Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 114

salamat qalırdısa, günahsız hesab olunurdu. Ur Şumer 

cəmiyyətində bir sıra hallarda varlıları da cadugərlikdə 

təqsirləndirirdilər. Varlıların cadugərliyi sübut olunardısa, onda 

onun malı ittihamçı  şəxsə verilirdi. Əsassız ittihamların qarşısını 

almaq üçün böhtançılara da su ilə  sınama (ordaliya) tətbiq 

olunurdu. Şumer cəmiyyətində cadugərlik təqib olunurdu. 

Maddələrin birində qulların vəziyyətindən bəhs olunurdu. 

Qullar ağır istismara düçar idilər. Buna görə onlar ağa 

təsərrüfatından qaçırdılar. Maddə qaçqın qulu ağasına qaytarana 

mükafat vəd edirdi. Qul-kənizi öldürən onun əvəzini, yaxud 

qiymətini ödəməli idi. Bəzi maddələr xəsarət üçün cəza nəzərdə 

tuturdu.  Əgər azad adam kiməsə  bədən xəsarəti yetirərdisə, ona 

pul  əvəzi verməli idi. Qanunlarda ailə münasibətlərinə toxunan 

maddələr də vardı. Qadının ərə xəyanəti ölüm ilə cəzalandırılırdı. 

Ər arvadını boşayarkən, onu müəyyən pul məbləği ilə  təmin 

etməli idi. Sənədləşdirilməmiş nikah qanunsuz hesab edilirdi. 

Evlənən gənc qızın atasına nikah hədiyyəsi (başlıq) verməli idi. 

Əgər qızın atası  vədinə  əməl etməyib onu başqasına versəydi, 

nikah hədiyyəsi sahibinə ikiqat məbləğdə qaytarılmalı idi. 

Qanunlarda torpaq münasibətləri də  əks olunmuşdu. Özgə 

torpağını  zəbt edib becərmək qadağan edilirdi. Belə hallarda 

məhsul müsadirə olunur, torpağı özbaşına tutmuş adam isə cərimə 

edilirdi.  İcarədar götürdüyü torpaq sahəsini becərməli və torpaq 

sahibinə  əvvəldən müəyyənləşdirmiş miqdarda məhsul verməli 

idi. Sahə  işlənməmiş qalsaydı, icarədar torpaq sahibinin zərərini 

ödəməli idi. 

Erkən  Şumer dövlətləri «en» (ağa, dini hakim) adlanan ali 

kahin tərəfindən idarə olunurdu. En dövlət və  məbəd işlərinə, 

suvarma kanallarının çəkilməsinə, ölkənin təsərrüfat həyatına, 

hərbi işlərə  rəhbərlik edirdi. İbtidai demokratiya əlamətləri öz 

varlığını  hələ saxlayırdı. Tədricən  Şumer dövlətlərində hökmdar 

hakimiyyəti meydana gəldi. Dövlətin başında «ensi» (tikinti 

zamanı xalqa rəhbərlik edən kahin), yaxud «luqal» (böyük adam, 

hökmdar) dayanırdı. Adətən luqal, hökmdar kimi, daha böyük 

şəhər-dövlətlərinə başçılıq edirdi. Vahid Şumer dövləti mövcud 

olan zaman luqal ancaq hökmdara, ensi ona tabe olan canişinə, 

---