Azərbaycan Xalq Konqresi çağrıldı. Konqres özünü
Müəssislər Məclisi elan edərək ümumi seçkilər yolu ilə Azərbaycan Milli Məclisinin təşkili
və Milli Hökumətin yaradılması tələblərini irəli sürdü. 1945-ci il noyabrın
27-dən dekabrın 1-dək Cənubi Azərbaycanın hər yerində seçkilər keçirildi və
nəticədə
Milli Məclis formalaşdırıldı. Dekabrın 12-də
(21 Azər günü) çağrılmış
Milli Məclis tərəfindən S.C.Pişəvərinin başçılığı ilə
Milli Hökumət təşkil
edildi. Milli Hökumət on nazirlikdən. Ali Məhkəmə və Baş Prokurorluqdan
ibarət idi. Bütün Cənubi Azərbaycana nəzarət edən Milli Hökumət
muxtar statuslu hakimiyyət orqanı idi. Birinci mərhələdə İranın təkibindən ayrılaraq
müstəqil dövlət yaratmaq məqsədi qarşıya qoyulmadığından Baş nazir
S.C.Pişəvəri hökumətin tərkibində xarici işlər naziri vəzifəsini nəzərdə
tutmamışdı. Ancaq milli - azadlıq hərəkatının gələcəkdə dərinləşməsi prosesində
Cənubi Azərbaycanın İrandan ayrılaraq müstəqil dövlətə çevrilməsi və
yaxud Sovet Azərbaycanı ilə birləşdirilməsi perspektivi Moskvada SSRİ
(İ.Stalin ) və Bakıda Azərbaycan rəhbərliyində (M.C.Bağırov) 1945-ci ildə artıq
müzakirə mövzusuna çevrilmişdi. Moskva Cənubi Azərbaycana Monqolustan
Xalq Respublikası nümunəsində idarəetmə forması təklif edirdi. Seyid Cəfər
Pişə vərinin hazırladığı
"Azərbaycan Xalqının Tələbləri" adlı sənəddə isə
inqilabi hərəkatın son məqsədi haqqında belə yazılmışdı: "Biz İrandan tamamilə
aynlıb demokratik əsasda öz müstəqil dövlətimizi -
Azərbaycan Milli Demokratik Respublikasını qurmalıyıq". Sonrakı mərhələdə hər iki -
Cənubi və
Şimali Azərbaycanın birləşməsi məsələsi Seyid Cəfər Pişəvəri və
M.C.Bağırov arasında aparılan müzakirələrdə dəfələrlə vurğulanmışdı. İran
Tudə (Xalq) Partiyasının liderlərindən biri, sovet cəsusu olan erməni əsilli
Ərdəşir Avanesyan (Artaşes) milli hökumət haqqında yazırdı: "Azərbaycandakı
hərəkat M.C.Bağırovun və S.C.Pişəvərinin şəxsi planları və diktəsi əsasında baş
vermişdir. Bağırov istəyirdi ki, beş milyonluq Cənubi Azərbaycanla üç
milyonluq Şimali Azərbaycanı birləşdirib, onu Ukraynaya qarşı qoysun və özü
ağalıq etsin. Mən əvvəldən bu hərəkata qarşı çıxdığım üçün onlar mənim başımı
yemək istəyirdilər. Ancaq buna nail ola bilmədilər".
Cənubi Azərbaycandakı proseslərin 1945-ci ilin sonları - 1946-cı ilin
əvvəllərindən müstəqillik istiqamətinə yönəlməsi İranın bundan bərk qorxu
keçirən siyasi dairələrində də aydın surətdə dərk edilirdi.
1945-ci il dekabrın 12-də təşkil edilmiş
