Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və

Xəlifənin padşahın işlərinə qarışmasına ehtiync yoxdur. Bu 
işləri sultanın ixtiyarına buraxmaq lazımdır’*.
Məhəmməd Cahan Pəhləvan Azərbaycan dövlətinin ərazisini Şərqi 
Anadolu hesabına xeyli genişləndirmiş, ölkənin şərq sərhədlərində’ güclü 
Xarəzmşah 
dövləti 
ilə atasının dövründə gərgin olmuş münasibətləri nizama 
salmışdı. Onun sayəsində 
Sultan III Toğrul 10 il dövlət işlərinin qayğısından 
azad yaşadı 
(əslində Məhəmməd Cahan Pəhləvan onu heç bu işlərə yaxın da 
buraxmırdı - Red.) və qaynaqlara görə 
böyük Atabəy onun bütün arzularını 
həyata keçirtmiş, Məlikşah və Səncər kimi böyük sultanların əldə edə 
bilmədiklərini ona qazandırmışdı.
Tarixi qaynaqlara görə, 1186-cı ildə 
“İslam padşahı, qüdrətli 
hökmdar, böyük Atabəy 
və 
Əcəm xaqanı” 
Məhəmməd Cahan Pəhləvan vəfat 
etdi. Hələ həyatda ikən oğlu Əbu Bəkri 
Azərbaycan və Aranın hakimi təyin 
etmiş, 
ölkənin digər vilayətlərinin idarəsini isə qalan üç oğluna tapşırmışdı. 
Məhəmməd Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra hakimiyyət uğrunda övladları, 
İnanc Xatun, Sultan Toğrul və qardaşı Qızıl Arslan böyük savaşa başladılar. Bu 
savaşda xəlifənin də köməklik göstərdiyi 
Qızıl Arslan 
qalib gəldi və o, 
Eldənizlər sülaləsindən sultan tituluna layiq görülən ilk
76 

---

hökmdar oldu. 
Xəlifə əl-Nasirin Qızıl Arslanın adına oxuduğu xütbədə o, 
‘^Hökmdar, möminlərin əmirinin yardımçısı” 
adlandırılmışdı. Paytaxtı 
Həmədan olan İraq Səlcuq sultanlığını və Azərbaycan dövlətini idarə etməyə 
başlayan Qızıl Arslan daxildə siyasi çəkişmələrə son qoymaq üçün Məhəmməd 
Cahan Pəhləvanın dul arvadı ilə evlənərək qardaşı oğulları ilə barışığa getmişdi. 
O, 1190-cı ildə sultan III Toğrulu