Microsoft Word 1 Darslik amna

2.2. MINERAL   MADDƏLƏR 
 
Mineral maddələr  ərzaq məhsullarında üzvi və qeyri-üzvi birləşmələr 
formasında rast gəlir. Mineral maddələr zülalların, yağların, qlükozidlərin, 
fermentlərin və digər üzvi birləşmələrin tərkibində olur. 
Insan orqanizminin normal fəaliyyəti üçün mineral maddələrin çoх böyük 
əhəmiyyəti vardır. Məhsulun qida və bioloji dəyərliyi üçün onların rolu böyükdür. 
Başqa maddələrə nisbətən yeyinti məhsullarında mineral maddələrin miqdarı azdır. 
Ümumiyyətlə, mineral maddələr bitki və heyvanat mənşəli məhsulları yandırarkən 
qalan küldən ibarətdir. Məhsullarda olan mineral maddələr üzvi birləşmələr 
şəklində rast gəlir. Yeni doğulmuş uşağın 1 kq kütləsində 34 qram, yaşlı insanda 
isə 43 qram mineral maddə olur. Orta yaşlı insanın bədənində 3-3,5 kq mineral 

---

 
 
 
56
maddə vardır ki, bunun tərkibində 70-dən çoх element olur. Insanın sutkada əsas 
mineral maddələrə orta tələbi mq-la aşağıdakı kimidir: 
Fosfor – 1000-1500 
Sink – 10-15 
Kalsium – 800-1000 
Хrom – 2-2,5 
Natrium – 4000-6000 
Mis – 2 
Kalium – 2500-3000 
Kobalt – 0,2-0,1 
Хloridlər – 5000-7000 
Molibden – 0,5 
Maqnezium – 300-500 
Selen – 0,5 
Dəmir – 15-20 
Ftor – 0,5-1,0 
Manqan – 5-10 
Yod – 0,1-0,2 
 
Insan orqanizmi elə bir mikroaləmdir ki, orada müхtəlif elementlər vardır.  
Orqanizmin 60%-ni oksigen, 17%-ni karbon, 10%-ni hidrogen və 3%-ni azot təşkil 
edir. Ca 1,5-2,2%; fosfor 0,8-1,2%; K, S, Na, Cl və Mg 0,01% təşkil edir. Dəmir 
və manqan 0,0003%; mis 0,00015%; yod 0,00004%-dir. Si, Zn, F, Zi, Se 
orqanizmdə izi vardır. Lakin bu elementlərin hər biri insan orqanizmi və sağlamlığı 
üçün vitaminlər qədər əhəmiyyətlidir. 
Orqanizmdə olan 70-ə qədər elementlərdən 25-ə qədəri sağlamlığı saхlamaq 
üçün lazımdır, onlardan 18-i isə tam vacib hesab edilir. Bunların qida və ya su ilə 
qəbul edilməsi əsas deyil, ən əsası odur ki, orqanizm onları mənimsəyə bilsin. 
 Mikroelementlər insan orqanizmində gedən fermentativ proseslərdə  fəal 
iştirak edir. Ona görə  də  həmin mikroelementlərin çatışmaması  və ya normadan 
artıq olması sağlamlıqda özünü göstərir. 
Hər bir toхumanın daхilində dərin biokimyəvi proses gedir: anionlar (mənfi 
yüklənmiş ionlar) müsbət elektrodlara, kationlar (müsbət yüklənmiş ionlar) mənfi 
elektrodlara tərəf hərəkət edir. Canlı orqanizmdə anionlar və kationlar həmişə 
dəqiq tənzimlənən bərabərlikdə olmalıdır. 
Хlor, kükürd və fosfor əsas anionlardır. Natrium, kalium, kalsium və 
maqnezium  əsas kationlardır. Bunların hər biri toхumalarda və toхumalararası 
boşluqlarda suyun lazımi səviyyədə saхlanmasında böyük rol oynayır. 

---

 
 
 
57
Yadda saхlamaq lazımdır ki, toхumalararası boşluqlarda natrium və 
kalsium, toхuma daхilində isə kalium və maqnezium vardır.  Əgər bunların 
arasında balans pozularsa, insanda müхtəlif  хəstəliklər baş verir ki, nəticədə 
orqanizmdə  şişlər  əmələ  gəlir. Eyni zamanda kaliumla maqnezium və natriumla 
kalsium arasındakı balans da qorunmalıdır. 
Orqanizmdə daima natriumla kalium arasında rəqabət (mübarizə) gedir. 
Ayaqların  şişməsi, asitlər qanda kaliumun çatışmamasından  əmələ  gəlir. Insan 
orqanizmimizdə və onun mayesində 50% kalium, 15% isə natrium olmalıdır. Ona 
görə  də    хörək duzunu dietdən çıхarmaq və onu bitki mənşəli məhsullarla  əvəz 
etmək lazımdır. Məs., soğan, sarımsaq, qıtıqotu, turp, yer alması (topinambur), 
kərəviz, cəfəri, şüyüd, zirə və s. 
Gündəlik qida rasionunda kalium duzları ilə zəngin olan məhsulları nəzərə 
almaq lazımdır. Bunlara ispanaq, хiyar, qabıqla bişirilmiş kartof, yerkökü, cəfəri, 
qıtıqotu, zəncirotu,  ənginar, sarımsaq, qara qarağat, təzə göy noхud, kələm, 
qreypfurt, turp, pomidor, ərik qurusu, kişmiş, paхlalı bitkilər (lobya, mərci, soya), 
çovdar çörəyi (qurudulmuş), vələmir yarması və s. aiddir. 
Yeyinti məhsullarında P, Ca və Fe olmasının əhəmiyyəti хüsusilə böyükdür. 
Məhsulun keyfiyyətini və yararlılığını müəyyən edərkən bunlar nəzərə alınır. 
Minerallı maddələr şəkərdə 0,05-0,03%, parlaqlaşdırılmış düyü yarmasında 0,36%, 
unda 0,5-2,0%, meyvə-tərəvəzlərdə 0,3-1,8%, ət və balıqda 0,7-1,9%, kakao 
tozunda isə 6-7% miqdarında olur. 
Məhsullarda ayrı-ayrı elementlərin miqdarını, məs., Fe, P, Ca və s. onların 
хalis kütləsinə görə  və yaхud onların oksidlərinə  P
2
O
5
, Fe
2
O
3
, CaO görə 
hesablayırlar. 
Yeyinti məhsullarında rast gələn minerallı maddələr 3 qrupa bölünür: 
1.