Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 112

Belə bir şəraitdə Qudea tikinti işləri ilə daha çox məşğul 

olurdu. Məbəd inşasına diqqət verilirdi. Abidələrin birindəki 

təsvirdə Qudea oturmuş halda, dizi üzərindəki tikiləcək məbədin 

layihəsini nəzərdən keçirir. Məbəd tikintisində şumerlərdən başqa 

qonşular da iştirak edirdilər. Mənbə qeyd edir ki, məbəd 

tikintisinə «elamlı Elamdan gəlirdi, Suz sakini Suzdan gəlirdi». 

Qudea bir sıra ölkələrlə ticarət  əlaqələri yaratmışdı. Ticarət 

vasitəsi ilə ölkəyə taxta, xüsusilə sidr, inşaat daşı, qızıl, mis, qır və 

s. gətirilirdi. Məbəd tikintisi Laqaş, Nippur, Adab, Nqirsu və 

başqa  şəhərlərdə  həyata keçirilirdi. Kişi və qadınlar məbədə 

qurban göndərməli idilər. Məbəd tikintisi nəinki qurban verməni 

genişləndirir, eyni zamanda vergilərin artırılmasına gətirib 

çıxarırdı. 

Bəzi mülahizələrə görə, Qudeanın hakimiyyəti dövründə 

Şumer  ədəbiyyatı  və incəsənəti çiçəklənmə dövrünü keçirirdi. 

Şumer kənar ölkələr ilə iqtisadi və ticarət  əlaqələri saxlayırdı. 

Yuxarı  dənizdən (Urmiyyə gölü) Aşağı  dənizə (Fars körfəzi) 

qədər uzanan ticarət yollarından sərbəst istifadə edirdi. Qudea 

suvarma kanallarının çəkilməsinə,  əkinçilik və bağçılığın 

inkişafına da diqqət yetirirdi. Onun dövründə  məbəd təsərrüfatı 

müstəqil iqtisadi sahəyə çevrilmişdi. Mənbələr kutilərin 

hakimiyyəti dövründə  əkin sahələrinin məhsuldarlığından, taxıl 

bolluğundan, mal-qaranın saysız-hesabsız olmasından bəhs edir. 

Kuti sülaləsi səksən ilə yaxın  İkiçayarasını rahat və 

münaqişəyə rast gəlmədən idarə etmişdi. Bu müddət  ərzində 

İkiçayarası  işğalçılıq müharibələri aparmamışdı. Təkcə canişin 

Qudeanın Elamın Anşan vilayətinə  hərbi dəstələr göndərməsi 

məlumdur. Utuhenqalın adına çıxılan kitabədə kutilərin ünvanına 

mənfi ifadələr işlətmişdir. Kitabə onları «dağların zəhərli ilanı, 

allahlara əl qaldıran, Şumer hakimiyyətini dağlara aparan, Şumeri 

ədavətlə dolduran, arvadı  ərindən ayıran, övladı valideynindən 

ayıran, ölkədə  ədavət və hiddət yayan» adamlar kimi qələmə 

vermişdi. Lakin kutilərin ünvanına deyilmiş ittihamları  təsdiq 

edən heç bir əlavə tarixi sənəd qalmamışdır.  

Ur sülaləsi. Ur-Nammu III Ur sülaləsinin (e.ə. 2112-2003-cü 

illər) banisi kimi məlumdur. III Ur sülaləsi sonuncu Şumer dövləti 

---