Səs simvolizmL Fonetik tədqiqatlarda hamı tərəfindən qəbul
edilmiş bir prinsip var: ayn-ayn səslərin semantik mənası yoxdur.
Filan səsin mənası nədir deyə soruşmağın mənası da yoxdur.
Dildə ən kiçik mənalı vahid morfemdir. Ancaq belə bir ənənə də
var ki, ayn-ayn sözlər xarici aləmin müəyyən xüsusiyyətlərini əks
etdirir, yaxud simvoluna çevrilir. Belə halda deyilir ki, ayn-ayn
səslərin də mənası ola bilər. Bu hadisə səs simvolizmi, yaxud
onomatopiya (onomatopoeia) adlanır. Səs simvolizmi uşaq
nitqinə, bədii ədəbiyyata, xüsusilə də poeziyaya xas olan bir
xüsusiyyətdir. Azərbaycan ədəbiyyatında S. Vurğunun “Muğan”
poeması (car çəkir çarxların çaxnaşıq səsi, car çəkir qışqırır nəhəng motorlar..,), S. Rüstəmin “Çapayev” şeri (çınqıl daşlı çayları Çapayev çapa-çapa...), ingilis ədəbiyyatında E.A.Ponun
The Bells (Zənglər) şeri buna bariz nümunədir.
E.A.Ponun “The Bells” şeri dörd hissədən ibarətdir, hər
hissənin özünə məxsus tonallığı var: Kirşənin gümüş zmqırovlan
(zəngləri) çalınır, şənlikdir; qızıl zənglər çalınır, toydur; dəmir
zənglər çalınır, zənglər haray salır, nəsə təhlükə var; sonra isə
bürünc zənglər çalınır, matəmdir, kimsə dünyasını dəyişib. Şer
simvolik olaraq insan həyatını əks etdirir (insanın dünyaya gəlişi,
məhəbbəti, faciəsi və ölümü). Şer başdan-başa səslərin tək- ran
üzərində qurulmuşdur. Onun rus dilinə tərcüməsi o qədər
110
uğurlu alınmışdı ki, (tərcüməçi K.Balmont) S.V. Raxmaninov
ona xor, orkestr və solistlər üçün musiqi poeması yazmışdır.
Həmin şeiri və tərcüməsini təqdim edirik:
The bells I Hear the sledges with the bells- Silver bells! What a world of merriment their melody foretells! How they tinkle, tinkle, tinkle, In the icy air of the night! While the stars that oversprinkle All the heavens seem to twinkle With a crystalline delight; Keeping time, time, time. In a sort of Runic rhyme, To the tintinnabulation that so musically wells From the bells, bells, bells, bells. Bells, bells, bells — From the jingling and the tinkling of the bells. II Hear the mellow wedding bells — Golden bells! What a world of happiness their harmony foretells! Through the balmy air of night How they ring out their delight!— From the molten-golden notes, And all in tune. What a liquid ditty floats To the turtle-dove that listens, while she gloats On the moon! Oh, from out the sounding cells. What a gush of euphony voluminously wells! Il l
How it swells! How it dwells On the Future!-how it tells Of the rapture that impels To the swinging and the ringing Of the bells, bells, bells— Of the bells, bells, bells, bells. Bells, bells, bells — To the rhyming and the chiming of the bells! Ill Hear the loud alarum bells— Brazen bells! What a tale of terror, now, their turbulency tells! In the startled ear of night How they scream out their affright! Too much horrified to speak, They can only shriek, shriek, Out of tune. In a clamorous appealing to the mercy of the fire.