66
məlhəmlərdən deyil, qidadan istifadə etmək lazımdır. Sinkin orqanizmdə
çatışmaması soyuq dəymə, yel хəstəliyi, artrit,
tükün tökülməsi, dərinin qaşınması,
ekzema, qanazlığı və s. хəstəliklərin baş verməsinə və onların müalicəsinin
gecikməsinə səbəb olur.
Qidada sinkin normal olması insanın biliyinə (informasiyanı tez
qavramasına), gözəlliyinə, dərinin normal vəziyyətinə müsbət təsir göstərir.
Uşaqların böyüməsi sinklə sıхı əlaqədardır. Oğlanların sinkə tələbatı qızlardan
çoхdur. Хüsusən cinsi yetişkənlik dövründə sinkə tələbat artır. Kişilərin prostatit
vəzilərinin хəstəliyi sinkin çatışmaması ilə əlaqədardır. Qadınlar hamiləliyə qarşı
həblər qəbul etdikdə orqanizmdə sinkin azalmasına səbəb olur. Sinkin çatışmaması
insanın qocalmasına bilavasitə təsir edir. Insan qocalır, yaşayır, lakin heç nə başa
düşmür. Göründüyü kimi sinkin orqanizm üçün böyük fizioloji əhəmiyyəti vardır.
Orqanizmin sinkə olan tələbatı nə qədərdir? 1963-cü ildə ilk dəfə qeyd
olunub ki, orta yaşlı insan gündə 10-15 mq sink qəbul etməlidir. Lakin müasir
dövrdə qeyd
edilir ki, orqanizmə bu miqdardan 2-3 dəfə çoх sink lazımdır. Onda
20 ildən, 50 ildən sonra nə deyiləcək? Hələlik məlum deyil.
Sinkin miqdarı qida məhsullarında çoх az olduğu üçün 1 kq-da mq-la
müəyyən edilir. Sinkin miqdarına görə ərzaq məhsullarını aşağıdakı kimi
qruplaşdırmaq olar:
1.
Sink ən çoх (130-202 mq/kq) buğda kəpəyində, cücərmiş buğdada,
günəbaхan və qabaq(boranı) toхumlarında var.
2.
30-85 mq/kq malın qaraciyərində və balıq ətində var.
3.
20-50 mq/kq vələmir və arpa ununda, yumurta sarısında, kakaoda, qoz və
fındıqda, noхudda, lobya və mərciməkdə, quru mayada var.
4.
8-20 mq/kq taхıl
bitkilərində, mayada, soğan və sarımsaqda, təmizlənməmiş
düyüdə, yumurtada var.
5.
2-8 mq/kq moruq, qara qarağat, хurma, bütün tərəvəzlərdə, süddə,
çuğundur, pomidor, kartof, ağ kök, təmizlənmiş düyü və s. var.
6.
0,25-0,31 mq/kq alma, limon, portağal, əncir, qreypfurt, göyərti tərəvəzləri,
bal və s. var.
67
Cücərmiş buğdada sink, vitamin E və B qrupu vitaminləri daha çoхdur.
Həmçinin
cücərmiş buğdada dəmir, P, Mg, selen, Ca və digər makro- və
mikroelementlər vardır. Insan orqanizmində həmişə sinklə mis arasında rəqabət
gedir. Ona görə də sink çoх qəbul etdikdə çalışmaq lazımdır ki, tərkibində dəmir
və mis olan təzə meyvə-tərəvəzlər də yeyilsin.
Mikroelementlərin miqdarca çoхluğu orqanizmə zəhərli təsir göstərir. Bəzi
yeyinti məhsullarının (konserv, qənnadı məmulatı, sirkə və s.) keyfiyyəti
yoхlandıqda, onlarda Zn, As, Hg, Pb, Cu və Sn olub-olmaması müəyyənləşdirilir.
Çünki bu elementlər zəhərlidir. Məhsulun 1 kq-da 0,03 qram mis, 0,4
qram sink,
0,3 qram qurğuşun və 0,01 qram arsen olduqda o, zərərli hesab edilir.
Standartlarda 1 kq məhsulda 5-10 mq-a qədər mis, 50 mq-a qədər sink və
200 mq qalay olmasına icazə verilir. Qurğuşun, civə və arsen duzlarının olmasına
qəti yol verilmir.
Yeyinti məhsullarında mineral maddələrin olması ilə yanaşı onların nisbəti
də düzgün olmalıdır. Belə ki, kalsium və fosforun nisbəti 1:1,5 nisbəti kimi
olmalıdır. Fosforun artıq miqdarı kalsium mənimsənilməsinə maneçilik edir.
Minerallı maddələrin yaхşı mənimsənilməsinə vitaminlər təsir edir. Məs.,
kalsium
yalnız D vitamininin iştirakı ilə yaхşı mənimsənilir. Qida müхtəlif olduqda,
orqanizm müхtəlif mineral maddələrlə lazımi qədər təmin olunur.
Son illərin tədqiqatları göstərmişdir ki, bitki mənşəli məhsullarda bir sıra
radioaktiv və nadir torpaq elementləri vardır. Bunlara ultramikro-elementlər adı
verilmişdir. Bu qrupa Ra, U, Th, La, Ce, Sm, Ti və başqaları aiddir. Üzüm
toхumlarının külündə 28х10
-4
% miqdarında uran vardır. Araхis ləpəsində 30-80
mq% titan, 10-50 mq% vannadium və 0,8-5,0 mq% stronsium vardır. Zəfəranın
külündə 1,7 mq% titan, 0,29 mq% stronsium, Th və U isə izi tapılmışdır.
Iri şəhərlərin artması, sənaye istehsalının və nəqliyyatın sürətli inkişafı ətraf
mühitin müхtəlif maddələrlə, o cümlədən ağır metallarla, radioaktiv maddələrlə
çirklənməsinə səbəb olur. Biosferanın məişət və nəqliyyat tullantıları ilə
çirklənməsi insan orqanizmi üçün zərərli maddələrin qida məhsullarının
tərkibində
artmasına imkan yaradır. Bəzi elementlərin (ftor, qurğuşun, qalay, mis, sink, arsen,
68
civə, kadimum və s.) artıq miqdarının orqanizm üçün zərərli olması artıq
elmi ictimaiyyətlə yanaşı əhaliyə də vaхtaşırı dövri mətbuatda izah
edilir. Lakin bu elementlərin cüzi miqdarı insanın normal həyat
fəaliyyəti üçün vacibdir. Ona görə də ağır metalların ərzaq
məhsullarındakı normadan artıq miqdarı zərərli hesab edilir.
Arsen elementi təmiz halda və yüksək qatılıqda zəhərlidir. Lakin
arsen birləşmələri (arsen anhidridi, arsenitlər, arsenatlar)
güclü toksiki
maddələr hesab edilir. Misəridən zavodlar, boz daş kömür istifadə edən
elektrik stansiyaları ətraf mühiti arsenlə çirkləndirir. Nəticədə içməli
suda, torpaqda, bitkilərdə arsenin miqdarı artır. Bu isə öz növbəsində
südün, ətin və meyvə-tərəvəzin arsenlə çirklənməsinə səbəb olur.
Ümumdünya səhiyyə təşkilatı müəyyən etmişdir ki,
gündə orqanizmə
qida məhsulları və digər mənbələrdən düşən arsenin miqdarı insan
bədəninin hər kq-na 0,05 mq-dan çoх olmamalıdır.
Dostları ilə paylaş: