Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 250

sənətinin yaranması üçün maddi və mənəvi əsas olmuşdur. 

Qədim Azərbaycanın ikinci növ keramikası - cilalanmış 

qara rəngli keramika, əsasən, eneolit dövründən yaranmağa 

başlamış, tunc dövründə isə inkişaf zirvəsinə çatmışdır. 

İlk qara rəngli gil qablar eneolit dövründə hazırlanmışdır. 

Lakin dulusçular bu dövrdə kürələrdə yüksək istilik əldə edə 

bilmədiklərindən və qara keramikanın texnologiyası  hələ 

lazımınca məlum olmadığından ilk nümunələr olduqca nöqsanlı 

idi. Onların plastik forması yöndəmsiz, qara rəngləri ala-tala, 

dekorativ motivləri isə son dərəcə ibtidai şəkildə alınırdı. Bununla 

belə eneolit dövrünə aid qablarda qabarıq  şəkildə olan qəribə 

naxışlar diqqəti daha çox cəlb edir. Belə naxışlı qablardan Qazax 

rayonunun Babadərviş adlı  qədim yaşayış  məskənində  də 

tapılmışdır. E. ə. IV minilliyin eneolit qabları üzərindəki qabarıq 

işarələr həm bəzək məqsədi ilə vurulan naxış, həm də  təsvirli 

yazılar-piktoqramlar olduğu haqda fərziyyələr mövcuddur. 

Piktoqrafiya eneolit dövrünü əhatə edən Kür-Araz mədəniyyətinin 

mühüm  əlamətlərindəndir. Bu dövrə aid piktoqrafik dulusçuluq 

nümunələri Naxçıvan ətrafında və Gürcüstanda da tapılmışdır. 

Piktoqrafiya - təsvirli yazı başqa xalqlarda olduğu kimi, 

Azərbaycanda da yazı mədəniyyətinin ilk mərhələsini təşkil edir. 

İki Babadərviş piktoqramını  nə-zərdən keçirək. Birinci 

nümunədə iki qabarıq rəsm verilmişdir. Soldakı təsvir iki heyvan 

buynuzunun düz xətlərdə birləşməsindən əmələ gəlmişdir. 

Alban dövrünün fiqurlu keramikasında da belə rəsmlərə rast 

gəlirik. Onlar tam plastik heyvan fiqurlarının tənəzzülə uğraması, 

konkret mahiyyət-dən uzaqlaşması  nəticəsində ortaya çıxmışdır. 

Biz bu nəticəyə  əsaslanaraq piktoqramda təhrif edilmiş iki 

buynuzlu heyvan surəti görürük. Əkər dövr nəzərə alınarsa, 

güman etmək olar ki, piktoqramda iki keçi təsvir edilmişdir. Lakin 

sağ  tərəfdəki rəsmin sağ qurtaracağında ucu iti, yuxarısı isə  əyri 

şəkildə olan əlavə bir rəsm də diqqəti cəlb edir. Bu, oxu, 

yuxarıdakı əyri xətt isə kamanı ifadə edir. Ox şəkli, ox sözü qədim 

zamanlarda ovçunu, döyüşçünü təmsil edər, onun şərti rəmzi kimi 

işlənərdi. Təsadüfi deyil ki, qədim türklərdə bir çox qəbilələrin 

adları ox ilə əlaqədar olaraq «Üç ox», «On ox» və s. qoyulmuşdu. 

---