Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 115

yaxud ali kahinə  şamil edilirdi. Erkən sülalələr dövründə 

ağsaqqallar  şurası  və xalq yığıncağı öz mövqeyini saxlayırdı. 

Mülki bərabərsizliyin inkişafı ilə  əlaqədar olaraq xalq yığıncağı 

dövlət idarə orqanı kimi öz əhəmiyyətini itirdi. Tədricən hökmdar 

hakimiyyəti iqtisadi, siyasi və  hərbi cəhətdən möhkəmləndi. 

Bunun da nəticəsində  ağsaqqallar  şurasının idarə orqanı kimi 

əhəmiyyəti azaldı. Erkən sülalələr dövründə müstəbid monarxiya 

hakimiyyət forması meydana gəldi, hökmdar qeyri-məhdud 

hakimiyyətə malik oldu. Hökmdar hakimiyyətinin güclənməsi ilə 

yanaşı onun dayağı olan ordu da meydana gəldi. Erkən sülalələr 

dövrünün sonunda artıq daimi ordu yaranmışdı. 

Erkən  Şumer dövlətləri  şəhər və onun ətrafındakı 

kəndlərdən ibarət olmuşdu.  Şumer  şəhər-dövlətlərində istehsal, 

ərzaq və  əmtəə mübadiləsi aşağı  səviyyədə inkişaf tapmışdı. 

Şəhər-dövlətləri arasında geniş iqtisadi əlaqələr mövcud deyildi. 

Bunların nəticəsində sinfi ziddiyyətlər kəskin  şəkil almışdı. 

Qulların sayı az idi. Erkən sülalələr dövrünün sonunda 

İkiçayarasında siyasi hegemonluq uğrunda mübarizə başlandı. 

Hökmdar hakimiyyətinin rolu artdı. Bütün Şumeri siyasi və 

iqtisadi cəhətdən birləşdirmək meyli gücləndi. 

Erkən sülalələr dövründə və sonralar ölkənin iqtisadi əsasını 

əkinçilik təşkil edirdi. Əkinçilik təsərrüfatı süni suvarmaya 

əsaslanırdı. Süni suvarma sisteminin inkişaf etdirilməsi e.ə. III 

minillikdə  Şumer və Akkad hökmdarlarının başlıca vəzifəsi 

olmuşdur. Suvarma kanallarının çəkilməsində  iştirak ictimai 

vəzifə idi və bunu bütün icma üzvləri həyata keçirirdi. 

İkiçayarasında sənətkarlıq, daxili və xarici ticarət inkişaf etmişdi. 

Şəhərlər sənətkarlıq və ticarət mərkəzlərinə çevrilirdi. 

Mülki bərabərsizliyin və sinfi ziddiyyətlərin kəskinləşməsi 

nəticəsində quldarlıq münasibətləri inkişaf edirdi. E.ə. III 

minilliyin ikinci yarısında bu daha da gücləndi. Qul əməyi məbəd, 

hökmdar (dövlət) və xüsusi təsərrüfatlarda tətbiq olunurdu. 

Qulların mal-qara kimi baş-baş sayırdılar.  Əsir qullar «yad 

ölkəli», yaxud «saq» («baş» deməkdir), xüsusi qullar «urdu», 

yaxud «ere» adlandırılırdı. Qul sahibkarın xüsusi mülkiyyəti 

hesab olunurdu. 

---