Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

VI FƏSIL. DƏRİ XƏSTƏLİKLƏRİNİN MÜALİCƏSİNİN
ÜMUMİ PRİNSİPLƏRİ
Çoxsaylı dəri xəstəliklərini şərti olaraq aşağıdakı əsas qruplara bölmək olar:
1. Etiologiyası məlum olan (piodermiyalar, dəri vərəmi, cüzam, leyşmanioz, qo-
turluq, virus xəstəlikləri və s.) və məlum kimyəvi, fiziki , bioloji amillər tərəfindən törə-
dilən dermatozlar.
2. Patogenezi kifayət qədər aydın olmayan dermatozlar (psoriaz, qırmızı yastı 
dəmrov, autoimmun dermatozlar, allerqodermatozlar, dərinin yeni törəmələri, T-hücey-
rəli limfomalar və s.).
3. İrsiyyətdən asılı olan dəri xəstəlikləri (genodermatozlar).
Dermatozların əksəriyyətində ümumi və yerli terapiya aparılır. Dermatozların tera-
piyası üçün vasitə və üsulların seçimi onların etiologiya və patogenezindən asılıdır. Sə-
bəbi məlum dəri patologiyalarında etiotrop terapiya təyin olunur. Patogenetik terapiya
inkişaf mexanizminin və patoloji prosesin gedişinin korreksiyasına yönəldilmiş, orqan 
və sistem tərəfdən dəri xəstəliyinin əlaqədar olması aşkar edilmiş pozuntulara istiqamət-
ləndirilmişdir. Dermatozların müalicəsi zamanı yerli terapiyaya üstünlük verilərək, məh-
dud yayılmış prosesi aradan qaldırır, pasiyentin psixo-emosional halını yaxşılaşdırır, 
orqanizmin ümumi vəziyyətinə müsbət təsir göstərir.
Hazırda dermatozlarin simptomatik müalicəsinə, etiloji və patogenetik müalicəyə 
nisbətən az yer ayrılır. 
İnfeksion dermatozlar bioloji amillər – bakteriyalar, göbələklər, viruslar, heyvan-pa-
razitlər (qoturluq gənəsi, bit, birə) və bəzi sürfələr tərəfindən törədilir. Bu qrup derma-
tozlar həm klinik təzahürlərə, həm də kontagiozluq dərəcəsinə görə müxtəlifdir, bu da 
bir sıra səbəblərlə izah edilir: törədicinin xarakteri və onun patogen xassəsi, mikroorqa-
nizmlərin immunbioloji reaktivliyi, xəstənin sanitar-gigienik və sosial həyat şəraiti.
İnfeksion dermatozların müalicəsi üçün xəstəliyin törədicisinə məqsədyönlü təsir 
göstərən spesifik preparatlar işlənilmiş və tətbiq edilmişdir. Lakin bir spesifik preparatın 
monoterapiya şəklində təyin edilməsi məhdud sayda dermatozlarda effektli ola bilər – 
məsələn, piokokk ımpetiqosu zamanı, səthi dermatofitiyalarda, qoturluqda, leyşmanioz-
da və s. Qeyd etmək lazımdır ki, bir çox infeksion dermatozlarda (cüzam, piodermiyanın 
xroniki residivləşən forması, dermatomikozlar, herpes, piodermiyanın və mikozların də-
rin forması, dəri vərəmi və s.) təkcə bir etiotrop preparat arzu olunan effekti vermir. Bu,
dermatozların 
patogenetik göstəricilərinə məqsədyönlü təsir edən preparatların qoşulmasının zə-
ruriliyi ilə əlaqədardır. Patogenetik vasitələr inkişaf edən, bilavasitə infeksion amil-
lər tərəfindən törənən, eləcə də, daxili orqan və sistemlərin funksiyasını yaxşılaşdıran 
(immuntrop, neyrotrop, vitamin, damar vasitələri və s.) bu və ya digər patoloji dəyi-
şikliklərin korreksiyası üçün tətbiq edilir. Bundan başqa son illər bir sıra hallarda mik-
roorqanizmlərin etiotrop preparatlara qarşı davamlılıq fenomeni müşahidə edilir ki, bu 
da onların əvəz edilmələrini və ya növbələşdirilməsini tələb edir. Məlumdur ki, yanaşı 
gedən müxtəlif xəstəliklər, xüsusən mədə-bağırsaq traktı, qara ciyər, mədəaltı vəzi tərə-
findən dərman preparatlarının terapevtik effekti nəzərə çarpacaq dərəcədə azalaraq, so-
rulması və paylanılması bir qədər pozulur. 

---

79
Həkim müalicə təyin edərkən, xəstənin mərkəzi sinir sistemində, endokrin orqanların 
hemostazının saxlanmasında tənzimləyici rol oynayan orqanizmin sağlamlığını mütləq 
nəzərə almalıdır. Pasiyentin cinsi və yaşı, anamnestik göstəriciləri, əvvəllər aparılmış 
terapia, dərman maddələrinin orqanizmə təsiri, dermatozun mərhələ və yayılması hesaba 
alınmaqla, müalicə fərdi olmalıdır. 
Dermatozlu xəstələrdə müalicənin effektivliyi çox vaxt həkimin etik qaydada qar-
şılıqlı əlaqəsindən asılıdır. Həkimin nüfuzu hər şeydən əvvəl onun xəstəyə səriştəli və 
humanist münasibətilə təmin olunur. Pasiyentə fərdi psixoterapevtik yanaşma farmako-
terapiyanın müsbət nəticə verməsinə xeyli kömək edir. 
Hazırda dəri xəstəliklərinin ümumi terapiyası üçün külli miqdarda farmakolo-
ji vasitələtdən və fizioterapiya metodlarından istifadə edilir (cədvəl 6.1.). Dermatozlu 
xəstələrin müalicəsi zamanı sedativ, hiposensibilizəedici, hormonal, immun – kimyate-
rapiya, antibiotiklər, fiziki və kurort faktorları və s. çox asanlıqla tətbiq olunur. 
Son illər müxtəlif dermatozların terapiyasında müəyyən müvəffəqiyyətlər əldə edil-
mişdir. Yeni dərman preparatlarının işlənib hazırlanması və tətbiq edilməsi (immunmo-
dulyatorlar, aromatik retinoidlər, siklosporin) psoriazlı, atopik dermatitli, piodermiyalı, 
sızanaqlı səpgisi olan, qırmızı yastı dəmrovlu, çoxformalı ekssudativ eritemalı, ayrı-ayrı 
genodermatozlu xəstələrin müalicəsinin keyfiyyətini artırmağa imkan verir.
Dermatoloqun arsenalı dermatofitiyalı, onixomikozlu, trixomikozlu, kandidozlu 
xəstələrin müalicə müddətini azaldan və effektivliyi artıran yeni göbələk əleyhinə pre-
paratlarla (lamizil, orunqal, diflyukan, nizoral) zəngin olmalıdır. 
Herpetik infeksiyanın residivlərinin qarşısını almaq üçün asiklovir (zoviraks, viro-
leks, siklovir), qansiklovir, foskarnet, panavir və s. preparatlar tətbiq olunur. PUVA-te-
rapiya metodunun işlənib hazırlanması və onun retinoidlərlə, essensiale ilə kombinasi-
yası nəticəsində psoriazlı, atopik dermatitli, dərinin T-hüceyrə limfoması olan xəstələrin 
müalicə perspektivi xeyli yaxşılaşmışdır. 
Dermatozların müalicəsi zamanı pasiyentlərin qanının ultrabənövşəyi və lazer şüaları 
ilə şüalandırılmasından daha çox tətbiq olunur.
Eritrodermiyalarda, pustulyoz və artropatik psoriazda, pemfiqusda, toksikodermiya-
larda, övrənin və atopik dermatitin ağır formalarında detoksikasiyanın (hemosorbsiya), 
plazmaferezin sorbsion metodu, eləcə də enterosorbentin peroral qəbulu tətbiq edilir.
Qaşınan dermatozların terapiyasında ultrasəs , lazer, QDT(qısa dalğalı tezlikli)-şüa-
lanmanın köməyi ilə reflektor terapiya metodu tətbiq edilir. 
Piodermiyanın xoralı və dərin formalarının terapiyası üçün geniş aktiv spektrli yeni 
nəsil antibiotiklər yaradılmışdır (netromisin, amikasin, tienam, meronem, zinnat və s.).
Dərinin melanoma və limfomasının müalicəsi üçün monoklonal anti cisimləri, inter-
leykin-2, intron A və leykinferonun istifadə edilməsinə başlanılmışdır.
Xroniki dermatozlu xəstələrin müalicə və reabilitasiyasında balneoterapiya (fito 
əlavələrlə, duz ekstraktları ilə, torf oksidatı və s. ilə vannalar) aparılması mühüm yer 
tutur.

---

80