cəmiyyət ilə təbiət arasındakı ziddiyyətlər: istehsal ilə tələbat arasındakı 
ziddiyyətlər; sosial birlik formaları və etniki birliklər arasındakı 
münasibətlərdə təzahür edən ziddiyyətlər və sair. 
Cəmiyyətin inkişafının obyektiv qanunları nəticə etibarilə 
insanların fəaliyyətinin və onların ictimai münasibətlərinin qanunları kimi 
çıxış edir. Çünki fəaliyyətin və ictimai münasibətlərin müxtəlif növləri 
tarixi prosesin əsas məzmununu və istiqamətini müəyyən edir. Onlar 
insanların obyektiv tələbatlarını ödəmək məqsədi güdür. Bu vəziyyət 
mütəmadi davam edir. Yə'ni insanlar öz tələbatlarını ödəmək naminə 
şəraiti dəyişdirirlər. Onların yaratdığı yeni şərait isə yeni tələbatları və 
onları ödəməyin əvvəllərdə mövcud olmayan üsullarını əmələ gətirir. Bu 
proses zəruri, mühüm və təkrarlanan xarakter daşıyır və deməli qanun sta-
tusu alır. 
Obyektiv amillər, birinci növbədə isə obyektiv tələbatlar 
insanları mövcud təbii və sosial şəraitdən çıxış etməklə müəyyən 
fəaliyyət göstərməyə sövq edir
. Insanlar mövcud şəraiti başa düşərək, 
onu öz fəaliyyətlərində nəzərə alırlar. Bu, onlara tələbatlarını asan yolla və 
daha səmərəli ödəmək imkanı verir. 
Tələbatın məzmunu insanın şüur və iradəsindən asılı olmayaraq ob-
yektiv surətdə formalaşır. Lakin insan, tələbatların sadəcə passiv daşıyıcısı 
deyildir. O, öz fəaliyyətini tələbatı yerinə yetirməyə yönəldir, bunun üçün 
forma və yollar işləyib hazırlayır. Beləliklə, tələbat subyekti fəaliyyətə 
sövqedən motiv, impuls rolunu oynayır. Deməli, tələbat subyektin təbiəti, 
sosial şəraiti və münasibətləri öz həyatı üçün lazım olan şəklə salınmasına 
yönəltdiyi fəaliyyətin daxili stimuludur.
Tələbatlar şəxsi tələbat və istehsal tələbatlarına, maddi və mə'nəvi 
tələbatlara bölünür.
Şəxsi tələbat cəmiyyət üzvlərinin istehlak şeylərinə və xidmətlərə 
olan ehtiyacını ifadə edir. Istehsal tələbatı isə ayrı- ayrı istehsal 
sahələrinin əmək, xammal, enerji vasitələrinə olan ehtiyacını ödəməyi 
nəzərdə tutur.
Maddi tələbat insanların mənzilə, paltara, qida maddələrinə olan 
ehtiyacı deməkdir. Mə'nəvi tələbat isə elmə, mədəniyyətə, mə'nəvi 
inkişafa, asudə vaxtın dolğun keçirilməsinə olan ehtiyaclarını ifadə edir.