Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Bunlar dərsliyin ikinci hissəsində “Əhalinin hə­
yat səviyyəsi statistikası” mövzusunda ətraflı nəzərdən keçirilir.
M üxtəlif dövrlərdə yaradılan milli gəliri müqayisə etmək üçün o, real 
ifadədə, yəni qiymətlərin dəyişməsi nəzərə alınmaqla hesablanır. Umumı 
milli gəlirin real ifadədə hesablanmasını aşağıdakı sxemdən aydın 
görmək olar:
311

---

A. Sabit qiymətlərlə ÜDM
B. Xarici ticarət şəraitinin dəyişməsi nəticəsində əmələ gələn mənfəət 
və ya zərər ( ixrac və idxal olunan məhsulların qiymətləri arasındakı 
nisbətlə müəyyən olunur).
C. Real ifadədə ÜDM (A + B).
D. Real ifadədə qalan dünyadan alınmış ilkin gəlirlərin qalığı
E. Real ifadədə ÜMG (C + D)
Nəticə
- Sosial-iqtisadi statistikanın vəzifələrindən biri də gəlirlərin əmələ 
gəlməsi və onlardan istifadə olunmasını öyrənməkdən ibarətdir. Çünki 
iqtisad elmində ən mühüm və mürəkkəb anlayışlardan biri də gəlir 
kateqoriyasıdır;
-g ə lir kateqoriyasının mahiyyətinin aydınlaşdırılmasında məşhur 
ingilis iqtisadçısı C.Hiksin xüsusi xidmətləri olmuşdur. MHS-nin 1993-cü 
il variantında gəlir göstəricilərinin hesablanması metodikası C.Hiksin 
konsepsiyası əsasında hazırlanmışdır;
- gəlir kateqoriyasının mahiyyətinin aydınlaşdırılmasında tanınmış 
iqtisadçı və statistik P.Lippin də müəyyən xidmətləri olmuşdur.
- sahibkarlar müxtəlif vaxtlarda satın aldıqları xammal və material­
ların qiymətlərinin dəyişməsi nəticəsində holdinq mənfəəti əldə edirlər;
- ilkin gəlirlər əlavə dəyərin ilkin bölgüsü nəticəsində əmələ gəlir və 
bir sıra tərkib hissələrindən ibarətdir;
- təcrübə göstərir ki, qənaət norması 5%-lə 20% arasında dəyişir, ona 
müxtəlif amillər təsir edir və statistikanın başlıca vəzifələrindən biri də 
bunları öyrənməkdən ibarətdir;
- milli gəlir göstəricisi ümumi (istehlak olunmuş əsas kapitalın dəyəri 
ilə birlikdə) və xalis (istehlak olunmuş əsas kapitalın dəyəri çıxılmaqla) 
formalarda hesablana bilər;
- Ümumi, xalis və sərəncamda qalan milli gəlir göstəriciləri bir- 
birindən fərqlənir;
- statistikada başlıca məsələlərdən biri də gəlirlərin əmələ gəlməsi və 
onlardan istifadənin təhlil edilməsidir;
- müxtəlif dövrlərdə yaradılan milli gəliri müqayisə etmək üçün onu 
qiymətlərin dəyişməsi nəzərə alınmaqla real ifadədə hesablamaq lazımdır. 
Bunun üçün xüsusi qayda müəyyənləşdirilmişdir.