Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 257

insanlara ziyan verən çox qüvvətli və əzəmətli qulyabanını almaq 

və tabelikdə saxlamaq üçün onun tüklü dərisinə metal (sancaq) 

sancmaq lazımdır. Bu sancaq onun bədənində olduğu müddətdə 

qulyabanı insanların hər cür əmrlərini yerinə yetirir və çox müti 

olur. Sancağı  çıxaran kimi isə böyük ziyanlar verərək qaçır. Bu 

əfsanədə metalın qüdrəti, onun qoruyucu xüsusiyyəti təbliğ 

olunur. 

Tunc dövründə  təsərrüfat və  hərbi  əhəmiyyəti olan çoxlu 

tunc məmulatı istehsal edilmişdi. Bədii keyfiyyətli nümunələr isə 

əksər hallarda dini səciyyə daşıyırdı. Onlardan biri Xanlar 

rayonunda tapılmış tunc məmulatdır. Onun yarıdan iki hissəyə 

bölünmüş  bərabərtərəfli üçbucaq forması  və  aşağı üfqi haşiyəsi 

qoşa spirallarla, döymə üsulu ilə bəzədilmişdir. Bu ornamentlər ay 

allahı ilə  əlaqələndirilərək kişi cinsinin qüdrətini təmsil etməklə, 

guya bəd nəzərdən də mühafizə edirmiş. Üçbucaq hissə  aşağı 

haşiyə ilə 6 simmetrik saya qollarla birləşir. Aşağı haşiyənin 

zəncirlərindən içi boş  və  şəbəkəli gövdəsi olan, tökmə üsulu ilə 

hazırlanmış dörd quş fiquru asılmışdır. Çovdar qəbirlərindən də 

belə quşlar tapılmışdır. 

Bir neçə ölünün dəfn edildiyi ümumi qəbirdən tapılmış 

(Xanlar rayonu) tunc məmulat bədxah ruhlara qarşı animistik və 

magik səciyyə daşıyır. Həmin quşların içi boş  bədənlərində 

ölülərin ruhu guya əbədi «rahatlıq tapacaqmış». Tunc fiqurun 

solundan və sağından isə bədxah ruhları qovmaq üçün iki zınqırov 

asılmışdır. 

Eramızdan  əvvəl birinci minilliyin əvvəlində, yəni dəmir 

dövrünün başlanğıcında da tunc dövrü ənənələri özünü 

göstərməkdə idi. Buna misal olaraq Qarabağın Dolanlar 

kəndindən tapılmış ikibaşlı maral fiqurunu nəzərdən keçirək. Bu 

nadir metal fiqur tökmə üsulu ilə hazırlanmışdı. Maral bu dövrdə 

qədim azərbaycanlıların pərəstiş etdikləri totem-himayəkar allah 

idi. Tunc maral fiquru həmin totemə həsr edilmişdir. Bu dövrə aid 

İranda və Gürcüstanda tapılmış ikibaşlı at və sair heyvan fiqurları 

da xeyir və bərəkət kultuna həsr edilmişdir. 

Sxematik  şəkildə tunc təbəqədən hazırlanmış fiqurdan 

onşəbəkəli zınqırov, onların ortasında isə birşəbəkəli qoza 

---