Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

Şəxsiyyətin özünütərbiyəsinin psixoloji əsasları. Tərbiyənin idarə olunması. Xarici və daxili idarəolunma. Özünütərbiyə və onun motivləri. Şəxsiyyətin inkişafı və özünütərbiyə­nin xüsusiyyətləri. Şagirdlərin özünütərbiyəsinin təşkili.
Şagirdlərin əxlaq tərbiyəsinin psixoloji əsasları. Əxlaqi şüur və əxlaqi davranışın formalaşmasının vəhdəti. Şagirdlərin kollektivdə tərbiyəsi. Kollektivin uşaq şəxsiyyətinin inkişafı üçün şərait və alət rolunu oynaması. Yüksək əxlaqi hisslərin formalaşmasında kollektivin rolu. Yeni nəslin əxlaq tərbiyəsində ailənin rolu.
“Çətin” uşaqlar və onlarla aparılan işin xüsu­siyyətləri. “Çətin” uşaqlar və onların psixologiyası. “Çə­tin” uşaqların pedaqoji baxımsızlıqdan və ailə tərbiyəsi­nin nöqsanları ilə bağlılığı. “Çətin” uşaqlarla işin əsas istiqamətləri.

VI.23.1. Şəxsiyyətin formalaşması tərbiyə psixologiyasının əsas problemi kimi

Hər bir cəmiyyətdə tərbiyə həmin cəmiyyətin başlıca vəzifələrindən birini təşkil edir. Müasir dövrdə gənc nəslin elmi dünyagörüşünə, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik olan, mənəvi zənginliyi, əxlaqi saflığı və fiziki kamilliyi özündə birləşdirən şəxsiyyət kimi tərbiyə olunması, formalaşdırıl­ması ən vacib, təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi qar­şıda durur. Bu mühüm vəzifənin həyata keçirilmə­sində məktəb və müəllimlərimiz həlledici mövqe tutur.

Məktəblərimizin, müəllim və tərbiyəçilərimi­zin bu vəzifəni müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmələri tərbiyə pro­sesinin psixologiyası, psixoloji əsasla­rı, qanuna­­uyğunluqları haqqında biliklərdən çox asılıdır. Təsadüfi deyildir ki, şəxsiyyətin forma­laşmasının psixoloji mexa­­nizminin öyrənilməsi tərbiyə psixologiyasının başlıca vəzifəsi hesab olunur.
Şəxsiyyətin əxlaqi-iradi sahəsinin, əxlaqi şüurunun, əxlaqi təsəvvür, anlayış, prinsip və ina­mının, əxlaqi hisslərinin, adətlərinin, başqa adam­lara, cəmiyyətə, əməyə münasibətdə ifadə olunan dav­ranış tərzlərinin forma­­laşmasının psixoloji me­xanizmlərini açmaqla, tərbiyə psixologiyası böyüyən gənc nəslin şəxsiyyətinin fəal şəkildə istiqamət­ləndirilməsi üçün imkan verir.
Şagirdlərin tərbiyəvi təsir şəraitində psi­xi fəaliy­­yətlərinin qanunauyğunluqlarını, məktəbli­lərin özünütər­­biyəsinin psixoloji əsaslarını aşka­ra çıxarmaqla, tərbiyə psixologiyası şəxsiyyətin key­fiyyətlərinin formalaşmasına imkan yaradan həmin təsirlərin mexanizmlərini də öyrənir.
Tərbiyə şəxsiyyətin formalaşmasına yönəldil­miş xüsusi fəaliyyət sahəsidir. Bu prosesdə daha yaşlı nəsl özünün təcrübəsini, ehtiraslarını, ina­mını kiçik nəslə verir. Tərbiyə şəxsiyyətin daxili və xarici amillərin təsiri altında baş verən inki­şafının idarə olunmasıdır. Ona görə də şəxsiy­yətin necə formalaşması, bu prosesə təsir edən amillər diqqəti birinci növbədə cəlb edən cəhətlər­dəndir. Bu baxımdan ilk növbədə nəyi tərbiyə etmək məsələsi, başqa sözlə şəxsiyyətin strukturu, əlamət və keyfiyyətləri, xassələrini dəqiqləşdirmək lazım gəlir. Məlum olduğu kimi, şəxsiyyət hər bir key­fiyyəti bir-biri ilə ayrılmaz şəkildə bağlı olan bir vahiddir. Ona görə də şəxsiyyətin hər bir əla­məti başqa əlamətləri ilə əlaqəsindən asılı olaraq çox vaxt tamamilə fərqli xarakter daşıyır, özünə­məxsus əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də tərbiyə prosesində şəxsiyyətin formalaşmasının bu cür cə­hətlərinin nəzərə alınması zəruridir. Başqa sözlə, insanı hissə-hissə deyil, bir şəxsiyyət kimi tam halında tərbiyə etmək lazımdır. Şəxsiyyətin əlamət və keyfiyyətlərinin əlaqəsini, qarşılıqlı təsir im­kanlarını nəzərə almadan onun düzgün, məqsədəuyğun formalaşmasına nail olmaq mümkün deyildir.