Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

2. Dəri xəstəliyi olan şəxslərin xüsusi müayinə metodları
1. Palpasiya (əlləmə). Palpator olaraq dərinin elastikliyi və tonusu müəyyən edilir. 
Normada dərinin elastikliyi və tonusu bir şəxsdə dəri səthinin müxtəlif sahələrində eyni 
deyildir. Həmçinin dərinin yaş dəyişiklikləri: qoca və ahıl şəxslərdə turqorun və elastikli-
yin azalması da nəzərə alınmalıdır. Palpator olaraq dərinin temperaturunun yüksəlməsini 
və ya azalmasını (qızılyel zamanı, dərin stafilodermiya, eritrodermiya, Reyno xəstəliyi, 
sklerodermiyada); elementin yerləşməsini (epidermis, derma, dərialtı təbəqədə), onun 
ölçülərini, formasını, konsistensiyasını, ətraf toxumalarla birləşməsini, ağrılı olmasını 
təyin etmək olar. Ödem zamanı onun intensivliyi, flyuktasiyanın (abses, hidradenit) ol-
ması, ağrı hissiyyatının olmaması (birincili sifiloma) öyrənilir.
2. Qaşımaq (qrattaj). Əşya şüşəsi və ya küt skalpel vasitəsilə aparılır. Qaşıma metodu 
dərinin qabıqlanmasını aşkar etməyə, onun xarakterini (unvari, kəpəkvari, xırda lövhəli, 
iri lövhəli), pulcuqların dərinin səthinə birləşmə dərəcəsini (sıx yerləşməsini) müəyyən 
etməyə imkan verir. Bu metod psoriaz (fenomenlər triadası), rəngbərəng (kəpəkvari) 

---

470
dəmrov, parapsoriaz zamanı tətbiq olunur. Dırnaqla qaşımaq tövsiyə olunmur, belə ki, 
bu zaman yoluxmaq mümkündür (dermatomikoz, papulyoz sifilid).
3. Diaskopiya (vitropressiya) – dərinin zədələnmiş sahəsinə əşya şüşəsi vasitəsilə, 
yaxud xüsusi alət – diaskopla (şəffaf plastmass lövhə) təsir göstərilməsi (sıxılması) 
deməkdir. Bu metod vasitəsilə elementin xarakteri (damar mənşəli, piqmentli) təyin olu-
nur. Damar mənşəli ləkə sıxıldıqda avazıyır və ya yox olur, hemorragik (və ya piqmentli) 
ləkə isə yox olmur. Bu metod vərəm qurdeşənəyinin diaqnostikasında da kömək edir 
(«alma jelesi» fenomeni), 
3. Zöhrəvi xəstəliyi olan şəxsin bədəninin müayinəsi
Qadınlarda cinsiyyət orqanlarına baxış xəstənin ginekoloji kresloda arxası üstə uza-
narkən aparılır. Əvvəlcə böyük cinsiyyət dodaqları, aralığın dərisi, arxa keçəcək nahiyə-
si nəzərdən keçirilir, onun rənginə, səpgilərin olub-olmamasına, ifrazatın gəlməsinə 
fikir verilir. İki çöp, pinset və ya sol əlin barmaqları vasitəsilə əlcəklə kiçik cinsiyyət 
dodaqlarını aralayır və uşaqlıq yolunun dəhlizinə baxırlar, qızlarda qızlıq pərdəsinin və-
ziyyətinə və ya cinsi həyat keçirənlərdə onun qalıqlarına fikir verirlər. Sonra dəhlizin 
böyük vəzlərinin axacaqlarının girişini müayinə edir, onların rənginə, ifrazatlara diqqət 
verilir. Vəzləri baş və şəhadət barmağı ilə palpasiya edirlər (sol vəzi – sol əllə, sağ vəzi – 
sağ əllə). Vəzi massaj etdikdə sekret əldə etmək olar ki, onu lazım gəldikdə mikroskopik 
müayinə aparmaq üçün götürürlər.
Sidik kanalının xarici dəliyi və lakunaları baxışdan keçirilir, onların hiperemiyasına, 
ödemli olmasına, ifrazatların gəlməsinə fikir verilir. Sidik kanalını palpasiya edir, onun 
divarlarının vəziyyətini, bərk törəmələrin olmasını təyin edirlər. Sidik kanalını şəha-
dət barmağı ilə palpasiya edərək eyni vaxtda onu arxadan qabağa doğru massaj edirlər. 
Alınmış ifrazat mikroskop altında müayinə olunur. Sonra xəstədən sidik kisəsini ardıcıl 
olaraq iki stəkana boşaltmağı xahiş edirlər. Sidiyin ilk porsiyası sidik kanalının vəziy-
yətini, ikincisi – yuxarıda yerləşmiş sidik yollarındakı dəyişiklikləri göstərir. Cinsi həyat 
keçirən qadınlarda uşaqlıq yoluna ikilaylı Kusko güzgüsünün köməyi ilə baxırlar. Bu 
zaman uşaqlıq boynunun həcmi və forması, uşaqlıq dəliyinin vəziyyəti, hipermiyanın, 
ödemin, eroziyanın, ifrazatların olması (onların xarakteri və miqdarı) təyin olunur. Açıq 
güzgünü çevirərək uşaqlıq yolunun divarlarını nəzərdən keçirir, novşəkilli zond və ya 
folkman qaşığı vasitəsilə mikroskopik müayinə üçün uşaqlıq yolunun kanalından ifra-
zatlar yığılır. Eroziya olduqda şübhəli hallarda onun səthindən ilgək vasitəsilə solğun 
treponemanın aşkarlanmasına görə müayinə üçün ifrazat götürülür. Uşaqlıq yolundan 
güzgünü çıxardıqdan sonra müayinə əllə aparılır, bu zaman uşaqlıq boynunun bərkimə-
sinə xüsusi fikir verirlər, çünki bu, birincili sifilisin diaqnostikasında çox böyük əhəmiy-
yət kəsb edir. 
Kişilərdə cinsiyyət orqanlarının müayinəsi. Kişilərdə cinsiyyət orqanları parlaq 
işıqda həyata keçirilir. Xəstə 3-4 saat ərzində siyiməməlidir. Əvvəlcə qarnın aşağı his-
səsinin dərisinə, budun daxili səthinə baxır, səpgilərin olub-olmaması, qasıq və bud 
limfa düyünlərinin vəziyyətinə, sonra cinsiyyət üzvünə, pülük kisəsinin daxili və xa-
rici qatlarına, başına, sidik kanalının xarici dəliyinin kənarlarına fikir verirlər. Parau-
retral axacaqların, eroziyaların, xoraların olmasını müəyyən edirlər. Sonuncular aşkar 
olunduqda onların üzərindəki ərpi kənar edir və onun dibini palpasiya edirlər. Solğun 

---

471
terponemanın aşkar edilməsinə görə müayinələr üçün ifrazatlardan nümunə götürürlər. 
Sidik kanalının xarici dəliyinə baxdıqda onun diametrinə, iltihab prosesinin olmasına 
(hipermiya, şişkinlik), ifrazatlara, onların xarakterinə (seroz, selikli, selikli-irinli, irinli, 
qanlı-irinli) fikir verirlər. İfrazatlar çox olduqda steril pambıq vasitəsilə birinci damlanı 
kənar edir, sonrakı damlalardan bir neçə yaxma hazırlayırlar. Sonra cinsiyyət üzvünü 
sidik kanalının boyunca palpasiya edirlər. İfrazatlar olmadıqda sidik kanalının boyunca 
yüngül massajla onları əldə etməyə çalışırlar. Zöhrəvi xəstəliyə şübhə yarandıqda və 
ifrazat olmadıqda ilgək və ya xüsusi küret vasitəsilə sidik kanalının selikli qişasından 
qaşıntı götürülür. Yaxmalar qonokokların və ya digər bakterial floranın aşkarlanması-
na görə müayinə üçün laboratoriyaya göndərilir. Sonra xayanı, yumurtalıqları, onların 
törəmələrini, toxum ciyələrini müayinədən keçirirlər; onların ölçüləri, konsistensiyası, 
ağrılı olması təyin edilir. Müayinədən sonra 2 və ya 3 stəkan sınağı qoyulur, ləng və 
xronik proses zamanı sidik kanalına mil salınır, uretroskopiya üçün müayinə aparılır.