şexsiyyət
kimi keyfıyyətləri üzə çıxır. Şagirdlər həmin
keyfiy-yətləri görür vo qiymətləndirirlər.
Pedaqoji ünsiyyətin bir mühüm xüsusiyyətini do ayrıca qeyd etmək lazımdır:
o, istər şagirdin müollimə, istərsə də müollimin şagirdə inam və ctibarına
əsaslanır. Əgor müollimlo şagird arasında bele münasibət yaranırsa, müəllim
onun tələblərini adekvat surotdə qavrayır və qəbul edir. Şagirdlər müəllimo
inandıqda ona kömok üçün müraciot edir, onları narahat edon məsolələri onunla
bölüşürlər. Bunun üçün müəllim öz şagirdlərinin problcmlərini düzgün başa
düşməli, həmişə xeyirxah mövqc tutmalı, hotta sinifdo konfliktli şorait
yarandıqda belə şagirdin şəxsiyyotinə hörmət etmolidir. Əməkdaşlıq
pcdaqogikası «müəllim-şagird» miinasibotlərinin xaraktcrini köklü surətdo
dəyişir.
Müəllimin votondaşlıq mövqeyi, sözü ilo işinin vohdət təşkil ctməsi,
şagirdlərə təlqin etdiyi idcallara öz əməlləri ilə cavab verməsi, böyük təsir gücünə
malik olan şoxsi nümunəsi və s.-nin do ohəmiyyətini xüsusi qcyd ctmək lazımdır.
5. İnsan və siyasət, yaxud siyasətə qoşulmanın başlıca motivləri
Keçmiş Sovctlər İttifaqının dağdması ilə sovct məkanında ucniş bir
siyasiloşmo, kütlə arasında siyasi fəallıq artmağa başladı. Bunun da bir sıra sosial
vo psixoloji səbəbləri vardır. Keçmiş sovetlor məkanında ümıımon comiyyət
müəyyən siyasi ideoloji prinsiplər əsasında qurulmuşdu, zümrə vo təbəqələrin,
ümumən kütlənin sosial siyasi fəallığı morkəzdə təşkil olunurdu və
istıqamotlonirdi, «vahid məqsədə» xidmot edirdi. Bunun ücün comiyyət
miqyasmda «vahid partiya» yaraddmışdı, hər şey yalnız onun göstərişi ilo ola
bilərdi. Həmin dövrdə ауп-ауп adamlann siyasətə qoşulması yalnız homin
partiyaya daxil olmaq, onun üzvü kimi məhz onun «rəhbor göstərişlərini» ycrinə
yetirmok sahəsində o/ toallığını göstoro bilərdi. Yəni «vahid siyasi partiya»,
«vahid siyasi fəallıq istiqaməti» mümkün idi. Həmin istiqamətdən konara çıxmaq,
başqa cür hərəkot etmok «partiya nizamnaməsini pozmaq» hesab edilirdi. Başqa
sözlo siyəsətə bu yolla qoşulan şəxs yalnız «partiyanın iradosinin» ycrinə
yetirilmosi üçün bir vasitə və ya «yuxarıdan golon göstorişlorin sözsüz icraçısı»
olurdu. Çünki «уихапшп qərar və göstərişləri» aşağıdakdar tərofındən sözsüz
548 yerinə yetirilməli idi. Bclə bir sosial şəraitdə heç kəs «partiyanm iradəsi
əleyhinə gcdo bilməzdi». Burada partiya xətti ilo totalitar bir rejimin mövcudluğu
təmin olunurdu. Elo buna görə do «vahid partiyaya» qəbul xüsusi toləblər
əsasında həyata keçirilirdi. Partiyaya qobul olunmaq yəni «siyasotə qoşulmaq
istoyonlorin» osas iki motivi ön plana keçirdi: «тиоууəп vəzifo almaq» (çünki
həmin partiyanın üzvü olmayan şoxslər песо dcyorlor «vacib vəzifolərə» təyin
oluna bilməzdilor). Əslində bu, siyasətə qoşıılan şəxslərin mühüm motivlorindən
biridir. Bu mənada bclə bir fikirlo razdaşmaq olar ki, «siyasətlə moşğul olan
adamlarm hakimiyyət iddiasında olduqları hamıya məlumdur. Əgor kimsə bunu
bilmirSə, o, уатһг» (Ə.K.).
Həmin mərhələdə siyasotə qoşulmağın, yəni partiyaya qobul olunmağın
ikinci osas motivi heç olmazsa otrafdakılardan fərqlənmok, cvdə, ailədə
«vacibliyini» (partiyaçı olmasını) nəzəro çatdırmaqla «psixoloji müdafio» vo ya
«kompensator mcxanizmin» horəkətə gətirilməsi vasitosi kimi çıxış edirdi.
Qeyd edilən hor iki halda siyasotə qoşulmaq əsasən «şəxsi motivlərlə»
şərtlənir. Lakin bir sıra hallarda ауп-ауп şəxslərin «partiyaya daxil olması»,
«siyasəto qoşulması» geniş ictimai motivlərlə də şərtlonə bilordi. «Ümumun
xcyrino müəyyon sosial proscslərə təsir cdə bilmok imkanı oldə etmək» motivi də
ayrı-ayrı şoxslərin «siyasi foaliyyotində» miihüm ycı tuturdu. Respublika-mızda
bclə siyasi xadimlər az olmamışdır. Əlbəttə, zaman və şəraitlə bağlı onların
rastlaşdıqlan maneə vo mohdudiyyotlor ııo/ordon qaçınla bilməz.
Sovetlər İttifaqının dağılması ilo insanlann siyasətə qoşulması motivləri vo
imkanları tamamilə başqa olmuşdur. (Təsadüfı deyildir ki, məhz son dövrlərdə
psixologiya dorsliklorino siyasi foaliyyotin psixologiyası problemləri daxil
edilmişdir.)
Burada müstəqilliyo can atan geniş kütlənin «siyasiloşmesi» motivləri ilk
növbədə vətənin, xalqın talcyilo bağlı problcmlorin ortalığa çıxması vo totalitar
rcjimdən yaxa Cjartannaq imkanlannın yaranması ilə olaqədar olmuşdur.
Bütün keçmiş sovet respublikala-nnın əksəriyyətində Sovctlər İttifaqının
dağılması ilə əlaqədar olaraq baş vcrən proscslər, onlann osas istiqamotləri,
kütlo içərisində siyasi fəallığın güclənmosi müəyyən ümumi cohətləro malik
olmuşdur. Əksər rcspublikalarda xalq cobholorinin yaran-ması, siyasi
hakimiyyəti olə almağa, totalitar rcjim toləblorindən
549 uzaqlaşmağa can atmalan oxşar cəhətlərə malik olmuşdur, lakin nəticələri
isə bir-birindən ciddi surətdə fərqlənmişdir.
Əlbəttə məsələnin siyasi tərəfı hansı qüvvolərin həmin siyasi proseslərdən öz
eqoist məqsədlərinə nail olmaq, öz rejimlərini ya-ratmaq üçün песо istifado
etmələri siyasətşünaslığın problemləri-dir, ona görə də burada məsələnin psixoloji
tərəfınə diqtot yctir-mək zərurəti ön plana keçir. Buna görə do burada ilk növbədə
siyasi fəaliyyətin psixologiyasının bəzi ümumi cəhotlorinə toxunula-caqdır.
Adotən qeyd edirlor ki, insan bioloji, fizioloji, sosial varliq olduğu kimi hom
do siyasi varlıqdır. Çünki о, miioyyon siyasi münasibətlər sferasında olur.
Hakimiyyotlo miioyyon miinasibotdo olarkən, yəni öz ictimai vəzifəsini yerino
yetirorkon, öz vətən-daşlıq hüququnu və azadlığını, öz fəaliyyətilə bağlı aldığı
maaşla, seçib-seçilmək hüququ və s. bağlı münasibətlərini tonzim etmək üçün
siyasoto qoşulmuş olur. Başqa sözlə, hakimiyyoto tabe olur və ya ondan istifado
edir. Bu mənada siyasi psixologiyada insanlar xüsusi münasibət sferasında, yoni
«insan - siyasot -hakimiyyot» üçbucağı münasibətində nəzərdon keçirilir. Yoni
insan hakimiyyot vo siyasot olmadan öz votəndaşlıq keyfıyyətlərini qoruyub
saxlaya bilmoz. Siyasot hakimiyyotin məzmununu təşkil edir. Bu monada insan,
istər-istəməz, siyasətdən vo hakimiyətdon asılı voziyyotdo olur, lakin homin
miinasibot vo asılılıq ayn-ayn adamlarda miixtolif soviyyodo olur. Bununla
olaqodar olaraq insanlar başqa-başqa psixoloji əlamətlər vo keyfiyyotlor kosb
cdir.
Burada iki qobil insan psixologiyasi diqqoti colb cdir:
a)
«siyasoto qodor insan», bclolori hakimiyyoti tobii yaşayış şəraitinin tosiri
kimi başa düşür və siyasətlə, onun foaliyyot göstər-mə qanunlan ilə maraqlanmır;
b)
«siyasi insan» isə öz mənafeyi naminə hakimiyyətin foaliyyot
göstərilmosinə müdaxilə edir, qarışır və siyasotlo hakimiyyətin toşkili və ya
quruluş vahidi, yaxud vasitəsi kimi maraqlanır.
Əlbəttə, insanin siyasətdə iştirakı miixtolif səviyyələrdə ola bilor vo hor bir
soviyyənin öz psixoloji xiisusiyyotlori var.
Siyasot adamının psixoloji-siyasi kcyfıyyotləri onun siyasi foallığında, siyasi
davranışında, siyasi işindo vo siyasi foaliy-yətində tozahiir cdir.
Siyasi fəallıq siyasətin məqsodəuyğunluğunıın inikasıdır. Əgor siyasi
rcaktivlik - oks miinasibot insanin siyasi hakimiyyotin
550 tosirino mocburi rcaksiyasıdırsa,
amma siyasi fəallıq - vətəndaşın psixoloji-
siyasi özünühorəkətidir.
Siyasi təbliğatın, seçki kampaniyalarının psixologiyasının baslıca qayəsi
əhalinin siyasi fəallığını idarə etməyə yönəlmiş olur. Nəinki partiya təbliğatı
işçilərinin (muzdlu, yaxud maaşla işləyən şəxslorin, strukturların, birliklorin) əsas
işi qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaqdır. Bir sıra hallarda bu cəhət qeyri-etik
yol və vasitələrdən, hətta zorakılıq fonnalarından istifado yolu ilə həyata kcçirilir.
Bu cəhətdən dövlət orqanları, ordu vo s. də qarşıya qoyul-muş «partiya
məqsədinə» (bəzən do ayrı-ayrı qrup və zümrəlorin mənafcyinə) nail olmağa
yönəldilir.
Siyasi davranış siyasətin məqsədyönlülüyü ilo tonzim olunur, bunun üçiin
sosial, iqtisadi və milli amillərdən istifado edilir.
Siyasi davranışın mohsulları, nəticələri siyasi sənədlər, aksiyalar, partiyanın,
onun liderlərinin iqtisadi vo sosial hərəkətləri formasında miişahidə edilə, təsbit
oluna, qiymətləndirilə bilər.
Siyasi foaliyyot şuru məqsədin tosirilə yaranır. Bu mənada siyasot do -
professional əmək fəaliyyotidir, hotta clmi-praktik fəaliyyətdir. Yoni siyasot do
xüsusi elm sahəsidir. Onun osas prcdmeti hakimiyyətdir, «hakimiyyətin psixoloji
sahəsidir». Siyasot - ilk növbədə hakimiyyotin təşkilinin vo foaliyyot göstər-
məsinin naməlumluğu ilo mübarizodir. Sonra iso hakimiyyotin qruplar, siniflor,
şəxsiyyətlor arasında bölgüsünün həyata keçirilməsidir. Onu nozərdən qaçırmaq
olmaz ki, hakimiyyotin amal və məqsədlərindon asılı olaraq onun həyata
keçirdiyi siyasot miixtolif səciyyəli olmaqla borabor, çox tez bir müddotdo
nüfiızunu itirə, «köhnələ» bilor. Bu monada siyasot hom də axtarışdır. Siyasətə
qoşulan adam, xüsusən siyasi liderlər hakimiyyotin inkişaf dinamikasını, onun
aqibətini qabaqcadan görməyi, onu proqnozlaşdırmağı bacarmalıdır. Belo bir
fıkirlə razılaşmaq olar ki, siyasətçi proqnoz vcrmirsə, miioyyon hadisolərin
inkişafına miinasibot bildirmirso siyasətlə məşğul olmamalıdır. Bu mənada
professional siyasətçi xüsusi intcllektual qabiliyyətə, ilk növbədə analitik
təfokkür qabiliyyətinə, fıkir çevikliyinə və təfəkkür müstəqilliyinə, dərin tənqidi
ağıla malik olmalıdır. Tofəkkür steriotipi siyasətçi iiçün ciddi folakətdir. Düzgiin
və çevik siyasot ilk növbədə tofokkür çevikliyi, hadisələrin səbəb vo nəticələrini,
onu törədən prosesləri dərindon təhlil etmək, vaxtında vo düzgün nəticə
çıxarmaqla yanaşı, onlann inkişaf meyllərini düzgün müəyyənləşdirməyə qabil
olmaq demokdir.
551
Bu mənada siyasət dərin elmi təfəkkür, yüksək intellekt tələb cdir, о siyasi
afyora və ya afcristlik deyil. Bununla əlaqadar olaraq Hersoq de Roqanın
sözlərini xatırlamaq yerinə düşər: «siyasi idarəetmə məharətindən çətin heç bir
şey yoxdur»: hətta bu sahədə ən təcrübəlilər do ölüm ayağında etiraf etmişlər ki,
idarəetmə sə-nəti sahəsində yenə də özlərini naşı (noviçok) hesab etmişlər.
Bunun səbəbi odur ki dövlətin idarə olunmasının bütün dövrlər üçün yarayan
möhkəm və qəti qaydalannı tapmaq mümkün deyildir
1
.
Bu mənada siyasi fəaliyyət həm sosial qiyməti, hom də ciddi nəticəsi olan
foaliyyot növüdür və insandan gərgin fıziki və psixoloji cncrgiya tolob cdir.
Bəzən bu və ya digər şəxslərdə siyasətə sərf olunan iş qüvvəsi mümkünlik həddini
keçir və nəticədə siyasətçidə streslər, çaşqınlıq, deprcssiya vəziyyətlori yaranır,
hotta onların tolof olmasına gotirib çıxarır. Belo siyasi foaliyyotin məhsulu və ya
dəyəri, ya müəyyən siyasətçilərin məşhurlaşması, onlann geniş kütlələrin
rəğbətini, məhobbotini, yaxud da qəzəb və nifrətini qazanmaq olur.
Deməli, siyasi omək məhsuldar foaliyyot kimi özünün moqsodinə malik olur,
müəyyən oməliyyatlann köməyilə həyata keçirilir, xüsusi predmeti, vasitəsi və
nəticolori olur.
Bu cəhətdən siyasi foaliyyot digər foaliyyot sahəlori kimi, xüsusi psixoloji
struktur və tosir vasitələrinə malik olur. Burada intellektual ckspansiya, hüquqi
tənzimctmə, iqtisadi məcburiyyət və fıziki tozyiq daha qabarıq surotdə nəzərə
çarpır. Yəni kim hansı yola üstünlük verir məsələsi psixoloji cəhətdən xüsusi
əhomiyyətə malikdir. Çünki seçilən təsir üsulu müxtəlif nəticələro gətirir.
Bununla bərabər, siyasoto qatılan şoxslərin siyasi tərbiyəsinin psixoloji
cəhətləri do çox vacibdir. Burada siyasoto qatılan şəxslərdə özüno nəzarot,
özünütonzim, özünüidarəetmə, özünü-tərbiyo gərək ön plana keçsin.
Bu cəhətlərlə yanaşı onlarda sərvət meyli və mənəvi keyfıyyətlərdə oxlaqi
cəhətlorin üstünlüyü vacibdir. Bu mənada həqiqi siyasətçinin əməyinin prcdmcti
xalqın psixoloji, iqtisadi, sosial, demoqrafık və s. voziyyotidir. Yoni əhalinin
psixoloji-siyasi voziyyəti siyasətə qoşulan şoxslərin vo ya professional siyasətçi-
lərin daima diqqət morkəzindo olmalıdır. Əgər siyasətcinin öz
1 Bax: Psixologiya. A.A.Krılovun rcdaktəsi altında.
M.
1998, səh. 530.
552
şəxsi
mənafcyi
onun
siyasi
fəaliyyətində dominantlıq kəsb edərsə,
belo şəxsləri siyasətçi deyil, siyasi
fınldaqçı adlandırmaq psixoloji cəhətdən
daha adekvat olur, çünki belələri siyasi
foaliyyoti əslində təhrif cdir, ondan öz
eqoist moqsodlori naminə istifado etmək
üçün bir vasito kimi bəhrələnirlər.
Bu monada bclə bir fıkirlə razüaşmaq olar ki, şər insanın içində doğulur,
onun sənətindən, о cümlədən siyasətlo moşğul olma-sından yox. Məkrli təbiətə
malik olan siyasətə qoşulmuş şəxslər, siyasətdə öz məkrli niyyətlərini həyata
keçirmoyə can atırlar. Bu mənada məkrlo yoğrulmuş siyasət əsl siyasət hesab
edilo bilməz, bu, siyasətdon çox müəyyən şəxslərin, qrupun, zümrənin
mənafeyini qorumaq üçün zahirən siyasi don geydirilmiş, mahiy-yətcə isə ümumi
xalqın monafeyinin əksinə yönəlmiş fırıldaqçı və cinayətkar fəaliyyotdir, burada
siyasi məzmundan çox afyora ön plana kcçir. Məhz belələrinin «siyasi
fəaliyyəti»ni psixoloji cəhətdon təhlil edərkən Hozrət Əlinin belo bir kəlamı yada
düşür ki, «Allahdan qorxmasaydım, siyasətçi olardım». Əlbottə, məhz eqoist
moqsədlərlo siyasət naminə siyasi afyora ilə məşğul olanlar «Allahdan
qorxmadan» siyasət pərdəsi altında hər cür cinayətə ol atır, onun son noticələrini
isə göz önünə gətirməyə qabil olmurlar. Əlbəttə, burada osas məsələ əyrini
güzgüdə yox - yəni siyasətlə məşğul olmaqda deyil, siyasətdən песо istifado
edənlərdə axtarmaq düzgün olardı. Halbuki siyasət noinki ümumon dövlətin, о
cümlədən müəyyən insan toplumlannın, qruplann foaliyyotinin tənzimi üçün çox
vacibdir, bəzən hətta haqlı olaraq qeyd edirlor ki, siyasət hava-su qodor vacibdir.
Siyasoti belo bir zərurətə çevirmək üçün siyasoto qoşulan insan və ya
professional siyasətçi siyasotin psixoloji vasitəlorinə dərindən bələd olmalı və
ondan vaxtında və yerindo düzgün istifado etməyi bacarmalıdır.
Dilimizdə işlədilən «siyasətdə naşılıq» anlayışı müəyyən monada siyasotin
psixoloji vasitələrinə nabələdliyi bildirir. Homin nabolodlik sayosində siyasoto
qoşulan şəxs vo ya şəxslər öz siyasi foaliyyoti prosesindo hansı vasitolorlə
cəmiyyotə və dövlət hakimiyyətinə təsir etmək yollarını düzgün müəyyənləşdirə
bilmirlor. Mosolon, müasir dövrdə bəzi siyasi partiyaların ol atdığı tosir
vasitoləri (məsələn, küçə yürüşləri, piketlər, aclıq aksiyaları və s.) bir torəfdən
kütlənin şuur səviyyəsi vo ona psixoloji hazırlıqla bağlıdırsa, digər tərəfdən hansı
sistemə təsiri, yəni
553 hakimiyyətin və onu idarə edənlərin psixologiyasını nəzərə almaq əsasında
qurulmalıdır.
Bu cəhətdən siyasətçi oməyinin əsas vasitələri ilk növbədə kütlonin şüuruna
yol tapmaq (yəni ideologiyanın yayılması, fikir vo hissləri zobt ctmok moharəti),
hüquqi tənzim - kütlənin ziyanına olan qanunların dəyişdirilməsinə vadar etmək,
iqtisadi güzəştlorə nail olmaq (golir vo xorclorin reformasına nail olmaq),
miiqavimot vo toziqo eyni yol la cavab vermoyə hazır olmaqdır. Siyasətçi konkret
şəraitdə homin vasitolordon birini vo ya eyni zamanda bir neçosini seçə bilor.
Əlbəttə, homin tosir vasitələri seçilərkən burada risk vo məsuliyyət çox böyük
olur. Bunun üçün siyasətçi şəxsi inteqral keyfiyyətlərə do malik olmalıdır. Burada
siyasətçinin inkişaf etmiş özüno nəzarət, özünü idarəetmə qabiliyyəti,
özünütənzimi mühüm rol oynayır. Emosianallıq, çılğınlıq, düşünülməmiş qərar
qəbulu işo çox böyük ziyan vura bilor.
Bu mənada mosuliyyotdən onu yalnız və yalnız müvəffəqiyyət və qələbə
qazanmaq xilas edə bilər. Müvəffəqiyyətsizlik və məğlubiyyət halında ya onu
siyasi fəaliyyoto son qoymaq (yəni siyasi ölüm), yaxud onu qınamaq, mühakimə
etmok, siyasi fəaliy-yətinə qadağan qoyulması (professional ölüm), kütləvi
informasiya vasitələrində, tarixi ədəbiyyatda biabır edilmək (mənəvi ölüm)
gözləyir. Demoli, siyasətə qoşulan şəxslərin öz əmək vo ya foaliyyot vasitələrini
seçmələri ağır psixoloji yaşantılarla, tovqoladə dərəcədə çotin qorarlar qəbul
ctməklo əlaqodardır. Çox toossüf ki, məsəlonin bu cəhətini bəziləri о qodor də
aydm dərk ctmir. Bəzən do ətrafına öz yaxın adamlarını, qohum-qardaşım yığıb
ycni partiya: «siyasi horokot» yaratmaqla məşğul olur. Burada osas qayə daha çox
öz şəxsi ambisiyalarını həyata keçirmək cəhdlərində ifado olunur.
Bizim dövrümüzdə kiçik bir respublikada az qala yiizlərlə «partiya
yaratmaq» cəhdi bos, no ilo izah cdilo bilor. Burada sosial sirayət mexanizmi,
«qonşudan geridə qalmamaq» cəhdi ön plana keçir. Əslindo adlan ilə fərqlənən
həmin partiyaların əksəriyyətini bir ümumi cəhət birləşdirir: özümüz üçün nə
qopara bilərik?»
Burada iimumi amal, yüksək ideya, milli mənafe, ümumxalq mənafeyi агха
plana keçir, «özüm üçün», «özümünkülər üçün» nə etmok olar ciddi-cəhdi ön
plana keçir.
Əslində iso bu, ümumi amal uğrunda mübarizəni zəiflətmək üçün qüvvolərin
parçalanmasına yönəldilmiş bir siyasətin məhsuludur. Belo bir qarmaqarışıqlıq
şəraitində əhalini hədsiz
554 psixoloji gorginlikdə saxlamağa,
məqsədəmüvafıq siyasi davranış nümayiş
etdirməyo
(yəni
öz
emosiyalarını,
iradəsini, təfokkürünü hədsiz gərginliyə
alışdırmağa), siyasi, iqqisadi, hüquqi və
fıziki təzyiqlərə dözüm nümayiş etdirməyə
alışdırmaq məqsədi güdülür. Yəni su
bulanıq olduqca «balıq tutmaq» asanlaşır.
Son dövrlərdə ayrı-ayrı siyasotçilərin
dilindən eşidilən «xalqtmız çox səbrli,
dözümlü xalqdır» kimi fikirlər əslində
xalqı öz siyasi vo iqtisadi, mənəvi
vəziyyətini
düzgün
dork
edib
qiymətləndirmək,
adekvat
nəticələr
çıxarmaq fıkrindən uzaqlaşdırmağa, onu
daha avam və müti şəkildə saxlamağa
cohddən başqa bir şey deyildir.
Belələri bir cəhoti yaddan çıxarırlar ki, xalqın, ümumən əhalinin, bütün
insanlann həm fıziki, hom psixi, hom də mənəvi sağlamlığı, dözümü miioyyon
həddo qodor olur, yoni səbrin də, dözümün do həddi var, bundan о tərəfə hər şey
birdən tükənə bilər, bu isə qəflətən, gözlənilməz sosial partlayışa gətirib çıxara
bilər. Bu monada siyasətdə də əhalinin əsəb-psixi və fıziki energiyasının hüdudu
nəzərə alınmalıdır.
Yalançı vodlərlə insanları nə qədər aldatmaq olar?!
Əlbəttə, burada xalqın etnik-psixoloji xüsusiyyətlərindən, yoni onun adət-
ənənəsindən, milli xarakterindən, şuur səviyyəsindən, steriotip və yönümlərindən,
əhalinin sosial tərkibindən, onun təhsil vo mədəni inkişaf səviyyəsindən çox şey
asılıdır. Bu cəhətlor siyasi fəaliyyətdə dəqiq surətdo öyronilib nəzəro alınmalıdır.
Həmin «nəzərəalma» iso iki istiqamətdə qurulur: birincisi, bundan öz mənafeyi
naminə песо sui-istifadə ctmok olar, ikinci iso, həmin cəhətləri nəzərə almaqla
siyasi foaliyyoti müsbət istiqamətə песо yönəltmək olar. İkinci halda sosial
qrupların şüur soviyyəsinə təsir etmək, onları müsbət istiqamətində dəyişdinnək,
iimumi amal istiqamətində yönəltmək do siyasi fəaliyyətdə, yəni siyasotçinin
ideoloji fəaliyyətində mühüm yer tutur.
Bu monada siyasi foaliyyot çox mürəkkəb foaliyyot sahəsi olub yüksək
professional hazırlıqla yanaşı dərin psixoloji sərişto tələb cdir. Burada psixoloji
səriştosizlik cəmiyyətə daha baha başa gələ bilor. Odur ki, siyasi fəaliyyətlə
məşğul olan şəxslor ilk növbədə insan psixologiyasına, xüsusən do sosial vo
siyasi, eləco do ctnik psixologiya məsələlərinə dərindon bələd olmalıdırlar.
555
XX F Ə S İ L
ŞƏXSİYYƏT VƏ AİLƏ 1. Ailə:
məhəbbət və şəxsiyyət
Bodii odəbiyyatın insan əzəməti və loyaqəti haqqında yaratdığı ən böyük
psixoloji himn məhəbbət himnidir.
Məhobbət... Oğlan və qızlann bədbəxt və xoşbəxt mohəbbəti bütün dövrlərdə
bodii ədobiyyatın on başlıca mövzusu olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, hər xalqın
öz «Leyli və Моспип» dastanı vardır...
Bu munis hissin insan hoyatinda əhomiyyoti aydındır. Mohəbbot bünövroli
ailələr həmişo xoşboxt olurlar. Məhəbbət do canlıdır, о da doğulur, ömrünün
bahar və qış fosillərini yaşayır. Bəs, bizim müasirimizin ailə hoyatinda məhobbot
hissi песо rol oynayir?
Məhəbbot qanunlan ilə yaşayan ailələr çoxdur. Ər və ya arvad bütün həyatı
boyu nəinki ömür-gün yoldaşını sevir, hom do ona öz uşaqlarını, cv-eşiyini
sevmoyi öyrədir, hətta özlorinin ixtiyar çağlannda bclə bir-birinin qolbini gonclik
mohobbətinin рак nəfəsi və qeyri-adi hərarəti ilə isidirlər.
Xalqımızın dahi bostəkarı Üzeyir Hacıbəyovla bir yerdə işləmiş, onunla
yoldaşlıq və dostluq ctmiş odəbiyyat vo incəsənət xadimləri yazırlar ki, o,
məşqlərə tək golməzdi, hoyat yoldaşı Məleykə xanımı da özü ilə gotirərdi.
Məleyko xanım onun bütün yaradıcılığını izləyir, ərinin sevinci ilə yaşayırdı.
İnsan mohəbbətinin bu böyük möcüzəsini nə ilə izah etmək
olar?
Ailonin inkişafının bütün morhololərində mohəbbət hissi onun psixoloji
bünövrəsini, toməl daşını təşkil edirmi? Xoşbəxt olmaq üçün tokcə məhobbot
hissi kifayətdirmi? Sosioloqlar və psixoloqlar bu mühüm suallan
aydınlaşdırarkən maraqlı faktlar aşkara çıxarmışlar. Bəzilori ilo tanış olaq.
Ailə xoşbəxtliyinin sirlərini təkcə mohəbbətlo izah ctmok bu gün çox
sadəlövh görünərdi. Adamların toxminon 30 faizi bir-birini sevmodən ailə
qururlar. Buraya ilk növbodə qohum vo tanışlar, ana və bacılar vasitəsilə
yaranan ailolər daxildir. Bir çox ailəlor isə tosadüfi tanışlıq osasında yaranır.
Müoyyon mülahizə ilə bağlanan nikahlara da az təsadüf olunmur. Boşanmaya
aid statistika göstərir
556 k,, bu aıləlonn Ыг <
г
1д^өп vaxt keçdikden s Belo atlələro a z о in
a
ı, 1 о
1 о r deyiiir. 1978-cı ildo boşanma not.cosmdə d>| ^ *lol
Ərdən
3>7
faizinin
ömrü
, ^
faızinın
omru
««ЈЛј
tokc^
ömrü
3-4
il
olmuşdur.
Azömürİü
ailolonn ugursuz ta сип
^
(
qanunIanna
и
dorocodo
Dostları ilə paylaş: |