Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və

§ 23. Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı 
XVIII
əsrin sonu - XIX əsrin əvvəllərində Azarbavcamn daxili və 
beynəlxalq vəziwətL
XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın 
daxili və beynəlxalq vəziyyəti çox mürəkkəb idi. Azərbaycanın Arazdan 
cənubdakı torpaqları Qacarlar səltənətinin tərkibində idi. Qacarlar dövlətinin 
başçısı Fətəli şah 1799-cu ildə oğlu Abbas Mirzəni Azərbaycan ordusunun 
başçısı təyin etmiş və 1805-ci ildən Cənubi Azərbaycan tor- paqlannm idarə 
edilməsini də ona tapşırmışdı. Dövrünün görkəmli dövlət və hərbi xadimi olan, 
şahzadə titulu daşıyan Abbas Mirzə islahatlar apararaq Azərbaycan ordusunu 
müasir, modern bir orduya çevirməyə çalışırdı. Bu vətənpərvər türkün qəlbində 
gələcəkdə dövlətin paytaxtını Təbrizə köçürt- mək, türk dilini Qacar 
imperatorluğunun rəsmi dövlət dili elan etmək arzusu yaşayırdı. Cənubi 
Azərbaycamn hərbi, mədəni və iqtisadi həyatının yeniləş- dirilməsi sahəsində 
atdığı addımlara görə, sonralar din xadimlərinin təsiri ilə Fətəli şah tərəfindən 
Azərbaycandan uzaqlaşdınimışdı. 1832-ci ildə Xorasanda vəfat edən Abbas 
Mirzə son nəfəsində «Azərbaycan, Azərbaycan» - deyərək gözlərini yummuşdu. 
Azərbaycamn şimalında isə tam siyasi pərakəndəlik hökm sürürdü. 
Ayn-ayn xanlıqların torpaqlanmızı vahid dövlətdə birləşdirmək cəhdləri baş 
tutmadığından Azərbaycan hər hansı bir xarici təcavüzün qarşısını almaqda 
gücsüz idi. Cənubi Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan üçün əsas təhlükə 
Rusiyadan gəlirdi. Bölgədə rus təcavüzünün qarşısını almağa Osmanlının da 
artıq yetərincə gücü qalmamışdı. Hələ üstəlik Osmanlı imperiyası üçün əsas 
təhlükə olan Napaleon Fransasına qarşı koalisiyaya qoşulmağa məcbur olan 
Osmanlı hökuməti istər-istəməz Rusiya ilə yaxınlaşmalı olmuşdu. 1799-cu il 
yanvar ayımn 3-də 8 il müddətinə bağlanmış Osmanlı-Rusiya ittifaq müqaviləsi 
Rusiyamn Cənubi Qafqazda əl - qolunu açdı. Müqaviləyə əməl edərək bitərəf 
mövqe nümayiş etdirən Osmanlı dövləti 1806-cı ilədək bu bölgədə gedən hərbi - 
siyasi proseslərə demək olar ki, qanşa bilmədi. 
Bölgə üçün əsas təhlükə mənbəyi olan Rusiyanın Cənubi Qafqaz və 
Azərbaycan siyasəti təcavüzkarlığı ilə seçilirdi və onun əsas məqsədi 
Azərbaycamn torpaqlarını və sərvətlərini ələ keçirmək. Xəzəri Rusiyanın daxili 
dənizinə çevirmək. Şimali Qafqazdakı azadlıq mübarizəsini cənubdan təcrid 
etmək. Osmanlını tamamilə bölgədən sıxışdırıb çıxartmaq və İngiltərənin 
Şərqdə təsir dairəsini genişləndirmək cəhdlərinin qarşısını almaqdan ibarət idi.