Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və

Erməni separatizmi. Azərbaycan torpaqlarını parçalamaq cəhdləri. 
Dağlıq Qarabağ problemi 
1987-
ci ilin noyabrında M.Qorbaçovun Fransaya səfəri zamanı Sovet 
nümayəndə heyətinin tərkibində olan akademik A.Aqanbekyan bütün dünyaya 
Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan alınıb, Ermənistana verilməsinə SSRİ 
rəhbərliyinin müsbət yanaşdığını 
bəyan etdi. Bundem sonra dünyadakı 
erməni diasporu, Ermənistanda "Qarabağ" komitəsi 
və 
Qarabağdakı "Knınq" 
təşkilatı açıq şəkildə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi uğrunda 
mübarizəyə başladılar. Ermənistanda yaradılan silahlı quldur dəstələri 
tərəfindən 
azərbaycanlıların 
öz 
dədə - baba torpaqlarından qovulmasına 
başlanıldı. 1988-ci ilin yanvarında ilk azərbaycanlı qaçqınlar Ermənistan 
ərazisini tərk edib, Azərbaycana pənah gətirdilər. 1988-ci ilin fevralın 19-da 
İrəvanda 
Azərbaycan əleyhinə təşkil edilən ilk mitinqdə 
"Ermənistanı 
azərbaycanlılardan təmizləməli!", 
"Ermənistan, yalnız ermənilər üçündür!" 
kimi millətçi şüarlar səsləndirildi. 1988-ci ilin fevralın 21-də vəhşiləşmiş bir 
qrup erməni 
İrəvan məscidini 
yerlə - yeksan etdi. Həmin gün ağır təhqirlərə 
məruz qalmış 
4 min nəfər azərbaycanlı 
öz doğma ev - eşiyini ataraq Vedibasar 
rayonundan böyük müsibətlərlə qarlı dağ keçidlərini aşıb, 
343 

---

Azərbaycana gəlməyə məcbur oldu. Ermənisandakı bu hadisələrdən ruhlanan 
Dağlıq Qarabağ erməniləri Xankəndində (Stepanakertdə) fasiləsiz mitinqlərə 
başladılar. Muxtar Vilayət Sovetinin sessiyası 1988-ci il fevralın 20-də 
"DQMV-nin Azərbaycan SSR tərkibindən çıxarılıb, Ermənistan SSR tərkibinə 
verilməsi haqqında" qərar qəbul etdi. Qarabağ erməniləri Azərbaycan 
hökumətindən vilayətin statusunun dəyişdirilməsini, SSRİ rəhbərliyindən isə 
vilayətin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxarılıb, Ermənistana verilməsini 
tələb edirdilər. Moskva isə münaqişəni daha da qızışdırmağa çalışırdı. Sovet 
İKP MK Siyasi Bürosunun Bakıya gəlmiş bir üzvü sərhədlərin dəyişdirilməsinin 
yolverilməzliyindən danışaraq Azərbaycanı aldadır, Yerevana gedən başqa bir 
üzvü isə Dağlıq Qarabağ ermənilərinin separatçılıq hərəkətlərinə haqq 
qazandırırdı. 1988-ci il fevralın 24-də DQMV-nin Əsgəran rayonunda erməni 
quldurlarının iki azərbaycanlını qətlə yetirməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. 
SSRİ və Azərbaycan rəhbərliyinin fəaliyyətsizliyi şəraitində Azərbaycanın bir 
müttəfiq respublika kimi hüquqlarının kobud şəkildə tap- dalanmasma xalqımız 
öz etirazını mitinq və nümayişlərlə bildirməyə başladı. Münaqişə bölgəsində 
yaşayan azərbaycanlıların Düzən Qarabağda toplaşaraq erməni separatizmini 
beşiyində boğmaq və münaqişənin böyüyərək qanlı müharibəyə çevrilməsinin 
qarşısını almaq üçün əliyalın da olsa, yürüşə başlamasının qarşısı Azərbaycan 
rəhbərliyi tərəfindən alındı. Respublika rəhbərliyi Ermənistandan qovulmuş 
azərbaycanlı qaçqınların Dağlıq Qarabağda məskunlaşmasına da icazə vermədi. 
Erməni millətçiləri bütün dünyada öz mənfur əməllərinə haqq qazandırmaq 
üçün özlərinin "əzabkeş" obrazını yaradaraq beynəlxalq ictimaiyyəti aldatmağa 
və xristian həmrəyliyinə nail olmağa, azərbycanlıların isə "quldur, qaniçən" 
olması haqqında yanlış təsəvvürlər yaratmağa çalışırdılar. Erməni millətçiləri 
Qarabağ hadisələrinə dini xarakter verərək, bu münaqişəni dünyada hansısa 
xristian - müsəlman qarşıdurmasının tərkib hissəsi kimi qələmə verməyə 
çalışırdılar. Münaqişə başlayandan Moskvaya arxalanan ermənilər 
Azərbaycanda böyük sensassiya yarada biləcək dəhşətli bir faciə törətmək və 
dünya ictimaiyyətin gözündə öz mənfur əməllərinə haqq qazandırmaq üçün 
Sumqayıt şəhərini seçmişdilər. Ermənilər törədəcəkləri fitnəkarlığı lentə almaq 
üçün, hətta cinayətlərin baş verəcəyi yerlərdə qabaqcadan tele - fotooperatorlar 
yerləşdirmişdilər. 1988-ci ilin fevral ayında Sumqayıtda ictimai - siyasi vəziyyət 
mürəkkəb idi. Erməni quldurları tərəfindən zorakılıqla Ermənistandan 
qovulmuş 4 min nəfərdən çox qaçqın Sumqayıtdakı qohumlarına pənah 
gətirmişdi. Milli münaqişənin hər an qızışa biləcəyi Sumqayıt şəhərində hətta 
milis (indiki polis - Red.) işçilərinin də silahları yığılmışdı. 1988-ci il fevralın 
28-də erməni Edik Qriqoryanm təşkilatçılığı ilə Sumqayıt şəhərində böyük bir 
fitnəkarlıq törədildi. E.Qriqoryan şəxsən özü 9 ermənini öldürmüşdü. 
Ermənilərin törətdiyi bu faciə nəticəsində Sumqayıt şəhərində 32 nəfər, o 
cümlədən, 26 erməni və 6 azərbaycanlı qətlə yetirildi. Erməni millətçiləri 
Sumqayıt fitnəkarlığından istifadə edərək beynəlxalq ictimaiyyətdə 
344 

---

azərbaycanlılar haqqında mənfi təsəvvürlərin yaradılmasına nail oldular. 
Bundan sonra Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda azərbaycanlılara qarşı 
mütəşəkkil şəkildə talan və qırğınlar törətməyə başladılar. Nəticəsi bizim üçün 
çox ağır oldu.