Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi

din, ilm-fan, san’at, badiiy adabi-
yot, axloq, huquq, siyosat
kabilar ijtimoiy ong shakllari 
hisoblanadi. Kishilik jamiyati taraqqiyotining muayyan bir 
bosqichida bu sohalarning qaysidir bittasi yetakchi mavqe- 
ga ega bolishi, keyin yetakchilik boshqasiga o'tishi mum- 
kin. Masalan, kishilik jamiyatining tongida insonlarning 
tabiat hodisalarini anglashga intilishi natijasida yuzaga 
kelgan miflar yetakchi mavqega ega edi (aniqrogï, miflar u
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

davrda ijtimoiy ongning asosiy shakli edi). Dunyo, inson va 
boshqa jonzotlarning yaratilishi, hayot va o‘lim sirlari, tabi- 
at hodisalarining sodir bo'lishi kabi inson bilishga qiziqqan 
masalalar miflarda o‘z ifodasini topgan. Ya’ni miflar bu 
murakkab masalalarni obrazli tarzda izchil tushuntirib ber- 
gan. Albatta, miflar qadim ajdodlarimizning mazkur masa­
lalar mohiyatiga yetmaganini ko'rsatadi. Biroq, to‘g‘ri yo 
noto‘g‘riligidan qat’i nazar, miflarda ularning olam va odam 
haqidagi bilim va tasavvurlari - ijtimoiy ongi akslangani 
ham shak-shubhasizdir. Keyinroq, antik jamiyatda falsafa- 
ning yetakchiligi kuzatilsa, o‘rta asrlarga kelib ijtimoiy ong 
shakllari orasida din yetakchi mavqe egalladi. Zéro, o‘rta 
asrlarda olam va odam mohiyati diniy ta’limotlar asosida 
tushunildi va tushuntirildi. Insonning dunyo haqidagi bilim- 
lari chuqurlashuvi XVIII asrga kelib fanning yetakchiligini 
ta’minladi, endi ilmiy bilishning ahamiyati ortdi.
Ijtimoiy ong shakllarining keyingi davrlardagi, xususan, 
hozirgi holatiga nazar solsak, unda turlichalikka duch ke- 
lamiz. Zéro, hozirda ularning bari parallel holda (umuman 
insoniyat miqyosida olsak, taraqqiyot darajasining turli- 
chaligi bois mifologik tafakkurdan tortib to yuksak ilmiy 
bilishgacha) mavjud. Shunga qaramay, ijtimoiy ongning 
joriy holati haqida so‘z borganda insoniyatning ilg‘orini, 
rivojlangan jamiyatlarni nazarga olish odat tusiga kirgan 
va bu, bizningcha, to'g'riroq hamdir. Bu holda hozir bilish 
jarayonida bir paytning o'zida ijtimoiy ong shakllaridan bir 
qanchasi ishtirok etayotganini, ular orasida