Renesans dövrü fəlsəfəsinin görkəmli nümayəndələrindən biri N.Kuzanski (1401-1494) olmuşdur . Öz dövrünün əksər filosofları kimi o
da neoplatonizm ən'ənənələrinə meyl göstərmişdir. Lakin Kuzanski
neoplatoniklərin tə'limini (onun əsas anlayışı olan vəhdət anlayışından
başlayaraq) yeni tərzdə mə'nalandırmışdır.
O xristian monizmi prinsipini qəbul edirdi. Antik dövrün dualizminə qarşı çıxırdı . Beləliklə də o,
Brunonun panteizmi ilə səsləşən belə bir nəticəyə gəlmişdir:
“vahid (vəhdət) hər şeydir ”. Bu fikir yaradan və yaradılan haqqında xristian
teizminə tam zidd idi. Kuzanski vahidin əksinin olmaması tezisindən çıxış
edərək göstərirdi ki, vahid hüdudsuzluğa, sonsuzluğa bərabərdir. Onun
fikrincə sonsuzluq o deməkdir ki, ondan böyük heç nə ola bilməz. Buna
görə də o bunu “maksimum”, vahidi isə “minimum” adlandırırdı.
Beləliklə də o əksliklərin üst-üstə düşməsi prinsipini kəşf etmişdir . Bu prinsipi
sayəsində o yeni dövr avropa dialektikasının əsasını qoyanlarından biri
hesab olunur.
Kuzanski kosmosun sonsuzluğu və onun mərkəzində hərəkətsiz Yer
kürəsinin durduğu haqqında təsəvvürlərə dağıdıcı zərbə vurdu. Ondan so-
nra
gələn Kopernik (1473-1543) yeni astronomik sistem-heliosentrizmi yaratdı . Kuzanskinin tə'liminə və Kopernikin heliosentrik astronomiyasına
əsaslanan Cordano Bruno (1548-1600) orta əsr teizminə qarşı ardıcıl panteist tə'lim yaratdı . O kosmos ilə ilahi qüvvəni eyniləşdirdi və sonsuz
kosmos haqqında fikir irəli sürdü. Bundan əlavə Bruno yaradıcı və
yaradılan arasındakı həddi yox etdi. Beləliklə də aktiv forma ilə passiv ma-
teriya arasında ən'ənəvi əksliyi aradan qaldırdı. Bruno orta əsrlərdə allaha
şamil edilən yaradıcılıq keyfiyyətini təbiətin özünə aid edirdi. O göstərirdi
ki, təbiət “şeylərdə ifadə olunan allahdır”. Onun tə'limi yeretik hesab edil-
di.
